Аклыммут
«Волгалт йӱлен, а эҥын огыл»
Кумдан палыме мутмастар Валентин Колумбын поэзийже веле огыл, илыш пӱрымашыжат шонкалаш да вургыжаш таратыше лийын. Санденак 90 ияш лӱмгечыжлан иканаште кок марий театр посна постановкым ямдылен. Кок премьерыжат чоным тарватыде ыш кодо, логарыш комыля кӱзымеш шуктыш.
Мо сайым, могай экшыкым ужна нине постановкышто, амалже икте – нуно ик материал негызеш шочыныт, но тӱрлын ышталтыныт. А мо негызеш шочмыжым икымше премьерыште (Марий самырык театр – Геннадий Гордеев. «Валентин Колумб. Легенды милые, прощайте!») ончыкташ мондышт гын, кокымшо премьерыште (М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драмтеатр – Санян Вачи. «Колумб») тидым шылтыде почын каласышт. Ме тидым тугакшат паленна але тогдаенна, но тӱҥжӧ – луктын каласымаште. Но мый тидым автор да режиссёр-постановщик Василий Пектеевын мутшо дене огыл, а материалым пуышын ойлымыж дене пеҥгыдемдынем. Уке гын, кокытеланышат лийын кертеш.
– Эн ончыч Марий драмтеатрын тӱҥ режиссёржо Роман Алексеевын тыгай темлымашыже лие: Колумб нерген драмым сценыш лукташ. Тудо мый декем йыҥгыртыш, да вашлийна. Но шонымашыже шкешотан ыле: поэзий шонкалымашан келге постановкым ямдылаш, а пьесым мылам возаш темлыш. Мый иктаж кум-ныл сӱретым возенам ыле, но тудо кучыш. Вара Геннадий Гордеев ончале тидым. «Тыге огыт возо, тый прозо семынрак серет, чыла каласкалынет», – мане. Василий Пектеевлан ончыктышна. «Тыге огыт ыште», – тудат вес семын ужнеже. Мый чарнен шогальым. Материал вуйышто шуко, а кузе тиде пьесым возаш, раш корно уке ыле, опытат ситен огыл. Сандене ончыч Геннадий Гордеев, вара Василий Пектеев шке возаш шонен пыштышт. Погымо чыла материалемым – «Ӱмыремым арам шым эртаре» книгаш пурышо шарнымаш ден серышлам да молымат – нунылан пуышым. А шкеже когыляныштат ой дене полшаш тӱҥальым. Нуно, чыла шымлен лектын, шке корныштым ойырен нальыч, – каласыш литератор, краевед Лайд Шемйэр.
Да, нуно чынжымак тӱрлӧ корным ойырен налыныт: Геннадий Гордеевын пьесыже «Поэт нерген поэме» семын возалтын да чылажат поэзий шонкалымаш негызеш почылтеш гын, Василий Пектеевлан тӱҥжӧ – илыш пӧрдемым чын да кумдан ончыкташ. Мо оҥайже, нунын тӱҥ геройышт, Валентин Колумб, ик семынак виян ыльыч. Икымшыште самырык артист Андрей Алексеев образым устан да ӱшандарышын чоҥымыж дене ӧрыктарыш, кокымшышто палыме артист Иван Соловьёв келгылыкше дене чоныш шыҥыш. Тидын шотышто нигӧат ок кокытелане. А теве Валентин Колумбын келшыме ӱдыржӧ – икымшыште Ольга, кокымшышто Олеся – ала-молан йӧршын тӱрлӧ ыле. Кузе тыге лийын кертеш?
– Да, нине образын прототипышт иктак. Геннадий Гордеев тудым романтике йӧратымашыж велым гына ончыктен гын, мый тӱрысын почын пуаш тыршенам, – вашештыш премьер деч вара Василий Пектеев.
Но икымше постановкышто ты героинян яндар йӧратымашыже сай шижмашым кодыш гын, кокымшышто тыр-тор койышыжлан мый садыгак ӱшанен шым керт. Ала Олесян рольжым модшыжат тӱргоч колтен. Мыняр дене кутырышым, нунымат тидак ӧрыктарен. Лайд Шемйэр ты шотыштат чыным рашемдаш полшыш:
– Тыге ончаш гын, Василий Пектеев ты образым келгынрак ончыктен. Геннадий Гордеев серышлан гына эҥертен, а варасыжым лончылен огыл. Тудлан романтике шӱлышан персонаж кӱлын, вет самырык-влаклан возен, сандене яндарлыкым утларак кӱшкӧ шынден.
Мыйым весат ӧрыктарыш: Валентин Колумбын пелашыже Галинан образше кок постановкыштыжат «йылмыдыме» гай лектын. Тидат веле огыл, кокымшыштыжо эше ужына гын, икымшыштыже – пеш шуэн.
