Марий йӱла почеш кумал илыше-влак пӱртусым шкешт деч коч жаплат, йӧратат да шотлат. Кеч-могай ошкылым ыштыме деч ончыч нуно лач тудын деч нелеш налаш огыл йодыт. Кумалме верыштат нунын — шнуй. Айдеме тудын сынжым ок вашталте, тудын илышышкыже ок шӱкшылт, кӱлеш годым годым тӱзланаш гына полша. Тыгаяк закон почеш, манаш лиеш, «Кугу Какшан» национальный заповедникыштат илыш икшырымын йога. Таклан огыл вет мемнан кундемыште ото-влакым пӱртӱс памятник-влак радамыш пуртымо, кугыжанышын аралыме объектлашкыже савырыме. Ты заповедникын вераҥме кумдыкыштыжат шке жапыштыже марий илем-шамыч лийыныт, палемдат эколог-влак. Кумалме верыштат аралалт кодыныт. Тидым шукерте огыл ӱжмӧ почеш заповедникыш Марий юмыйӱла ушемын лӱмын мийыше еҥже-влак рашемденыт. Нунын коклаште тӱҥ онаен Александр Таныгин, онаеҥ-влак Юрий Тушнурцев да Альберт Рукавишников лийыныт.
Заповедникыш кодшо ий гыч турист-влакым пурташ тӱҥалыныт. Лӱмын ик — кок кечаш маршрут-влакым ямдыленыт. Йолынат, велосипед, байдарке денат коштыктат. А тидлан марий пӱртӱсын моторлыкшо, поянлыкше дене палдарыше объект-влакым лӱмын келыштареныт. Мутлан, «Колызын кудывечыже», «Мӱкш отар», «Сонарзын корныжо» да молат. Мутат уке, чылажат калыкнан илыш йӱлажым утларак почын пуаш полша.
Ик тыгай объектше вашке марий-влакын акрет кумалме верже дене кылдалтше ото лийшаш. «Тушто кумалаш огыт тӱҥал», — палемдыш тӱҥ онаеҥ Александр Таныгин, — но марий йӱла, вера дене палдарыше турист объект заповедникыште лиеш гын, уда огыл.» Онаен-влак икмыняр верым ончен савырненыт. Южо вереже чынжымак тошто кумалме вер улмым рашемденыт. Онапужак аралат кодын огытыл, йыр кушшо пушеҥгыже самырык улыт. Но кугу ийготан пушеҥгыже заповедникыште шуко уло. Южыштым эсогыл ныл еҥ, кидым шуен, авырен налын огыт керт.
Марий юмыйӱла ушемын еҥже-влак ончыч заповедник вуйлатыше-влак дене вашлийыныт, тудын кумдыкшым шымленыт, вара веле верыш лектыныт. Отылан келшен толшо ик тыгай вержым Шем эҥер воктене, Шаптунга ял деч тораште огыл муыныт. Чылажат тушто ожно марий кумалтышым эртарыме нерген палдарен. Тидыжат ты кумдыкым жаплыме верлан ойырен налаш амалым ыштен. Пӱртӱсшак тушто келшен толшо: кӱкшака вер, воктенак изи эҥер йоген кая. Заповедникын пашаеҥже-влак ончыкыжым ты кумдыкым марий калыкын кумалме шнуй верже семын турист объект семын ончыкташ, марий йӱла дене палдараш у йӧн семын кучылташашлан тудым тӱзатен да келыштарен шындаш палемденыт.
