✍️ Геннадий Сабанцев
Таче «Марий Эл» газетын унаже – журналист да сылнымутым возышо Екатерина Тетерина.
– Екатерина, сылнымут произведенийым тый «Качырий Весчурий» псевдоним дене савыктет. «Весчурий» – тиде моло деч мо дене гынат ойыртемалтмым шижме дене шочын мо?
– Уке. Ялем лӱм дене кылдалтын. Мый Морко кундемысе Весшӱргӧ лӱман ялыште шочынам. Палем: тыште «шӱргӧ» мутшо «чодыра» манмым ончыкта, но мый «чурийым» ушыштем кученам: Качырий – Весчурий – рифме гай йоҥгалтмыжат уло. Эше весе. Ойлымашлаштем сюжет чылажат илыш гыч налалтеш. Ондакше калыклан шкем палдараш огыл манын тыге ыштенам. Ӧрмалгымашат лийын: возымемже ала келша, ала уке. Но ынде палышыже чыланат палат.
– Сылнымутан возыметым вараш кодынрак лудшылан палдараш тӱҥалмыла чучеш. Ондакше шылтен кийыктенат мо?
– Нимат шылтен кийыктен омыл. Шкежак варашрак возаш тӱҥальым. Чылажат ушышто да чонышто веле лийын. Кызытат теве чодыраште коштшемла ик ойлымаш вуйыштем пӧрдеш, возен пышташ гына жап уке. Кечыгут паша денак ярналтеш. Шуко тыге возалтде кодеш.
– Школышто тунеммет годым, ончыкыжым возымо корныш шогалше ятыр еҥ семынак, йылме ден литератур дек лишке лийынат дыр?
– Тиде тыгак. Весшӱргӧ ялыштына пеле кыдалаш школ ыле. Туныктышына Зинаида Фёдоровна пеш сай шинчымашым пуэн. Индеш класс деч вара кыдалаш школыш Советский районысо Роҥго селаш каенам. Мемнан школ гыч такше Зеленогорскыш каят, но тушто марий йылмым да литературым туныктен огытыл, а мыйын нине предметлам тунеммем шуын. Тыге Роҥгышто Тоня акам дене иленам да кыдалаш школым тунем лектынам.
Тунам мылам литературжат тунар ончылно лийын огыл, кунар йылме келшен. Университетышкат санденак пуренам. Но мый туныктышо лияш шонен омыл, журналист лияш шоненам. Тудлан кушто туныктымым пален омылат, школ деч вара пединститутыш пураш тольым. Кок экзаменым «визытанлан» кучен шуктышым. Ондакше школ гыч олаш олимпиадышСветлана Элембаева, Надежда Никитина дене пырля толына ыле. Ончем: нуноинститутыш пурымаште уке улыт. Университетыш, журналист отделенийыш, пурат маныт. Тыге гына журналистлан кушто туныктымым паленам. Институт гыч документем поген налынам да мӧҥгӧ каенам, авамлан пурен кертын омыл манын ойленам. Авам пеш чот вурса: «Ик ий яра кияш тӱҥалат мо? Тугеже тыйым фермыш пашаш пуртем!»А мо тугай ферме паша, мый шинченам: посипкатым, силосетым нӧргӧ капанак нумалынам. Неле паша. Тунам Моркыш кайышым да СПТУ-ш ургызылан тунемаш пурышым. Вес ийынжегына университетыш журналист отделенийыш тольым.
– Университет деч вара эре редакцийлаште тыршет?
– Туге, но возышо журналист семынже тыршен омыл, тыгай вер лектын огыл, кеч возаш кумылем эре лийын. Утларакше технический манме паша дене кылдалтынам. «Ончыко» журнал редакцийыш ответственный секретарьлан куснымекем веле возаш тӱҥалаш темлышт. А мый ынде возашыжат лӱдам ыле. Но эркын дене тӱҥальым. Журналист материалат, сылнымутан произведеният лектедышт. Но кызытеш редакций гыч каяш логале.Такше журналист лияш шонымо кумылем тачат кодеш, журналистике йырак пӧрдам. Но мыйым эре верстальщик, дизайнер, ответственный секретарь семын ужыт…
– Икымше сылнымутан возымет мо нерген лийын?
– Ойлымашем «Пиалым сӧрышӧ У ий» маналтын. Сюжетым илыш гычак налынам. Варажым южо еҥже шкенжымат тушто пален. Вашлиймеке, ойлат: «Катя, вет тыге лийын огыл…» – маныт. А мый умылтараш тыршем: тиде – сылнымутан произведений, ятыр еҥын пӱрымашыже тушко шыҥа, шкендам посна ида уж, манам.
Тыште шкеже посна палемдынем: мыйым Мария Илибаева возаш эреак шӱкен-таратен шогыш. Моштымашет уло, возо, манеш. Мый тунам пазарыште ужалкален шогылташ тӱҥалынам ыле. Тушто тӱрлыжымат ужат, тӱрлыжымат колат. Лачак Мария Каликаевна чыла тидым кагазыш пышташ чыштырыш.
