УВЕР ЙОГЫН

«Жап чынжымак чыла шке верышкыже шында, —

«Жап чынжымак чыла шке верышкыже шында, —

ойла Российысе МВД-н Марий Элыште экспертно-криминалистический рӱдержын начальникше, полиций полковник Валерий Иксанов.  — Айдемылан йӧсо улмо, мом ышташ, кузе умбакыже илаш йодыш тургыжландарыме годым шкем шке пытарыме деч шекланыман. Шокшынек шучко пашам ыштен кудалташ лиеш, санденак лучо лыпланаш. Вара шке илышым кошарташ шонымашыжат шеҥгелан кодеш…»

Тыгай каҥашым тудо паша опытшо гыч иктешлен пуа. Валерий Емельянович ынде 24 ий  эксперт-криминалистлан ышта. А вуйлатыше семын кажне эрденак шке обязанностьшым республикысе криминал сводкым шерын лекме гыч тӱҥалеш. Жапыштыже  шкежат кажне гаяк криминал происшествийыш лектын,  карьерыжым тыглай эсперт гыч тӱҥалын.

Таче Валерий Емельянович — «Арслан» лаштыкын унаже.

— Валерий Емельянович, Пошкырт кундемыште шочын-кушшо марий рвезе полицийын полковникше лиям манын шонен мо?

— Мый Пошкырт кундемысе Мишкан район, Тошто Акбулат ялыште    шочын-кушкынам. Вич шочан ешыште нылымше лийынам. Изинек военный лияш шоненам, спорт дене кылым кученам. Молан военный, йодыда? Ялыштына шукын военный лийыныт. Пошкудемат — военный лётчик, мыланем эре армий дене кылдалтше тӱрлӧ арверым пӧлеклан конда ыле. Тудо ийлаште меман школын выпускникше 20 утла военный училищылаште тунемын. Мыят Таллинысе военный институтыш тунемаш пурышым. Мыйже пуренам, а пырля кайыше йолташем-влак экзаменым кучен кертын огытыл. Сандене мыят пырля  пӧртыльым. Вара  верысе озанлыкыште монь пашам ыштенам. Армий деч вара Омскысо милиций школыш каяш шоненам. Но кеҥеж жапыште йолташем дене пырля Йошкар-Олаш  толын каенам, Марий кугыжаныш университетын историй да филологий факультетышкыже документым пуэнам. Варажым ик кечынак кок вуз гычшат вызов толын. Мый Марий Элым ойырен налынам… Тыге,  шоныдымын,  Марий Элыш илаш кусненам, лектеш.  

— Университет деч вара вигак милицийыш толында мо?

_- Уке. Йодмашым пуэнам, но, келшыше должностьыш логалаш манын, вучаш кӱлын. Эшежым университет деч вара тунам обязательно туныктышылан пашам ыштыман ыле. Мый Шуарсола школым ойырен налынам. Тренеремат кеч идалыклан да школыш садак каяш кӱлеш манын темлыш. Идалыклан кайышет, ынде еш тушто 27 ий  илена. Илыме вер, пакча, озанлыкна тушто, манаш лиеш.

— Тугеже туныктышылан ыштен онченда?

— Кок ий наре ты пашаште лийме. Тунам элыштыжак неле пагыт лийын. А ялысе туныктышылан эшеат нелырак ыле. Колхозник-влаклан кочкыш продуктым монь озанлыкыште пуэныт гын, туныктышо-влак шке кӱшешышт илен толашеныт. Ни илаш шотан вер уке, кочкышым талон дене веле налме.  Йӧра эше Йошкар-Олаште илыше йолташна-влак кочкыш сату дене мыняр-гынат полшеныт. Эшежым меман тыште ни родо-тукымна, ни палымына   лийын огыл. Икмыняр вере пашам ышташ логалын. Санденак, илен лекташ манын, милицийыш каенам.

— Тыглай эксперт-криминалистын пашаже куштылго огыл, кажне гана происшествийыш лекме годым криминальный элемент-влак дене вашлияш, моргышкат кошташ логалеш манашат лиеш. Кажныжак огыл тидым чытен кертеш…

— Мый тунам, 28 ияш, илышым ужшо лийынам манашат лиеш, садак мыняр-гынат куштылгырак лийын. А институт деч вара гына, ава-ачан шулдыр  йымалне илыше самырык специалист-влаклан колышо капым, вӱрым ужаш неле… Но ты шотышто ик сай палымын ойжым ушештарем: «Колышо деч огыл, илыше деч лӱдман». Тыште чынжат уло. Такшым, ты пашаште куштылго огыл. Эрже-касше ӱжыктен кертыт, верыш лектын коштман, сутка дене дежуритлыман… Ончыч суткалан иктаж 15 гана преступленийыш лектын коштмо. Сандене спорт дене кылым кучымо, физически виян улмо мыняр-гынат ты пашаште чытен лекташ полшен.

— Пытартыш жапыште криминалистик экспертизе ятырлан ончыко кайыме нерген возат. Пеш  неле случай годым тӱрло методикым кучылташ тӱҥалмат преступленийым почаш полша. Тиде тыгак мо?

— Ныллымше ийлаште кум тӱрлӧ экспертизым гына ыштеныт гын, кызыт -30 лишке. Чынжымак, ятырлан ончыко каенна. Кумшо ий айдемын ДНК-жым пален налашат экспертизым ыштена. Эсогыл чодырам шолыштмо преступленийым почаш полшышо пушенге папын ДНК-жым  рашемдыме йӧнат  уло. Айдемын пушыжым рашемдышашлан пийымат пашаштына кучылтына.

