Марий Элнан рӱдолаж воктене верланыше яллаште кузе илат?
Тиде кундемын рӱдӧ илемыштыже, Шойбулак селаште, республикыштат ик эн ончыллан шотлалтше «Шойбулакский» племзавод верланен. Тудо сӧснам ашныме пашам виктарен колтымыж дене чаплана, комплексше-влак Оршанке, Советский районлаштат улыт. Тыште илыме вер шуко чоҥалтеш, ача-ава деч посна кодшо икшыве-влаклан вашке шуко пачеран кокымшо пӧртым нӧлтен шуктат. Марий Элнан рӱдолашкыже кажне пел шагат гыч автобус коштеш. Чапле стадион, школ, тӱвра да каныме рӱдер, кевыт-влак – чылажат ял калык лӱмеш ышталтыныт. Верысе кучем ты кундемысе калыкын илышыжым эшеат куштылемдышаш, йӧнанракым ыштышаш верч кузе тырша, могай нелылык-влак улыт? Тыгай да моло йодышлан тысе администраций вуйлатыше А.Павлов газет пашаеҥ В.Смоленцевлан вашештен.
А.Павлов верысе кучемым кок ий наре вуйлата. Марий кугыжаныш университетым тунем пытарен, чоҥымо пашаште, колбасам ямдылыме цехыште технологлан тыршен.
– Александр Николаевич, талук мучашке лишемын, тиде ийысе пашам иктешлыме жап толын шуын. Тендан кундемыште 2021 ийыште калыкын илышыжым саемдышашлан мом ыштыме?
– Мемнан кундем кугулан шотлалтеш, тушто илыше калыкын чотшо эре икнарракак, 3,6 тӱжем еҥ, кодеш. Моланже, пале: ме ола воктене илена, сандене паша вер шотышто кугу нелылык уке, шукын тушто тыршат. Транспорт шотыштат йӧсылык уке. Адакшым мемнан дене тӱшка ознлыкыште паша вер ситышын уло. Сандене тыште ятыр самырык еш ила, йочам ончен кушта.
Илемна коло шым посёлкым, селам да ялым ушен шога. Кандыер посёлкышто иктат ок иле, лачак прописке почеш гына икмыняр еҥ шотлалтеш. Лебедевский посёлкыштат илышыже шым еҥ веле. Тиде ялыш логалаш Ошла эҥер гоч вончыман. Пу кӱвар уло, но тудым кажне ийын олмыктыман, ачалыман. Тыште илыше-влак чапле кӱварым ышташ йодыт, серышым возат. Меат яра огына шинче, серышым депутат-влаклан возенам, финанс отделыштат лийынам, кӱварым ышташ оксам ойыраш йодынам. Тудлан проектым ышташ подрядный кок организацийым ӱжыктенам ыле. Иктыже 52,9 миллион теҥгем шотлен луктын, весыже – 23 миллион теҥгелан чоҥен пуаш лийын. Ончыкыжым кузе лиеш, кызытеш раш огыл.
Корно шотышто эше ик проблеме – республик кӱкшытан Шойбулак – Ошламучаш трассе воктене верланыше Пуланур ял марте корно уда. Тудым ачалаш оксам ойырат мо – кызытеш пале огыл. Вес ийын Шойбулакысе Рабочий уремым «Ял кундемым комплексно вияҥдымаш» программе почеш ачалаш йодмашым пуынем.
– Верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программыш ушненда мо?
– Тыгай программе почеш тений Пӱкшерме ял уремыште 550 метр кужыт асфальтан корным ыштыме. Тидлан 1,6 миллион теҥгем кучылтмо. Тыште ял калыкынат, верысе озанлыкынат надырышт лийын. Но кызытеш эше ял мучкыжак сай корным ышташ оксана ситен огыл. «Ял кундемым комплексно вияҥдымаш» программе почеш тенияк Шойбулакысе Первомайский уремыште йоча-влаклан модаш кумдыкым келыштарыме. «Ола сынан кумдыкым тӱзатымаш» программышкат ушненна, шуко пачеран кок пӧрт кудывечым шотыш конденна. Шкенан бюджет окса дене Шойбулакыштак Мир уремыште тротуарым ыштенна. Корно фондын ойырымо оксаж дене Юркан ял уремыш тыгыде кӱм шарыме. Кугу Шаплак ялыште тыгак корным ачалыме. Ошламучаш, Кугуван, Куптӱр яллашке кызытеш корно начар. Но тичмаш налмаште, мемнан дене корно удажак манаш ок лий.
