Кугу Отечественный сар нерген мут лекме годым тушто лийше кажне еҥын шӱмжӧ ишалтеш, очыни. Тудо жапым вес семын шарналташыжат ок лий: мыняр еҥын илышыже лугыч лийын, мыняр ял, села, ола пытен… А еҥ-влаклан мом гына ужаш, чыташ логалын огыл?! Тунам да тачат, очыни, мемнан элысе калыкын ик тыгай койышыжо аралалт кодеш: нелылык годым чылан пырля тудым сеҥышаш верч шогалаш. А кӱлеш гын, кажне тыглай айдеме калыкын пиалже верч геройыш савырынен кертеш. Кугу Отечественный сар жапыште лач тыгак лийын. Совет калыкна ик ой дене элнан, калыкнан эрыкше верч шогалын, шучко ныл ийым чытен да сеҥышыш лектын. Да эше моло йот элысе калыкымат фашист тӱшка деч утарен.
Сеҥымаш кече вашеш тиде шучко жапым шарналтыме амал дене сарын участникше, тылын турженникше, концлагерьлан узникше-влак дене вашлиймаш Йошкар-Ола историй тоштерыште эртен. Тушко нуным Йошкар-Оласе Ветеран-влакын советышт ӱжын. Сар жапым чытен лекше-влакым шушаш Сеҥымаш кече дене саламлаш, пӧлекым, пеледышым кучыкташ Йошкар-Ола мэрын алмаштышыже Людмила Новосёлова, администрацийын культур управленийжым вуйлатыше Владимир Хрулёв, Ветран-влак совет вуйлатыше Геннадий Мустаев да молат миеныт.
Чаманен каласыман, тушко 15 ветеран гына толын кертын. Тогдаяш неле огыл, нунын ийготыштат ситышын погынен, тазалыкыштат начарештын. Но илышым йӧратымыштлан, шкем формыштак кучаш тыршымыштлан садак ӧраш гына кодеш. Мутлан, сарын участникше, Сталинград кредалмаште лийше, 92 ияш подполковник Александр Константинович Гавриловымак налаш. Оҥжо медаль да орден дене темын. Шкенжын ойлымыж почеш, тачат тудо кажне кечын армейский зарядкын тичмаш комплексшым ышта. Пелашыже Маргарита Хасановна дене пырля 40 ий наре ваш келшен илат. Кажне каныш кечын духовой оркестрын шоктымыж дене эртарыме «Ветеран» клубын куштымаш касышкыже коштыт. Чыла тӱрло бальный куштымашым коктын куштат. Пиалан мужыр вашлиймашкат пырля толын ыле.
Тыгай еш шотыштак весымат каласен кодыман: оласе историй тоштерын пашаеҥже-влак у ончерым ямдыленыт. Тушто лачшымак сарын участникше-влак кокла гыч пиалан кандаш еш мужыр дене палдарат.
Сар чылалан икте лийын гынат, кажне участникын пӱрымашыже семынак эртыме корныжо тӱрлӧ. Вашлиймашке толшо ветеран-влакымак налаш. Иктышт Сталинград кредалмаште лийыныт гын, весышт Ленинградым араленыт, Курскышто кредалыныт… Мутлан, Петр Кузьмич Мельников Дальний Востокышто элна верч шоген. Валентин Петрович Лобанов Японий дене кредалме годым военно-воздушный обьект-влакым арален. Аркадий Торфимович Трофимоват 1943 ийыште 17 ияшак службым тӱҥалын. Сеҥымаш кечым Дальний Востокышто штабын чекыштыже вашлийын… Кажныже кузе илыше кодмыжо, мом чыташ логалмыже, могай лӱдыкшӧ лийме нерген шуко каласкален кертеш.
Сар жапыште пеш изи лийше-влакат таче илалше-влак радамыште улыт. Но тудо жапым тыгак тачысе кече семынак шарнат. Мутлан, Эмилия Константиновна Миненкован ойлымыжо почеш, тунам пеш изи ыле гынат, илыш умылымашыже кугу еҥын гаяк лийын: кертме семын нунылан полшашак тыршен. Сарын моло икшывыжат тыгаяк лийын.
Теве Аркадий Иванович Алексеев сар пытымылан куд ияш гына лийын, сандене чылажак сайын ок шарне. Тунам тудо Морко район Арын Чодыраялыште илен. Ачаже, Иван Алексеевич, Ленинградым аралыме годым увер деч посна йомын. А теве Сеҥымаш кече деч вара мӧҥгӧ велыш пӧртылшӧ салтак-влакым сайын шарна. Изи йоча-влак нуным рӱжге вашлияш куржталыныт. Уло ял нуным вашлийын манашат лиеш, шарналта тудо.
Колыштат сарын участникше-влакым да умылет: чынжымак, тунам неле лийын гынат, уло калык, фашист войскам сеҥаш манын, сӧй пасушто веле огыл, тылыштат тыршен. Нимом чаманен огыл.
Вашлиймаш годым Кугу Отечественый сар жапыште йоҥгалтше ятыр мурым ветеран хор йоҥгалтарыш. Тыгай сынан муро-влак нигӧмат тарватыде огыт кодо, очыни. Вет кажныже гаяк бомбо пудешталтме, пуля шӱшкымӧ йӱкеш, землянкылаште, окоплаште возалтын. Кажне мурышто ойго да куан, лишыл еҥ-влакым йӧратымаш, сагынымаш, тушманым ужмышудымаш шӱлыш. Сандене тыгай муро йоҥгалтме годым шинчавӱдат лектеш. Вашлиймашке толшо-влак ветеран хор дене пырля муреныт.
Сарын участникше-влак дене вашлиймаш шарнымаш фотом пырля ыштыме дене мучашлалтын. Варажым ветеран-шамыч ӱстел йыр чумыргеныт.
С.Носова.
Снимкылаште: Гавриловмыт мужыр; А.Т.Трофимов;
П.К.Мельников ден В.И.Позик;
В.М.Петров ден В.П.Лобанов.
М.Скобелевын фотожо
