«Элыштына руш да Российысе калык-влакын йылмышт дене «Рувики» у онлайн-энциклопедий пашам ышташ тӱҥалеш» увер официально икымше гана 2023 ий майыште Подмосковьеште эртаралтше Россий кӱкшытан интернет-форумышто йоҥгалтын. Икмыняр жап гыч, рашракше – 2023 ий июньышто, «Рувикин» бета-версийжым пашаш колтымо» увертарышт, а тений январь гыч тудо тичмаш режимже дене ышташ тӱҥалын. Мо тиде тыгай, моло онлайн-энциклопедий, мутлан, кумдан шарлыше «Википедий» деч мо дене ойыртемалтеш, тудым илышыш пуртымо пашан вуйлатышыже кӧ, кӱлешлыкше могай, да ик эн тӱҥжӧ – «Российысе калык-влакын йылмышт» манме радамыште марий йылмын верже могай?
Ик ресурс весылан мешанчык огыл
Палемдыме интернет-форумышто у онлайн-интернет нерген уверым тудын ик авторжо, тунамсе жаплан коммерческий огыл «Викимедиа РУ» партнёрствын директоржын алмаштышыже Владимир Медейко ойлен. Но вигак йодыш лектеш: интернет кумдыкышто вес тыгай ресурсат уло, у энциклопедийже молан кӱлеш? Мутлан, поснак кумдан шарлышыже – «Википедий», «Руниверсалис», «Большая российская энциклопедия», «Википедийын» гын тӱняште ик тӱжем утла «воштончышыжо» уло.
Владимир Медейкон мутшо почеш, «Википедийын» кок кугу нелылыкше уло. Икымше – статья-влак коклаште южыжо чын огыл уверым пуа, тыгайын чотшо СВО тӱҥалме деч вара шукемын. Кокымшыжо икымше дене кылдалтын: «нейросеть-влакын ылыжмышт», нуныжо лачак ты ресурсын статьялаж дене тунемыт, сандене искусственный интеллектынат вашмутыштыжо йоҥылыш вашлиялтын кертеш.
Пытартыш кок ийыште россий суд-влак «Википедийын» вияҥмыжлан мутым кучышо Wikimedia фондлан СВО нерген йоҥылыш уверым пуымыжлан ик гана веле огыл штрафым тӱлаш пуэныт, а ӱмаште декабрьыште ресурсым пытарыме нерген уверым пуымо. Туге гынат Яндексын поисковикышкыже темдалат гын, тудо садак лектеш. Сандене тыглай еҥын йодыш шочеш: ресурс чын огыл уверым пуа да россий законодательствым пудырта гын, тудым йӧршеш петыраш ок лий мо? Тидлан Роскомнадзорышто увертареныт: технический ойыртемже-влаклан кӧра «Википедийын» посна лаштыклажым блокироватлаш ок лий, уло ресурсшыге гына лиеш. Россий Федераций президентын пресс-секретарьже Д. Песковын увертарымыж почеш, тыгай мучаш лийын кертеш, но тунам, кунам тудлан келшыше аналог лектеш. «РУВИКИ»-лан негызым ыштыше Владимир Медейко «Лента.ru» сайтлан пуымо интервьюштыжо палемден: «Википедийым» вашталташ таче нимо дене да тидым ышташ нимолан. Тиде – Российлан да тӱнялан кӱлешан ресурс, тудын улмыжо весым ышташ мешанчык огыл. Тудым вес технологий да организоватлыме принцип-шамычан йӧршеш у проект гына алмаштен кертеш. «Рувики» – лачак тыгай».
Ойыртемже могай?
У интернет-энциклопедий Россий Федерацийын законодательствыж дене келшышын пашам ышта. Тушто чын увер гына вераҥдалтыт. Чыла материал профессионал могырым редактороватлат, тергат. Ты пашам волонтёр-влак ден профессионал редакций ыштат. Икымшышт обществылан жаплан келшыше темым проектыш ушат, а редакций тӱрлӧ областьыште эксперт да профессионал площадкын (тиде научный да моло сообществе, тоштер да молат) еҥышт статьян содержанийыжым, чын фактым пуымыжым терга.