– Те пашаштыда старосто-влаклан эҥертеда мо?
– Ме нунын деч яллаште могай вашталтыш лийме, могай нелылык улмо, телым корнышто лумым шӱкаш кӱлмӧ шотышто уверым эреак налын шогем. Старосто-влак кокла гыч Цибикнурын ялвуйжо Сергей Ивановым поснак палемдынем. Тиде селасе калык ик ой дене ила, тырша. Теве тыште У ий вашеш шке вий денак катокым ыштеныт, пычкемыш годым волгалтараш келыштареныт. А мом шога тысе калыкын шке вий дене чоҥымо моткоч сӧрал черке! Оралтым леведыш йымаке пуртымо, тыште службымат эртарыме. Пӱкшерме ялын старостыжо Юлия Соломинам мокталтыде ок лий. Тудын тыршымыжлан кӧрак тений урем корныш кугыжаныш программе почеш асфальтым шарыме. Тыгак Поланур ялын старостыжо Надежда Масленниковамат палемдыман. Тыгай чолга еҥна-влак кӱшеш яллаште ятыр сай вашталтыш лийын шога.
– Тендан дене чоҥымо паша ок лыплане, очыни.
– Шойбулак села веле огыл, моло ялыштат илыме пӧртым чоҥат. Теве Шойбулакыште икмыняр ий ончычак кугорно воктене Сосновый урем йӧршеш чара вереш кушкын шогале. Тыште кызыт «Шойбулакский» озанлыкын пашаеҥже-влак илат. Икмыняр ий ончычак школ ваштареш «Акпатыр» лӱман чапле стадионым чоҥен шындыме. Тыште тений У ий вашеш чапле катокым ыштыме. Мемнан дене илыме верлан йодмаш кугу. Ача-ава деч посна кодшо икшыве-влаклан шуко пачеран кок пӧртым нӧлтымӧ. Тыгак еҥ-влак шкештат посна пӧртым чоҥат.
– Уремым йӱдым волгалтарыме йодыш пӱсын шога?
– Ме кажне ийын август мучаште ял еда уремласе электролампочко-влаклан профилактике пашам эртарена. Йӱлен каен гын, олмешыже тыглайым огыл, светодиодныйым сакена. Кандыер поселкышто илыше уке, сандене лач тыште гына электролампочко уке. А моло вере уремыште йӱдым волгыдо. Но волгалтарыме йодышым жаплан келшышын утларак сайын ыштыме шуэш.
– Яллаште шӱкым погымо йодышым тӱрыс рашемдыме?
– Ты шотышто йодыш пӱсӧ огыл. Теве Немдыш кутыр ялыште шӱкым айда-лийже шала кышкыме верым пален налынна ыле. Тыгаяк верым Купсола ден Курыкнур ялла коклаште мумо. Тушеч шӱкым тӱрыс кораҥдыме да кышкыме верым петырыме. Ынде еҥ-влак озанлык кӧргыштӧ погынышо шӱкым лачак контейнерлашке гына погат да пӱртӱслан эҥгекым огыт кондо, яллаште утларак ару лийын. А теве контейнер-влакым вераҥдышаш кумдык шотышто нелылык уло. Тудо пеҥгыде шартышан лийшаш да пече дене авырен налман. Но мемнан дене тыгайже чыла вереак уке. Мый латныл кумдыклан проектым комиссийыш пуэнам ыле, тышечын индешыжым сайлан шотленыт. Шушаш ийын проектым илышыш шыҥдараш тӱҥалына.
– Ял калык шке вӱташтыже вольыкым ынде пеш шагал куча?
– Кундемыштына сӧснам ашныше уке. Вет африкан чума ылыжме вер мемнан кундем лишнак верланен ыле. Адакшым «Шойбулакский» озанлыкыште тыршыше-влаклан шке вӱташте вольыкым ашнаш чарыме. Тиде озанлыкын икмыняр сӧсна комплексше уло. Ушкалым коло визыт дечат шагал суртоза куча. Утларакше кроликым, сурткайыкым ашнат.
– У ийыште ял калыклан могай тыланымашда лиеш?
– Чыланат таза, пиалан лийза, кумылда ынже воло. У ийыште шке кундемдам тӱзатышаш верч кертме семын вий-куатдам огыда чамане, эреак тыршаш тӱҥалыда манын, ӱшанен кодам. Тек У ийште волгыдо шонымашда тӱрыс шукталтеш.
Авторын фотожо
