У Торъял район Кӱан Памаш школышто тыршыше Виктор Арсентьевич Новиковын дене педагог стажше 49 ийыш погына.
– Мый 1953 ийыште У Торъял район Шӱргӧ ялыште шочынам. Кужэҥер район Коҥганур школым тунемын пытаренам. Тыглай кресаньык еш гыч улам, садлан илыш корным шкаланем кычалаш логалын. Тыге Йошкар-Оласе икымше номеран технический училищыште слесарь-инструментальщиклан тунем лектынам. Армийыште служитлымеке,
шочмо ялыш пӧртылынам. Ялыште роно пашаеҥ Павел Лебедевым вашлийынам. Тунам кызытсе семынак туныктышо ситен огыл. Мылам физкультурым туныктышылан пашаш пураш темлен. Варажымат мыйым кушко гына пашаш колтен огыл, – шкеж нерген палдарыш В.Новиков.
Виктор Арсентьевич Озаҥ физкультурный институтышто ик ий тунемын, но кудалташ логалын:тӱшкагудо лийын огыл. Ялыш пӧртылаш верештын. Йошкар-Оласе педагогический институтын физике-математике факультетыштыже физиклан заочно тунемын. Кужэҥер район Ломбеҥер школышто кум ий пашам ыштен, икмыняр жап гыч У Торъял районысо Коряковцы школыш пашаш колтеныт, вара тудым петыреныт. Шуко школышто ышташ логалын, кушто туныктышо уке, тушко колтеныт. Могай гына урокым эртараш логалын огыл. Кызыт ынде физкультур ден технологий предметлам туныкта.
– 1990 ийлаште олым пырче гыч кидпашам, сӱретым ышташ пеш модно ыле. Урок деч вара «Кидмастар» кружокым вӱденам. Тушко ятыр рвезе коштын. Кызыт йоча-влак вашталтыныт. Кидпашам ышташ кумылышт уке, ушыштышт эре телефон веле. Эн чолга-шамычлан кок физкультурный кружокым вӱде: иктыжым — 1-4-ше, а весыжым — 5-9-ше класслаште. Ондак ял мучаште шогышо тошто пу школышто 300 утла тунемше лийын
гын, кызыт у, чапле оралтыште 29 еҥ тунемеш. Ужыда, кузе илыш вашталт толеш. Ял койын пыта, – шӱлыкынрак пелештыш илалше туныктышо.
В.Новиков дене чеверласышым да школ тоштерым ончал савырнаш кумылем лекте. Тоштерым завуч, историйым туныктышо Алевтина Гурьяновна Иванова вуйлата. Туныктышо тоштер дене палдарыш. Тоштерын кажне лукыш ончен савырышна. Тушто ший оксан ятыр тошто шымакш, тӱрлӧ пӧртарвер, чием да монь улыт.
– Ондак марий тӱрым тӱрлена ыле, а кызыт вынер ден шӱртӧ уке. 200 утла экспонат уло. Пу совлам, подсвечникым, ятыр молымат Надежда Ананьевна Чемоданова пуэн. Тыгак ме икмыняр ялыште тошто арверым поген коштынна, пуста оралтылашкат пуренна, мутат уке, кутырен келшыме деч вара. Тыгай суртлаште ятыр оҥай экспонатым мумо: алдырым, йыдалым пидме годым кучылтмо сӱзлым, икмыняр шун, кинде, сыра шун атым, тарелкым, пу гыч ыштыме кӱмыж-совлам. Теве солык-шамыч оҥай экспонат улыт. Ожно суртышто еш фотом пырдыжыш рамкыш сакеныт, изи солык дене петыреныт, пуйто тудо юмоҥа, солык тӱрыш канде пеледышым тӱрленыт. А теве тошто мыжер, шымакш, ХIХ курымышто ыштыме тувыр. Чылажымат ик кова пӧлеклен. Тоштерлан руш ял гычат изи йочалан шинчаш келыштарыме пидме пӱкеным пуэныт. Йоча-шамыч тошто арвер-влакым палышт манын, нуным рушла-марла возена. Тек икшыве-шамыч марий калыкын акрет илышыжым кеч тиде изи лукышто ужыт, – умылтара туныктышо.
Школ гыч лекмек, чонышто поро кумыл шочо. Изирак ялысе школ, но тушто шке пашам йӧратыше еҥ-влак тыршат. Тугеже школ але ила, шоналтышым семынем.
М.СКОБЕЛЕВ
Авторын фотожо