– Ты шотышто нуно чын ыштеныт, шонем. Пелашыже Валентин Христофоровичын поэзий цехышкыже нимыняр шӱшкылтын огыл. Тудо ешым кучышо сай ӱдырамаш лийын: чытыше, манеш-манешым шаркалыдыме, вурсен коштшо огыл, а чылажымат кӧргыштӧ кучышо. Тидыже Василий Пектеевын драмыштыже поснак раш ончыкталтын. Векат, йӧратымаш дене толын Марий кундемыш, эсогыл ялыште пырля илаш келшен. Но нимолан шылташ, йӧратымаш дене пырля умылыдымашыжат лийын: чылан марла кутырат, пелашыжат марла воза, мо нергенжымат ок умыло, рушлаш кусарымым гына лудеш. А илышыже поэзийыште гына огыл, а ешыште – йоча-влакым ончаш кӱлеш. Чыла тиде тудын ӱмбалныже лийын. Марийжын тидлан жапше ситен огыл – пӱтынек творчествыш кычкалтын, – рашлыкым почо Лайд Шемйэр.
Чынжымак, Валентин Колумбын паша дене шолын илымыжым кок постановкыштыжат келгын почын пуымо. Икымшыштыже – поснак, вет тушто поэтын кӧргӧ чон поянлыкшым, шонкалымашыжым ончыктымым тӱҥлан ойырен налме. Сценыште утларакше шкетын лиймыжат тидлан йӧнан. А кокымшыштыжо шуко сцене еҥ тӱшка дене, ӱстел воктене эрта. Ок лий ыле мо тушто каласымымак шагалрак еҥ дене вес илыш савыртыш гоч почын пуаш? Кутырымо моло еҥынат шонымашышт тыгаяк ыле.
– Мыламат тиде вигак шинчалан перныш. Василий Пектеевын драмыштыже шочмо кече, партийный погынымаш моткоч кужун шуйнат. Геннадий Гордеевын пьесыж почеш постановкышто гын ты погынымаш огешат ончыкталт, но Колумбын тудлан ямдылалтмыже да каяш лекмыж гычак кузе эртышашыжым шижын налына, – каласыш кокымшо премьер эрлашым чолга мер пашаеҥ Юрий Петров.
Тидын нерген мут лекмеке, Лайд Шемйэр тыгерак мане:
– Василий Пектеевын «Колумб» драмым возымыж годым мый консультант семын лийынам, тунамсе посна сӱрет-влакым рашемдаш полшенам. Тидлан ятыр гана вашлийын каҥашенна, тыге лийын кертын але огыл, рашемденна. Тудо тыгай тӱшкалык дене кодшо курымысо 50-ше ийла мучашысе левештме (оттепель манме) да 60-70-ше ийласе сылнымут илышын шолын шогымо пагытым ончыкташ шонен. А тидыже мемнам тунамсе жапым кумданрак ончалаш да чынрак аклаш тарата. Санденак тудо, театрын тачысе куатшым ужын, постановкыш шукырак артистым ушаш келшен да тӱҥалтыш гыч мучаш марте ты корным шуен. Партийный погынымашымат таклан огыл тыге кумдан ончыктен: тушто «Ончыко» журналын тӱҥ редакторжо Валентин Колумб ӱмбаке вуйшиймаш пурымеке, погынымаште тудым арален налаш тыршышыже шагалрак, «выговорым пуышаш верч кидыштым нӧлтышыжӧ» шукырак лийыныт, кӧ гын кокытеланен. Да ты кок вий ваштарешла шогалме тӱҥалтыш гыч мучаш марте шижалтын. Тидым ончышо-влак илышысе семынак кумдан ужын кертыныт – теве тӱҥжӧ.
Рашемден ойлаш гын, шке пьесыштым Василий Пектеев режиссёр семын возен, Геннадий Гордеев – драматург семын. Икымшыже премьер деч вара шылтыде каласыш: «Спектакльым, конешне, эше тӱрыс кӱктен шуктымо огыл». Шке пашаж нерген тыге чын айдеме гына каласен кертеш. Но тудак ешарыш: «Шыже марте ме тудым сайын ямдылен шуктышаш улына». Тидын годым кӱчык-кужумат да ончышын акшымат шотыш налде огыт керт, шонем. Шке премьерыштым лукшо кок марий театрыштыжат. Так огыл премьерла деч вара марий сӱрет мастар Иван Ямбердов палемдыш: «Валентин Колумб нерген Геннадий Гордеевын пьесыже рушла шындалтын гын, Василий Пектеевын – марла. Тиде сай. Ме чылан Колумбым палена да йӧратена. Тудын илышыже кӱчык, но волгыдо лийын. Волгалт йӱлен, а эҥын огыл».
Юрий ИСАКОВ.
Снимкылаште: Колумб (Андрей Алексеев); кум йолташ – Воронов (Павел Ефимов), Колумб (Иван Соловьёв) да Капитонов (Сергей Данилов).
Марий самырык театрын сайтше гыч налме фото.
Валерий Тумбаевын фотожо.
