Кӧ тӱҥ пашаж деч посна эше иктаж вес сомыллан кумылаҥеш гын, тыгай хобби манмыже вара семын ятырыштын ешаралтеш. Мутлан, тудлан, тӱрлаш келша, вараже ургаш кумылаҥын кертеш. Тыгак моло сынан кидпаша, адакшым тудо веле огыл, а, мутлан, пеледышым, тӱрлӧ емыж ден пакчасаскам ончен куштымаш лишылыш савырнат.
Оршанке районысо Ӱлыл Лопсола ялыште шочын-кушшо, а кызыт ешыж дене Кугунур селаште илыше Зинаида Гавриловна Берникова лач тыгай! Кажне мутшо – тудын нерген.
Самырык пагыт
Селасе школ деч вара самырык ӱдыр Йошкар-Оласе 6-шо №-ан училищыште портнойлан тунем лектын. Тылеч вара рӱдоласе ик ательеште кум ий пашам ыштен. Умбакыже «закройщице» специальностьым налын да уэш ондакысе верышкыжак пӧртылын.
Тиде жаплан ӱдыр келшыме рвезыже, кызыт гын тудо пелашыже, лийын. Тыге 1982 ийыште школышто ик классыште пырля тунемме йолташыжын, ончыкылык марийжын отпускыш толмыж годым сӱаным ыштен ушненыт. Ты жаплан Евгений Прокопьевич армийыште кум ий служитлен шуктен (Йӱдвел флотышто службым эртен), эсогыл туштак тунем лектын да налме специальностьшо дене пашамат ыштен.
Ушнымекышт, самырык пелаш уэш тора кундемышкак пашам ышташ каен, а ватыже тыште кодын. Идалык гыч марийже шочмо кундемышкыже пӧртылын да верысе Мичурин лӱмеш колхозышто газовщиклан ышташ тӱҥалын. Зинаида Гавриловна тунам Пуял быткомбинатыш ургызылан пурен. 2006 ий гыч гын соцпашаеҥлан куснен. Вашке 66 ийым тема, да ынде 10 ий утла сулен налме канышыште гынат, алят пашажым коден каен огыл.
– Тунам нормо почеш ныл еҥым ончымо. А вараже кандашынат лийыныт. Кызыт теве кудытын улыт, – палдарыш ӱдырамаш. – Нуно чыланат Кугунурыштак илат, сандене вес илемлашке кеч коштшаш уке. Ик коча 88 ияш ыле. Но кодшо телым колен колтыш. Кызыт икте, мутлан, 74 ияш, весе 72 ияш. Шкем гайрак ийготан-шамыч декат коштам. Южыштлан, мутлан, йодмышт почеш кочкышым налын толам, коммунальный услугыштлан тӱлем, пӧрт кӧргыштым эрыктем, кӱварым мушкам, кӱлмӧ семын лумым куэм, вӱдымат нумалалтын. Шошо гыч шыже марте пакчагӧргӧ пашаштым ышташ полшем.
Ындежым сита, чарнем, шонем. Но кудалтен кодымыла чучеш да чаманем. Содыки чыланат мылам ынде родо гаяк лийын шуыныт. Ийгот погынымо шижалташ тӱҥалын да тиде я тудо коршталта. Ты амал дене эшеже мыняр ыштен шуктем, ала? Каласенат ом керт.
У сурт-оралте
А тунам, 30 утла ий ончыч, марий ден вате, коктынат ялыш пӧртылмекышт, вигак манме гаяк шканышт у сурт-оралтым нӧлтеныт. Но когыньыштынат шочын-кушмо Ӱлыл Лопсолаште огыл, а озанлыкын рӱдӧ илемыштыже, Кугунурышто, еш пыжашым чоҥаш мутланен келшеныт. Тыге 1985 ийыште чоҥаш тӱҥалыныт да вес ийынже илашат пуреныт. Пӧртым кугумак нӧлтеныт. Туге гынат, эше пристройым ыштеныт! Кызыт тушто ик велныже ешартыш пӧлем уло. А вес велныже – жаплан келшыше, сауно гай, монча. Мо оҥайже, пристройым чоҥымекышт, материал кодын. Мом ышташ? Арам лийме деч уремыште эше ик мончам нӧлташ тӱҥалыныт! Да тыглайым огыл, а мансарданым!
Икшыве-влак
Очыни, кум шочшан улмышт кумда сурт-оралтым ышташ таратен. Но тачысе кечылан нунын кокла гыч иктыжат ача-ава пелен огеш иле. Кумытынат шке илыш-корнышт дене ошкылыт. Ольга 38 ияш. Ешыж дене Йошкар-Олаште ила да медшӱжарлан пашам ышта. Николай 36 ияш. Ешыж дене Москваште ила. 34 ияш Сергей рӱдолаште ила да пашам ышта. Пиалеш, лишнырак илышышт каныш кечыштлан шочмо суртышкыштак вашкат да ача-аваштлан тиде-тудо сомылым ворандараш полшашак тыршат.