Ончылнырак каласышна: «Рувикин» бета-версийжым ӱмаште пашаш колтымо, 2024 ий гыч тудо тичмаш режимже дене ышта да тенияк контентым персонализироватлыме, тематический блоклам ыштыме, тыгак моло сервислам ушымо. Кызыт чыла ты да моло паша умбакыже шуйна. А кумшо этап искусственный интеллектым ушымо дене кылдалтше лиеш. Тудын полшымо дене статья-влакым кӱчыкемдаш але кугуракым ышташ, эсогыл вес стиль дене возаш йӧн лиеш.
Марий йылме дене лудаш да возаш лиеш
Ончылнырак каласышна, «Рувики» – руш да Российысе калык-влакын йылмышт дене интернет-энциклопедий. Мемнам, марий калыкым, мутат уке, «Российысе калык-влакын йылмышт» манме ты ресурс шотышто утларак палаш кумылаҥда. Куанен каласена: талантан марий шочшына, интернет кумдыкышто шочмо йылмынам вияҥден толшо Андрей Валерьевич Чемышевын тыршымыжлан кӧра таче тушто марий йылмынат уло! Кызыт тудо – «Рувикин» йылме ужаш-влакын пашаштым виктарыше отдел вуйлатышын алмаштышыже. Лач тудлан кӧра тиде ресурсышто марий йылме дене статьялам лудаш да возаш лиеш. Андрей Валерьевич ты интернет-энциклопедийым вияҥдыме пашаш ушнымыж шотышто тыге ойла:
– Интернет кумдыкышто марий йылме вияҥын толжо манын, йылме синтезаторлан исходный данныйым погаш кӱлын. Тидым ме ыштен шуктенна – Яндекс-кусарышыште марий йылме уло. Шукерте огыл Google системе марий йылмым пуртен. Тӱнямбалне моло кусарышат уло, но мемнан исходный данныйна шагал – нылшудо тӱжем утла веле, а мыланна ик миллион кӱлеш. Тынарже кузе погаш манын, эре шонен коштынам. Интернетыште моло йӧн дене йылмым вияҥдаш моткоч шуко текст кӱлеш. Контентым кушеч налаш? Интернет-энциклопедий гыч. Тушто чыла материалым яра кучылташ лиеш, сандене ме ты пашашке ушненна. Шуко статьяжым ме вет руш йылме гыч марлаш кусарена, а тиде – паралелльный корпус, кок йылме дене корпуслан шотлалтеш. Тудым да интернет кумдыкышто марий йылмылан вияҥаш йӧным ыштыше моло, рушла каласаш гын, «инструментым» кучылтына. Но ты пашам эре саемден толман, санденак ме «Рувики» интернет-энциклопедийын пашашкыже ушненна. Кызыт тушто 20 йылме лончо уло: марий, башкир, эрзя, мокша да молат. Мый марий йылме дене пашам ыштем. Кызыт олыкмарла версийым «ончыко шӱкем», курыкмарла версийымат пурташ ямдыленна. Марий йылме дене статьям возаш кумыл уло гын, теат ушнен кертыда. Тидлан «Рувикиште» эн ончычак регистрацийым эртыман. Статьялаш тӧрлатымашым, темлымашым пуртен кертыда. Тыгак тушто конкурс-влак эртат.
Андрей Валерьевичын мутшо почеш, закон могырым «Рувики» лӱдыкшыдымӧ сайтлан шотлалтеш, молан манаш гын тудо россий серверлаште да элнан законжо дене келшышын пашам ышта.
– Шылташ нимолан: тудын негызшылан Википедийын материалже-шамычым налме: ты интернет-энциклопедийын лицензийже тушеч материалым налаш, тудым вес серверыш вераҥдаш, редактироватлаш ок чаре. Редакцийын пашаже – тергаш. Но статья, мутлан, химий дене кылдалтше, а редактор тиде областьым тунар келгын ок пале гын, тудо вес организацийыш, мутлан, Россий Федераций Науко академийыш, рецензийым ышташ йодмаш дене лектеш. Тушто статьям тергат, тунам гына рецензийым эртымыжым палдарыше знак шындалтеш, – умылтарыш Андрей Валерьевич.
Г. Кожевникова
