Фельетонын умдыжо «тодылалтын»
Фельетон – иктаж-могай ситыдымашым воштыл ончыктышо мыскара статья, ойлымаш. Оҥай фельетон, пӱсӧ фельетон лиедат. Лияш лиедат, но пытартыш жапыште марла газет ден журналлаште пеш шуэн вашлиялтеш, тудо йӧршын йомын манашат лиеш. Марий Элын калык поэтше Геннадий Сабанцев-Ояр чын палемда: фельетон ожно «Пачемыш» журналын «киндыже» лийын. «Марий коммун» газет «Рашкалтыш ден Почкалтыш» рубрикыж дене чот почкалтарен шоген. Таче ме прозын ик изи жанрже – фельетон – нерген мутым луктына.
– Геннадий Леонидович, «Фельетон жанр йӧршеш уке» маныда, но тыгодымак те шкежак пытартыш жапыште тыгай сынан кок почеламутым возенда:«Марий Эл» газетыште савыкталтше «Проститле, Салика» да «Ончыко» журналыште верым мушо «Шӱкшак Васли». А те нуным фельетонлан огыда шотло мо?
– Фельетон – жанр художественно-публицистической литературы, которому присуще критическое, нередко комическое, в том числе сатирическое, начало, и непременно – актуальность». Тыге умылтара мутер. Шонымаштем, почеламут дене возымо корнылаштемат нине критерийлам шуктенам, сандене фельетон улыт.
– Кокымшо фельетонетым интернетыш луктын «сакалатымет» деч вара еҥ-влак тӱрлӧ шонымашым каласышт. Икыт-кокытшо «Кунам марий-влак икте-весыдам шӱктарымым чарнеда?» манын титаклыме семын сералтышт гын, Альбертина Петровна Иванова «Калык писатель сылнымутын вийже дене илыш тӧрсырым тӧрлаш пижын гын, мо удаже?» манын, тендам пыдал нале. Кузе шонеда, фельетон жанрын йоммыжо сай але уда? От возо – ласкан малет…
– Кызыт тиде жанр веле огыл, литературжак лушкен толеш. Литераторын, писательын пашажак ок аклалт. Сандене уэш ылыжтараш государствак уш пашам кӱкшын аклаш тӱҥалшаш. Уке гын ӱлык да ӱлык веле каена. Эше ик гана ойлем: литературынак пытен толеш – теве мо ойгаҥдара. Прозына йомеш. Сандене ала-могай ик жанр пытыме нерген мутланымашынат кӱлешыже уке шонем.
– Те ойледа, фельетоным возышо еҥ шке «геройжылан» ӱмыраш тушман лиеш… Фельетонысо «геройда-влак» кидым кучен саламлалтыт мо?
– Ик йолташ мылам йыҥгыртыш да мане: «Черкыш пурен лектымат, ынде тый декет пӱтыральым…» Мом ыштен черкыштыже, мужедаш веле кодеш…
– Марий сылнымутышто критике шотыштат шонымашдам палынем ыле. Вет критикынат умдыжо фельетон семынак пӱшкылын кертеш.
– Критике уке, да тудо ок лий ынде. Ик писатель манеш: кызыт критике ок кӱл, возышо-влакна тугакат шагал улыт, улшыжымат критике дене йӱкшыктарена веле. Тыге ойла писатель ушем член – мом сандене ойлаш. Писательын пашаже ок аклалт, ойлемыс, государствынак мелын лиймыже кӱлеш писательын пашаж дек.
Возымо паша дек мыняр-гынат лишке улшо семын мый теве мом ешарынем: фельетоным кажне еҥ (кажне писатель манашат лиеш) возен ок керт, фельетоным серызе – тиде штучный товар, манына; илышыштына тынар экшык, тӧрсыр, кумылым волтышо да айдеме чапым шӱктарыше койыш-влак «вуйыштым нӧлтат» – нуным почкалтарен-рашкалтарен колташ ончыкыжым неужели вара кеч ик-кок серызына коклаштына огеш лек?
Возышылан ийгот чарак огыл
«Марий сылнымутна шоҥгемеш», – тыгай ойым пытартыш жапыште тӱрлӧ кӱкшытан погынымашлаште тӱрлӧ еҥ, нунын коклаште шымлызе-влак, дечат колаш пернен. Писатель-влакат шке коклаштышт тидын нерген ойлат: Юрий Галютинын, Леонид Яндаковын, Василий Регеж-Гороховын, Виталий Петуховын да вачӱмбакышт кугу ийготым пыштыше моло-влакын лӱмыштым ушештарат ыле. Чаманен каласаш логалеш, нунын кокла гыч шукышт илыш дене чеверласышт, южышт кенеташте, вучыдымын кайышт – тыге марий литературнан радамже эшеат чот нужнаҥе.
Но пытартыш жапыште вес йогын шижалтеш, литератур аланыш илалше автор-влак толыт, у лӱм-влак палдырнат: почеламутым возышо-влак коклаште Антонида Щербакова (Советский, Ургаш), Ираида Васильева (Волжский, Шарача), Светлана Алексеева (Медведево посёлко), Ольга Эльтемерова (Советский, Кодам), Алевтина Полатова (Йошкар-Ола), Нина Щербакова (У Торъял, Шӱвылак), Галина Малинина (Йошкар-Ола), Зоя Савельева (Волжский, Пӱнчысола) да молат. Икмынярышт книгамат луктын шуктеныт. Шукерте огыл Морко район гыч Римма Цветникован почеламутшо-влак дене палыме лийым.
Мо дене тиде кылдалтын? Ийготым шымлыше психолог-влак икмыняр амалым ончыктат.
Л.СЕМЕНОВА
Фотошто: «Сылнымут шыже» семинар годым. С.Григорьеван фотожо.
Тичмаш статьям 2022 ий 17 июньышто (42-шо номер) лекше «Марий Эл» газетыште лудса.