Паша утыжденат сита!
А ялыште шке сурт-оралтет уло гын, пашам ыштен гына шукто. Кумдыкет кугу гын, эшеат чулым лийман. Берниковмытын озанлыкышт ялтат изи огыл. Сандене сомыл, манмыла, пытыдыме да шканыштат, икшывыштланат ышташ утыжденат сита.
Мутлан, пареҥгымак тиде еш шагал огыл шында. Селаштышт сортым шымлыше участке уло. Тушеч икмыняр ий ончыч Берниковмыт тӱрлӧ деч тӱрлӧ сорт пареҥгым налыныт. Тыгак йолташышт ден палымышт-влак денат икте-весышт дене вашталтылыныт. Тыге шке жапыштыже 50 наре сорт мартеат чумыреныт улмаш! Но ындеже, палемдымыж почеш, чылт тынаржак уке. Туге гынат, йӧн дене пайдаланен, теве мом рашемдаш кумылем лекте:
– Те ятыр ий тӱрлӧ сорт пареҥгым ончен-куштеда. Тендан шымлыме да эскерыме почеш могайже сайынрак шочеш? Могайже кугурак лиеш? Могайже тамлырак? Мыланна да лудшо-шамычлан могай сортшым шындаш темледа? – йодым.
– «Белороза» сортым сайлан шотлена. Тудо – эр шушо (ранний) сорт, адакшым кугу шочеш. Ме май тӱҥалтыште шындена да июль тӱҥалтыште кочкашат шуэш. Тыгак «Екатерина» сорт пареҥге кугу лиеш. «Ирбитский» сай. Кызыт тудым шукын шындат. Ме шке палымына, родына-шамычлан чылаштлан гаяк ты сортым пуэнна, вет тудо нигунамат изи ок лий. «Евростарч» сорт путырак шӱштыра да келша. «Дельфине» – тамле йошкар пареҥге, – палдарыш Зинаида Гавриловна.
Вара мутшым шуйыш:
– Тачысе кечылан мемнан 20 наре сорт уло дыр. Тетрадьыште ончалаш кӱлеш. Мый такше чыла возаш тыршем. Кажне ийын могай-гынат у сортым ешарена, ударакшым шындымым чарнена – эре экспериментым эртарена. Кызыт иктаж 10 сотко наре кумдыкан пареҥге пакчана уло. Ондак вольыкым шуко ашныме да кумдыкшат пелыж нарылан кугурак ыле. Кызыт каза ден чывым гына коденна да нунылан, тыгак пийлан веле шолтен пукшаш кая.
Кидмастар, сай озавате…
Паша деч посна ӱдырамаш эше кидпашаланат жапым муэш.
– Тӱҥалтыште ургаш чотак йӧратенам. Арам огыл тидланак тунем лектынам. Вараже самырык годымак тӱрлаш тӱҥалынам. Но мемнан жапыште марлан кайыме годым тӱрлымӧ юмылук солык монь кӱлын огыл. Туге гынат шкан вараже садак тудым, тыгак скатертьымат тӱрленам. Верысе «Какшан сем» ансамбльыш кошташ тӱҥалынамат, мемнан вел тувырым, ончылсакышым тӱрыснек шке ямдыленам: ургенам, тӱрленам. Тыгак икмыняр моло участницыланат йодмышт почеш ыштен пуэнам. Ансамбльыш коштшо ӱдырамаш-шамычлан сценылык вургемлан тӱрым Зинаида Волкова тӱрлен гын, мый ямде тӱржӧ дене нунылан тувырым да ончылсакышым ургенам, – рашемдыш кидмастар.
Мӧҥгышкышт лийме годым Зинаида Гавриловна кидпашаже-влакым луктедаш тӱҥале гын, мутемат йомо: ик тӱрлӧ тӱран да тӱсан ончылсакышым нумал тольо, вес тӱрлым, кумшым! Визытым конден оптыш!
Тиддеч посна тудо сӱрет-влакымат тӱрла. Нуныжат путырак сӧрал улыт!
А эше ӱдырамаш пеледышлан моткочак шӱман. Тиде ешыш ме ик кечын шыжым да касвелеш миенна ыле, сандене нуным ужын огынал. Вараже фотографийлаште веле шинчашкем перненыт. Тудо розам, тюльпаным, бархатцым ик эн чот йӧрата. Санденак сурт-оралте кумдыкыштышт, палемдыме почеш, чыла вере – пеледыш! Кажныже – икмыняр сорт дене! Нунымат палымышт, йолташ ватышт дене икте-весым дене эреак вашталтылыт.
Тыгак Зинаида Гавриловна – путырак уста озавате! Унала мийымылан тугай ӱстел сийым ямдылен ыле! Поснак когыльыжым тунар моктен-моктен кочна!…
Чынак, уста еҥ чыла шотыштат уста.
Любовь Камалетдинова
Авторын да еш альбом гыч налме фото-влак.