Марий эстрадым йӧратыше-влак Жаудат Гильмановын лӱмжым шукертсек палат, шонем. Пытартыш 15–20 ий жапыште ик концерт программат тудын мурыж деч посна ок эрте, кажне кечын гаяк радио эфирыштат йоҥгат. А вет тудо профессионал музыкант огыл, чон йодмо почеш гына мурсемым шочыкта.
Кузе Жаудат Маннанович, татар калыкын шочшыжо, марий эстрадыш толын лектын? Ме тудын дене «Идалыкысе муро – 2024» фестивальыште вашлийна, да теве мом тудо каласкалыш.
Шкеж нерген
– Мый Озаҥ олаште шочын-кушкынам, тыштак химико-технологический институтым тунем пытаренам, химический оборудований шотышто инженер-механик профессийым налынам. Ятыр ий «альма-матерыштем» пашам ыштенам, наукышто тыршенам. Но 1995 ийыште илыш корныштем тура вашталтыш лие – мый татар культурыш логальым. Тӱҥ шотышто продюсер семын вием пыштенам, ынде кумло ий тиде «подышто» шолам. Концерт-влакым вораҥдарем, тӱрлӧ музык проектым илышыш шыҥдарем, фестивальым чумырем. Шкемын проектем уло, тудо «Яшь йорэклэр» («Самырык шӱм») маналтеш, тудым ынде коло вич ий утла «шупшам». Тыште ме самырык, тӱҥалше мурызо-влак дене тӱрлӧ мероприятийым вораҥдарен колташ тыршена.
Тӱҥалтыш
– Тӱҥ сомылем, мутат уке, татар муро дене кылдалтын. Мый ик самырык мурызо дене усталык кылым кучышым. Пеш чапле мурызо. Айдеме-оркестр. Но репертуарже чӱдӧ лийын. Икана тидын нерген мут лекте, да тудо ойла: «А кӧ мылам, палыдыме рвезылан, возаш тӱналеш?» Мый ожнысекак иктаж-мом да шке гычем возкалаш йӧратенам, иктаж текстым кидыш налынамат, семынем семым шонен луктеденам. Самырык мурызыланат возаш тӧчен ончышым. Шкаланемат вучыдымын муро лекте. Таче кечылан ныл шӱдӧ утла мурем уло, кок шӱдӧ витле нарыже татар эстрадыште йоҥгалтыт. Марий мурем кандашле наре уло.
Усталык кыл
– Марий мурыж дене тыге лекте. 2004 ийыште Йошкар-Олашке родем-влак дек унала тольым да марий муран кассетым налаш кычал коштым. Олам шерын лектым, кассетым ыжым му. Киосклаште ужалыше-влак ойлат: мемнан деч эре йодыт, а ужалаш нимом. Мый тунам лачак татарла аудио-видеосатум луктедыме пашам шуктем ыле. Озаҥыш пӧртыльым да шкенан рвезе-влаклан ойлем: «Айста марий муран кассетым луктын ончена». Нуно ондакше тореш лийыч, но мый кутырен кӧндарышым. Угыч Йошкар-Олаш тольым, да пӱрымаш мыйым Эрик Юзыкайн дене вашлийыктыш. А тудо мыйым Андрей Чемышев дене палымым ыштыш. Лач туддене ме икымше кассет-влакым луктедаш пижна. А икымше марий мурызо, кӧ дене пашам ышташ тӱҥальым, Наташа Егорова лийын. Шочынжо Морко кундем Кокласола гыч. Варажым тудо Зайнетдинова лие. Тӱҥалтыш сайын вораныме дене ты паша мыйым умбакылан кумылаҥдыш. У самырык марий мурызо-влак дене палыме лийым, мутлан, Роза Искакова, Эльвира Токташева дене. Нуно мыйын возымо мурем-влакым калык коклаш шарен колтышт, шулдыраҥдышт. Тылеч вара моло-влакат мурым возаш йодаш тӱҥальыч. Да тыге кайыш. Таче кечылан шуко марий мурызо мыйын возымемым кучылтеш, чылаштын лӱмыштымат каласен ом керт.
Тыршымаш «кухньо»
– Татарла мурым возымаштат, марийыштат профессионал серызе-влак дене гына пашам ыштем. Шкеже руш школышто тунемынам, сандене татар текст шотыштат мыйын нелылык уло. Марлаже ойлыманат огыл. Санденак лач профессионал поэт-влаклан ӱшанем. Тымарте Лидия Иксанова, Светлана Григорьева, Татьяна Пчёлкина, Эльвира Ендылетова, Алевтина Баязитова, Александр Петров дене кылым кученам. Текстым возышем-влаклан тематикым веле ойлем: мутлан, тиде муро йӧратымаш нерген лийшаш, тиде – ава нерген, тиде – пӱртӱс дене кылдалтше…
Ӧрдыж гыч ончалтыш
– Марий артист-влак дене ынде коло ий чак пашам ыштем. Национальный эстрадыште тиде жапыште шуко вашталтыш лийын. Ятыр самырык, ӱшаным пуышо мурызо-влак лектыныт.