— Тендан ешда нерген ойлаш гын, пелашда — марий калыклан палыме еҥ,  национальный президент школын директоржо, поэтесса Лидия Иксанова. Кок лӱмлӧ, шке пашаште шолшо еҥлан пырля лияш жапше уло мо?

— Шукыжым эрдене пашаш толмо, кастене паша гыч кайыме годым машинаште шукыжым каҥашена( воштылеш).

— А кузе Те палыме лийында?

— Университетыште тунемме годым. Тудо кокымшо, мый икымше курсышто лийынам. Ик ий гыч ешаҥынна, эше ик ий гыч йочана шочын. Пырля Шуарсолаш туныктышылан пашаш каенна.

— Эргыда кӧн корныжым тошка?

— Тудо шке корныж дене кая. Москвасе Скрябин лӱмеш ветеринарный академийым тунем лектын, туштак ял озанлык академий пелен, тыгак частный фирмыште пашам ышта. Ешаҥын, эрге уныкам пӧлеклен, тидын дене мемнам пеш куандарен.

— Чын пӧръеҥ  могай лийшаш?

— Чыла шотыштат ответственый лийшаш, ешлан, пашалан, шочышылан вуйын шогышаш. А вуйлатыше улат гын — уло коллективлан. Шке пашам, мом ыштышашым кӱлеш семын шуктыман. Шке мутшылан оза лийме нерген веле огыл ойлем…

— Пелашдан творчествыштыже Тыланда, пелашыжлан, пӧлеклыме почеламут ятыр манаш лиеш. Йӧрата тугеже…,

— Еш илышыште Абукаев возымыла чылажат лиеш: шокшо кеҥежшат, йӱштӧ телыжат…» Пелаш шомакшак вес айдемын пелыже улмым ончыкта. Ме ынде 31 ий пырля илена. Пашалан кӧрат  кужу жап дене ешыште лийын омыл, Чечняштат командировкыш коштынам, еш пелашем ӱмбалне лийын. Икте-весылан сай эҥертыш лиймымат аклен моштыман.

— Пӧръеҥ йӧратыме ӱдырамаш верч тӱням савырен кертеш, маныт?

— Тыгай задачым шындашыжат огеш кӱл. Ышташ лийдымым ышташ огеш кӱл. Мый кажне эрдене криминал сводкым шерын лектам. Пуйто йӧратымаш верч могай да мыняр шучко преступленийым огыт ыште, икте-весым пытарат. Илыш писын эрта. Икте-весе верч илыш гычат каяш шонымаш лийшаш огыл. Шке илышым аклаш кӱлеш. Йӧраташат фанатизм деч посна кӱлеш. Тыгежат шке але весын илышлан лӱдыкшым кондышо поступокым ышташ ом темле. Пешак йӧсо гынат, ты татым чытен лекман. Вате-марий, йолташ-влак коклаште, пашаште умыдылмаш лекме годымат, ик татлан чытыш кӱлешак. Тудо эрта, лыпланет, жап чылажат веран-верышкыже шында, рашлыкым конда.

— Яра жапда лектеш гын, тудым кузе эртареда?

 — Пытартыш жапыште пелаш дене отпускна иквереш ок логал. Ончыч тӱрло верыш, тыгак санаторийыш канаш коштына ыле. Кызыт мый шкемын сурт- озанлыкысе сад-пакчаште эртараш йӧратем. Икмыняр мӱкш омартам уло, кроликым ончена, тӱрло кушкылым ончаш йӧратем. Ийгот ешаралтме, эре пашаште, еҥ-влак коклаште улмо дене яра жапыште шкетынрак лийме, чоным куандарыше сомылым ыштыме шуэш.

— Кызыт телевидений гоч криминал шуко ончыкталтеш. Тендан шонымаште, тиде обществынам, у тукымым ок локтыл?

— Локтылеш веле огыл, южгунамже сюжетшымак тыгай осал пашам ышташ туныктымо пособий семынат аклаш лиеш.Чыла тӱрлӧ осал пашам ышташ туныктат. Тыге лийшаш огыл. Эсогыл преступленийым почмо методикымат пален налаш лиеш, преступниклан кузе мом ышташ туныктена, лектеш. А вет ятыр элыште тыгай информаций секретный гриф дене аралалтеш. А мемнан дене — мӧҥгешла. Эсогыл тамакым шупшмым посна палемден ончыктат, ончыза манмыла. Кеч тамакым шупшмашым пуштедымаш, виешлымаш, наркотик дене пайдаланымаш гай неле преступлений дене от таҥастаре. Чыла тидыжым  телевизор гыч утыж дене ончыктат. Поснак пенгыдем шуктыдымо ӱдыр-рвезе-влакын умылымашыштым, психикыштым локтылеш.

— Айдемылан пиалан лияш мо кӱлеш?

— Кочам манмыла,  кажне пеледышын шке жапше. Пиал шотыштат тыгак: кажне пагытыште пиалан улмым вес семын ончет да умылет.

— Шочмо кундемышкыда чӱчкыдын коштыда?

— Идалыклан кок гана миен толына.

Светлана Носова мутланен.

Снимкыште: полиций полковник Валерий Иксанов.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий