ПАТЫРЛЫК

Александр Совцов: «Российлан пайдам конден кертмемлан куанем»

Тиде пӧръеҥым кеч-кӧ, поснак ӱдыр, ӱдырамаш икымше гана ужеш гынат, вигак семынже палыме ик муро гыч тыгай корнылам шарналта, очыни: «А я люблю военных, красивых, здоровенных!» Вет Александр Совцов  лач тыгаяк: военный, мотор да Онар патыр гай топката! Санденак, вашлиймекына, мыят тиде мурымак семынем мурымо шотым ыштышым. 

18 ияш гычак – элым аралымаште

Мом ойлаш, пӧръеҥын тӱжвал сынже сӧралак. Но вет тиде сылне капкыл, манмыла, нимо уке гыч шке семынже «шочын шинчын» огыл. Тыгайым ыштышашлан Александр изиракше годымак капкылжым шуараш тӱҥалын. Тазалыкым умбакыжат пеҥгыдемдаш манын, тудо кызытат пашаштыже да яра жапше годым мӧҥгыштыжӧ спорт дене кылым куча.

А тыгодым тудын кӧргыштыжӧ, чоныштыжо да ушыштыжо мо ышталтеш – иктат ок пале. Вет Александр  УФСИН-ын специальный назначениян «Ястреб» отрядыштыже 1994 ий годсек пашам ышта. Икманаш, тӱҥалтыш жап гычак. Сандене тудо — ик эн «шоҥго» пашаеҥ. Кызыт гын А.Совцов – обеспечений отделений начальник. Внутренний службо подполковник. А тымарте икымше штурмовой отделенийын боецше лийын. Мо тиде тыгай? Еҥ-влакын илышыштлан лӱдыкшӧ улмо годым тидым пытараш эн ончыч ты отделенийын боецше-влак каят. Тыге гын, кеч-могай татыште шкешт колен кертыт. Сандене  моткочак кугу лӱдыкшыдымылык кӱлеш. А ты пӧръеҥ илышыже 18 ияшыж гычак еҥ-влакын лӱдыкшыдымылыкыштым аралыме дене кылдалтын. Вет армийыштат рвезе южо семын жапым эртарен огыл, а юж-десант войскаште служитлен да Югославийыш, «шокшо точкыш», колтеныт.

Чечня

Армий гыч пӧртылмекше, 22 ияш рвезе икымше гана Чечняшке 1995 ийыште лийше икымше кампанийыш ноябрьыште миен.

— Мый Чечняшке кайыме деч ончыч «шокшо точкышто» лийынам да мо тыгай кредалмаш, боевой действий улмым паленам, опытем мыняр-гынат погынен улмаш. Кеч тунам мылам улыжат 19 ий лийын, — каласкала Александр.

А вет сар – тиде кредалмаш, ваш пуштедымаш, илыш дене чеверласымаш. Моткочак таза да топката кап-кылан улат гынат, садак лӱдмыла чучеш, очыни.

— Мутат уке, лӱдыкшын чучын, — шылтыде вашештыш пӧръеҥ. — Окмаклан веле лӱдыкшын огеш чуч дыр. Но жап эртыме семын вараже тунемалтын. Кредалмаш годым шкем кузе кучышашлан кугурак йолташ-влак туныктеныт. А командир-влак кокла гыч шукынжо Афганистаныште, моло «шокшо точкышто» лийше-влак улыт ыле. Нунын ой-каҥашыштым, темлымашыштым, туныктен ойлымыштым колыштмат полшен. Сарыште, кредалмаште эн тӱҥжӧ — чылажымат шонен ыштыман да кушко огеш кӱл, тушко шӱшкылтман огыл.

Но вет сарыште кредалмаш годым кеч-кӧмат кеч-могай татыште пуштын кертыт. Тиде кузе да кушто лийын кертмым паленат от шукто – лӱенат кудалтат…

— Югославийыште лийме годым икана лӱйкалымаш йымаке логалынна – вич шагат окопышто, землянкыште шинчаш пернен. Чечняште, Грозныйышто, тыгайже кажне кечын лийын. Вет тунам сар тӱҥалын гына ыле, да олан пел ужашыштыже федеральный войска, вес пелыштыже боевик-шамыч лийыныт. Мемнам, мутлан, йӱдым МВД-н архившым оролаш колтат ыле. Лу еҥ гына каенна. Но тунамат… – мане да пел ойышто кенета шыпланыш. Шижалте: ала-мом каласкалаш тӱҥалнеже ыле, но шонымашыжым вашталтыш. Вара мутшым тыгерак шуйыш: — Да тӱрлыжат лиеден. Постышто снайпер-шамычат лӱйкаленыт. Чыла лийын.

«Моткочак мӧҥгӧ толмем шуын»

Армий гычак тӱҥалын, але марте шучко кредалмашлаште пӧръеҥ моткоч шуко гана лийын. «Кажныж гыч илыше пӧртылаш тыланда мо полшен?» — шонымашыжым палыме шуо.

— Мыйын моткочак мӧҥгӧ толмем шуын, — тыге вашештыш да пӧръеҥын кумылжо тодылтмо гай лие, шинчаже вӱдыжгыш, йошкаргыш.

Ме вет тунемынна: пӧръеҥ огеш шорт. Тудо шортшаш огыл! А Александр гай чо-от топката пӧръеҥ поснак тидым ыштышаш огыл, шонена. Но вет нунат айдеме улыт. Нунынат чонышт уло! Александр кӱчыкын вашештыш, а шкенжын ушыштыжо тиде татыште эртыше 20 ий утлаште илышыжлан лӱдыкшым ыштыше эн шучко тат-влак киноштыла сӱретлалтыч, очыни. Шучкын чучмо, илышлан лӱдыкшӧ лийме  годым кажнынан эше моткочак илыме шуаш тӱҥалеш. Тора-тора кундемыште илымаш ден колымаш коклаште улмо, тӱрлӧ деч тӱрлӧ нелылыкым чытен илыме годым кӧн мӧҥгышкыжӧ толмыжо огеш шу? Вет тушто – ласка, пуля огеш шӱшкӧ, мине, снаряд огыт пудешт, боевик ден снайпер, пушташ шонен, йышт огыт эскере. Мӧҥгыштӧ лишыл еҥ-влак йӱдшӧ-кечыже вучат. Тыйын верч кумалыт, Юмым сӧрвалат.

— Авам Юмылан эреак кумалын дыр. Кеч тидын нерген ик ганат луктын каласен огыл. Ачам гын Чечняшке икымше гана кайымем деч ончыч тыге  каласыш: «Эргым, мӧҥгӧ пӧртылмешкет, пондашем ом нӱжӧ. Тиде тылат мӧҥгышкӧ пӧртылашет полша манын ӱшанен илаш тӱҥалам». Тыге тудо мылам шкешотан аралтышым ыштымыжлан ӱшанен. Чынак: мӧҥгӧ толын пурышым – ачай кугу-у пондашан шинча. Тунам ме Чечняшке 25 январьыште каенна да март тӱҥалтыште пӧртылынна. А тылеч вара командировкыш кум тылзылан кошташ тӱҥална. Полшенак, лектеш – илыше пӧртылынам. Тылеч вара командировкыш эше ятыр гана миенам, но ачай тиде йӱлажым тетла ыштен шуктен огыл – илыш гыч эр каен, — мане да ик жаплан шыпланыш…  

Пӧръеҥын каласкалымыжым колыштын, ӧрын шинчышым. Содыки, Чечняште кредалмаште лийме ушыштыжо чотак лакемалт кодын, коеш. Уке гын 23 ий ончыч лачшымак могай кечын лиймым тыге раш шарна ыле мо? Тиде ме, «шокшо точкышто», сарыште лийдыме-влак, мо тушто ышталтмым весе-влакын каласкалымышт гыч, телевизорым ончен веле изишак палена. А нуно чылажымат: нелым, йӧсым, шучкым —  шке чытен лектыныт!

Вара Александр мутшым умбакыже шуйыш:

— Шкем кӱлеш семын кучен моштымат илыше кодаш полшен. Пытартыш жапыште командировкыш психологым колтат. Тора кундемыш кайыме деч ончычат нуно боец-шамыч дене пашам ыштат. А тӱҥалтыште нимо тыгай лийын огыл. Мый военный еш гыч улам. Ачам военный лийын, да изиэм годсек тӱрлӧ военный городокышто иленна. Сандене военныйын илышыжым ужын да пален кушкынам. Тиде амал денак армийышкат нимыняр лӱдде да тургыжланыде  каенам.

Молан вигак – тудо?

Икымше Чечня кампаний тӱҥалме годым Александр армий деч вара пашашке пурен веле шуктен улмаш. Туге гынат тудым вигак Чечняш колтеныт. Кузе тыге лектын?