Шке жапыштыже Озаҥыште икымше шкевуя улшо теле-радиокомпанийым почмаште тыршенам. Сандене «Марий Эл радиом» почаш шонымаш лекмеке, мыйым ой-каҥашым темлыше семын ӱжыч. Йодыш лийын: тыгай радио илен лектын сеҥа мо, вет эфирым темаш марий муро пешак шагал. Мый вашештышым: муро тудлан уке – самырык мурызо-влаклан нигушко миен тӱкнаш, нигушко мурыштым пуаш. ГТРК веле лийын, а тудын эфир жапше моткоч шагал. У сынан радио лиеш гын, мурым возышо-влакат, йоҥгалтарыше-влакат лекташ тӱҥалыт. Тыгак лие.
Тунам, коло-коло вич ий ончыч, марий самырык тукым Йошкар-Олаште марла кутыраш вожылын. Мый гын пешак шуэн колынам. Кызыт оласе самырык-влак марла кутырат, концерт заллаш да стадионыш калык тич толеш. Радион суапшат тыште кугу.
Шке шонымаш
– «Идалыкысе муро» нерген. Калыклан аклаш, колышташ кажне гана шуко муро темлалтеш. Но сцене гыч муро йоҥгымо годым йӱк уда лиеда. Тул волгыдым сайракым ышташ лиеш. Сӧралын койжо. Тыгеже гын «Марий Эл радио» пашаеҥ-влак чот тыршат. Молодец улыт! Нунылан мый таум веле каласен кертам.
Изишак уда могыр нерген. Татар эстрадыште, мутлан, шуко тӱрлӧ ийготан мурызо-влак улыт – тукым почеш тукым толеш. Марий эстрадыште тыгайым ом уж. Эн ийготан мурызо, очыни, Иван Смирнов веле. Кугуракше укеат. Тукымла кокласе кыл начар, самырык-влаклан нигушто, нигӧ деч тунемаш.
Эше икте. Концертлаште калык муро уке гаяк. Калык мурым, обработко манмым ыштен, огыт муро. Тымарте йоҥгалтше, весын кучылтмо муро сем пеш шуко йоҥга. Мутлан, татар семымак чӱчкыдын кучылтыт. Шке калыкын, марийын, семже шагал. Мый «Марий Эл радиом» чӱчкыдын колыштам да тыге шотлем: аранжировко сайынжак ок ышталт, возымо качестве уда. Мурызо-влак пуйто мӧҥгыштышт возеныт да радиош конденыт.
Мый ныл гана «Ший памаш» фестивальыште лийынам. Мутат уке, пеш кугу паша шукталтеш. Элнан тӱрлӧ кундемлаж гыч марий, моло финн-угор мурызо-влакым погат. Но ты пашам вораҥдарыше-влаклан, шонымаштем, ешартыш полыш кӱлеш. Ончылгочак оксамат ойырыман. Шкевуя кычалын ынышт йӧслане. Нине кок фестиваль – «Идалыкысе муро» ден «Ший памаш» – республикын имидж манмыжым ыштат. Тугай кӱкшытыштӧ эртараш тӱҥалеш, тек кугу вуйлатыше-влак толышт, кумылым нӧлтышт. Кугу ранган вуйлатыше-влак, чаманен ойлаш перна, шагал лийыт. Фестивальлан мелын улмаш ок шижалт.
Чыла тиде шкемын шонымем.
Шӱдыр-влак нерген
– «Идалыкысе муро – 2024» фестивальыште Вероника Мочалова пеш келшыш. Шке жапыштыже моткоч сайын Марина Садова тӱҥалын ыле, кызыт тудо ала-кушко йомын. Озаҥыште Вероника Егорова уло, шочынжо Морко вел гыч. Тудо мылам мурызо семын келша, пырля мурым возена, калыкыш луктедена. Самырык, тале мурызо-влак мыняр шуко лийыт, тунар сай. Нунылан полшаш, нуным кумылаҥден шогаш гына кӱлеш.
Пеш волгалтыт Роза Искакова ден Эльвира Токташева. Нунын пашам ыштымышт, тыршымышт келша. Кумылым моткоч савыра Шкетан лӱмеш театрын артисткыже Алина Егошина. Чаплын пашам ышта Володя Матвеев.
Мый нунын усталыкыштым тӱткын эскерем, концертлашкышт лӱмын толаш тыршем.
Айдемым яндарракым ышта
– Мый самодеятельный манме композитор улам, музык шотышто тунеммашем уке. Улам тыглай муро возышо. Муро сем деч молым нимат ом шочыкто. Очыни, Юмын пуымо могай-гынат шӱлыш уло, тудак тиде пашаштем полшен шога. Почеламутым лудамат, тунамак вуйышто могай-гынат сем илана.
Каналтыме годым симфонический семым колышташ йӧратем, инструментальный семымат колыштам. Эрвел – япон, китай, корей – сем чоным кандара.
«Марий Эл» газетым лудшо-влаклан тыланем: мурсемым йӧратыза, тудо тендан шӱм-чондам яндарракым, волгыдыракым ышта.
Снимкыште: Татар йолташна (шолаште) – марий пайремыште.
Фото Жаудат Гильмановын архивше гыч.
Геннадий Сабанцев.