– Чынак, пазар илыш нерген возыметым лудаш пешак оҥай. Тыглай илыш сӱрет-влакым лудшылан келшышын почын пуымаш коеш. Пырля ужалкален шогышо-влак лудыныт, уке?
– Марий вате-влак лудыныт, руш-влаклан кусареныт.
Пазар илыш мо дене ойыртемалтеш – тиде канде «лапке»воктекет у еҥым ынешт пурто. Верым ондак налын шогалше-влак пеш шӧрын ончат. Ишыктенак лукташ тӧчат.Тушто обязательно иктажкугурак «главарь» уло! Шкетынат огыл, кок-кум еҥ шкеныштым оза семын кучат, эскерат. Калык утларак коштмо, сатум утларак наледыме вер нунын гына лийшаш. Мый денем кучедалмаш кум ий шуйнен. Эрдене кынелам – каяш кӱлеш, но нимат кайымем огеш шу: адак вурседылмаш, кыжганымаш тӱҥалеш. Тидым ончылгочак палем. Но ом кай гын, чакнем лектешыс. Каяш кӱлеш! Мом лиймым вара возен пыштен кертамыс!
– Илышыштетшке веретым кучедал налше семын улат мо?
– Уке, йӧршеш тыгай омыл. Но тунамже молан чакнен омыл: тыште мо ышталтмым возен, ала-кӧлан ончыктышаш улам манме шонымашем лийын. «Мый огыл гын, кӧ?» манметла. Пазарысе «пошкудем-влак» «Ончыкышто» вара лудыныт да ваш-ваш ойленыт, мый декем пеш сай лийын колтеныт. Эсогыл «ходовой» веретым пуэныт! Коклашкышт пуртеныт, лектеш. А шуко еҥкум-ныл ий коштыт, нуным тугак «чӱҥгенак-чӱҥгат».
Тыгак вара изирак книгалык возымем чумыргыш, да тудо тений лӱмгечем вашеш Марий книга савыктышын полшымыж дене печатлалт лекте. Маналтешыже «Уждымым ужнет гын». Тидыже тыгак – пазар илышыште уждыметымак ужат. Кызыт тушко чӱчкыдынжӧ ом лек, оҥайланак гына миен шогалам – илыш сӱретымак шкалан погаш.
– Пашам шуко ышташ логалеш, манат. Книгам лудашат жапет уке, очыни?
– Лӱмгечем годым саламлымышт годым йолташ-влак ойлышт: «Тынаржак шкендым ит нелыктаре, изиш чарналте, каналте…» Ынде шкежат тыгай ийготыш шуынам докан – чынак, шоналтет: а молан шкем тынар ӧкымлашыже? Шкем йӧраташат жапым ойырыман…
А книгам коклан лудам. Кызыт Аркадий Крупняковын «Амазонки» романжым почынам. Тушто сюжет чылажат шонен лукмо гынат, ӱдырамаш-влакын посна кугыжаныш семын илымышт оҥай. Можыч, тыгежат лийын кертын. Тылеч ончыч Борис Васильевын «Не стреляйте в белых лебедей» повестьшым лудым. Классикыш кызыт пӧртылам. Лудмат возымо пашаште полша, сюжет линийым вӱдаш туныкта.
– Илышыште тыйым мо чот шыдештарен кертеш да мо лыпландара?
– Илыш опыт дене ала-мо – еҥым сайын шижаш тӱҥалат. Мый чытен ом керт, кунам айдеме еҥ кӱшеш поя але еҥ кӱшеш чапым ышта, вуйлатыше деке ӱедылеш… А лыпландара ӱдырем, индеш ияш Эликам. Мый тудлан марий лӱмым пуаш шоненам, ала-молан дыр эре «Э» буква гыч тӱҥалшым кычалынам да «Эликам» муынам. А вара кочам могырым тукымвож вондым сӱретлаш тӱҥалынам да кенета пален налынам: тукымыштына пӧръеҥ-влакын лӱмышт эртак «Э» дене тӱҥалше лийыныт: Эльчыбай, Эшкына, Эчук… Вӱр шижмаш тарванен ала-мо.
Ӱдыремын азаж годым помыжалт возам – воктенем изи«моклака» кия. Вара шонем: уке, тиде – Айдеме, тиде – кугу илыш! Тудын деч вара умбакыже эше мыняр вож шарлаш тӱҥалеш! Иктаж-молан сырем гынат, йочамлан ончыкташ ом тырше. Ныжылгын ӧндалам да чыла ойгымат мондем.
Снимкыште: Журналист да сылнымутым возышо Качырий Весчурий – Екатерина Тетерина.
Фотом Екатерина Тетеринан альбомжо гыч налме.