— Ик паша кече мучашлалтын,да ме чыланат мӧҥгышкӧ каяш погынена ыле. Тиде жапыште отряд командир мемнам погыш да Федеральный управлений гыч приказ толмо, тушто мемнан деч лу еҥым колташ кӱлмӧ нерген ойлалтме нерген увертарыш да каласыш: «Рвезе-шамыч, Чечняште война тӱҥалын. Каяш кӱлеш. Мый каем. Кӧ эше?» Тудо шке жапыштыже Афганистаныште лийын. «Мый каем», — маньым. Вара молат кумылым ончыктышт. Тунам иктымат иктат виеш колтен огыл. Чыланат шке кумылын каенна, — умылтарыш пӧръеҥ.

Лӱдыкшӧ лийын гынат…

Пытартыш гана УФСИН-ын спецназ отрядше гыч боец-шамыч командировкыш 2015 ийыште миеныт. Тулеч вара нуным Чечняшке огыт колто. А тымарте Чечнян правительствыжым ороленыт. Ынде тыгай полыш огеш кӱл да группировкыштым расформироватленыт. Но тымарте террорист ден терроризм ваштареш кузе шоген огытыл?!

— Мемнан Чечняште лийме кажне командировкына пӱтынек терроризм ваштареш кучедалмаш лийын. Ме эл вуйлатыше-влакым, кӱшыл руководствым, нунын илышыштлан лӱдыкшым ыштыме деч, правительстве зданийым, моло оралтым террорист ден боевик-шамыч пурымо деч ороленна. А пураш тӧчышӧ-влак шагалын огыл лийыныт. Утларакше шояк документ дене пайдаланеныт. Ик жап генерал Романовым оролымо. Но мемнан-влакын, вашталтын, мӧҥгышкышт пӧртылмекышт, тудым площадьыште пудештареныт. Коленжак огыл, но инвалидыш савырнен. Мемнан-влак деч вара вес кундем гыч мийыше-шамыч ала-кудо татыште ала-мом ончен шуктен огытыл, лектеш.

2004 ийыште Грозный гыч Моздокыш колонным ужатен наҥайымыштымат шарналтыш. Туштыжо пленыш налме боевик-шамыч лийыныт. Тыгайым кузе мондет? Вет боевик-шамыч, шкеныштын-влакым уэш эрыкыш колташ манын, лӱйкалымашым тӱҥалын, кугу кредалмашым тарватен кертыныт. Тиде мо дене пыта ыле? Колымаш дене. Юмылан тау, чыла сайын эртен.

 Тудо ийынак Александр ден моло боец-влак Чечняште пашам ыштыше ОБСЕ миссийым ороленыт. Нуно кушко каеныт – чыла вере воктенышт манме гаяк лийыныт.

— Чечняште ик гана веле огыл лиймыда годым ала иктаж вес случай эн  лӱдыкшӧ улмыж дене чотак шарналт кодын? – йодым.

— Командировкылаште кажне кечыже веле огыл, кажне татше лӱдыкшӧ лийын, — манын вашештыш да шыргыжале. А вара каласыш: — Да чыла нормально лийын.

Пӧръеҥ! Вуйым шиймыла, «да-а, тунамет вет мый туге чот лӱдынам ыле-е…» манын, каласкален ыш шинче. Иктаж случай нерген радамлын каласкалымыжым такшым вучышым. Но тыгай вашмутшым колын, мӧҥгешла, тудын дене кугешныме кумыл эшеат ешаралте.

Очыни, пӱрымаш

Мо оҥайже, спецназ отрядыш пашаш пураш тиде пӧръеҥлан пӱралтынак улмаш, витне. Тыгела чучеш. Тунам отрядым улыжат 18 еҥаным чумыреныт. Александр лач латкандашымшыже, пытартыш, лийын. Кызыт штатыште 38 боец уло.

Чын Пӧръеҥ тукым умбакыже шуйна

— Российлан пайдам конден кертмемлан куанем да спецназ отрядыште служитлымем дене кугешнем, — мутланымаш мучаште иктешлыме семын палемдыш Александр.

А Совцовмыт ешыште военный тукым умбакыже шуйна, очыни. Александрын эргыже кызыт Самарыште Кӱртньыгорно транспорт кугыжаныш университетыште тунемеш гынат, пытарымекше, ачаж деке спецназ отрядыш пашаш пураш шона. Тугеже ача эргыжымат чын Пӧръеҥым кушта. А тиде тыгак лийшаш. Да тек тыгак лиеш. Тек чын Пӧръеҥ, мемнам, тынысле илышнам аралыше шукырак лиеш!

Любовь Камалетдинова.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий