Колумб лудмаш – 2024
«Уло Марий Элын ик эн кугу брендше»
Марий шиялтыш йӱкеш Морко кундемын мутмастарже-влакым чапландарыше почеламут дене почылто Колумб лудмаш сылнымут-сылнысем пайрем. Вет тудо тений Морко районлан 100 ий да поэтын шочмо Мызэҥер ялжылан 250 ий теммылан пӧлеклалте. Кок пачаш лӱмгечан ыле тиде пайрем.
Ялын эн сӧрал верышкыже тунар икшыве погынен! Нуным марий йӱла ден йылмылан шӱмаҥдымылан тауштымаш дене почо пайремым район администраций вуйлатышын алмаштышыже Алексей Васильев. Ты кундемыште Валентин Колумб веле огыл, тыгак поэт Олык Ипай, прозаик Яков Элексейн, журналист Клим Березин шочыныт, нунын пашаштым кызыт самырык-влак шуен толыт, каласыш ончыкылан ӱшан дене Кугу Шале ял кундем вуйлатыше Сергей Николаев. «Валентин Христофорович Колумб – тудо лӱмжӧ денат, поэзийже денат уло тӱням авалтен», – ылыжтыш кугешныме тулым Марий Эл Кугыжаныш Погынын депутатше, «Передовик» ялозанлык артель вуйлатыше Юрий Игнатьев.
Марий Эл Кугыжаныш Погынынак вес депутатше Наталья Пушкина эшеат ӧрыктарыш: «Колумб лудмаш – Морко кундемын веле огыл, уло Марий Элын ик эн кугу брендше. Тиде пайремыш тугай-влак толыт, кӧмыт чонышт дене ты лудмашым йӧратат да марий улмышт дене кугешнат». А Марий книга савыктышын директоржо, Марий калык конгресс вуйлатыше Эдуард Иманаев ешарыш: Колумб – тиде Морко кундемын талант памашыжын илыше вӱдшӧ. Кӧ таче сценыш лектеш, тиде илыше вӱдым подылеш – тудо усталык корно дене умбакыже вияҥ каяш тӱҥалеш.
Лудмашым тыге аклен ойлымо деч вара лудшо-влакым аклашыжат палыме поэт, писатель, журналист да усталык рӱдер пашаеҥ-влаклан ӱшанышт. Марий Эл писатель ушем вуйлатыше, Россий писатель ушемын йыжыҥъеҥже Светлана Архипова-Григорьева чыла лудшылан волгыдо да нӧлтшӧ кумылым тыланыш.
Каваште чевер кече шырата, а сценыште – «Йӱд кушто ила?» Эн изи (3 гыч 7 ияш марте) ийготан коклаште Валентин Колумбын тиде почеламутшым кажне лудмаште икте деч веле огыл колаш лиеш. Но южыжо тудым туге почын пуа – изи йочан мастарлыкшылан ӧраш гына кодеш. Ты гана Медведевысе 6-шо йочасад гыч Мария Малинина йывырташ таратыш. А рушлаш кусарыме «Лиса и петух» почеламутым Моркысо 2-шо йочасад гыч Юлиана Никитина туге чаткан лудо – аклыше-влак эсогыл «Кертеш!» манын колтышт. Ты йочасад гычак Ирина Николаева «Йочасадыште» мурыж дене кумылым нале: «Малена да кочкына, модына да кочкына – вот могай мемнан паша». А кӧ возен шонеда тудым? Мутшымат да семжымат аваж ден ачаже Анджела ден Сергей Николаевмыт шочыктеныт, а тудым шочшышт тыге мастарын муралтен пуыш.
Ӧрыда гынат, изирак (8 гыч 10 ияш марте) ийготан коклаште кызытак шкем кычалме, шкем эскерыме шижалтыт. Моркысо 2-шо школ гыч Алена Александрова поэтын «Пий кумыл» кужу почеламутшым ойырен налын, сандене вургыжде от чыте: тиде нӧргӧ чонышто тыгай келге шижмашым мучаш марте намиен шукташ чытышыже сита мо? Раш, чаткан, мутым да кидым шалаш колтыде, вургыжмашым утыж дене ончыктыде, йӱк, ончалтыш да кумыл денак молым ӱшандарен сеҥыш. Арын школ гыч Гавриил Александров гын «Тагына оза» кужу почеламутлан вийже ситымым тӱҥалтыштак ончыктыш да мучаш марте артист семынак келыштарыш. Йошкар-Ола гыч И.С.Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын калыкле сымыктыш гимназийыштыже тунемше Максим Михайловат «Агытан» почеламутым агытан семынак чолган лудо.
Кокларак (11 гыч 14 ияш марте) ийготан коклаште эн ончычак Морко район Эҥерсола школ гыч Мария Николаевам палемден ончыкташ кӱлеш. Тудо ынде ик ий веле огыл тӱрлӧ лудмаште эреак ончыко лектеш. Санденак конкурслык почеламутшым пайремым почмо годым лудаш ӱшанышт. А ойырен налынже тудо пошкудо Кожлаер ялыште шочшо да кызыт кеҥежым Кӱчыкэҥер ялыштыже илыше поэт Валентин Осипов-Ярчан «Ит вурсо, профессор» почеламутшым. Автор шкежат лӱмын манме гай ончаш толын. Мариян ончычсо семынак чаткан да чоныш логалтен лудын пуымыж деч вара кумылжо тодылалтде ыш керт, векат. Да тиде тӱшкаште лудшо-влак чынжымак виян улыт ыле. Волжский район Карай школ гыч Даниил Романовын сценыш малакайым упшалын, портышкемым да курткым чиен лекмыжак ӧрыктарыш. В.Колумбын «Шояк Павыл» почеламутшым лудшо молат ыльыч, но тудо ты образым чынжымак ойыртемалтшын почын пуыш. Морко район Октябрьский школ гыч Софья Сенькина ден Татарстанысе Арск район Шорамучаш школ гыч Адель Антипов йӧратыме поэтнан почеламутлажым иктыже рушла, весыже марла чаткан йоҥгалтарышт, вара коктынат марий муро пӧлекышт дене куандарышт.
Кугурак (15 гыч 18 ияш марте) ийготан коклаште лудшо кумыт веле ыле, но Йошкар-Оласе 3-шо школ гыч Равиль Игнатьев, марий тӱрлеман йошкар тувырым чиен лектын, В.Колумбын «Йошкар вуй» произведенийже гыч ужашым оҥай образ дене пойдарен йоҥгалтарыш.
А кугу (19 ияш деч умбакыже) ийготан коклаште таҥасымаш эн виян ыле манашат лиеш. Моркысо1-ше школын туныктышыжо София Никитина мыняр ий почела тӱрлӧ лудмашке тунемшыже-влакым ямдылыш, да кажне ийын гаяк нуно сеҥышыш лектыч. А ты гана шкеже лудмо мастарлыкым ончыкташ шонен пыштыш. Морко районынак вес мутмастарже Миклай Казаковын «Кинде рок» почеламутшым тудо ончыч тунемшыже-влаклан лудыкта ыле, ынде шкеже ты образыш шыҥыш. Параньга район Элпанур школышто англичан йылмым туныктышо Валентина Смирнова В.Колумбын англичан йылмыш кусарыме «Мыйын лу илышем лиеш ыле гын…» почеламутшым пеш чаткан да раш лудын пуыш. У Торъял район Кугу Шӱвылак тӱвыра пӧрт деч толшо Ираида Анисимова ик почеламутым лудмо дене гына ыш серлаге да кажныжлан нӧлтшӧ кумылым пуаш тыршыш. А Волжский район Карай школын туныктышыжо Елена Васильева ик почеламут денак чоныш логалтыш.
Шке возымым лудмо нерген ойлаш гын, тыгайже кажне гаяк тӱшкаште ыле. Изирак ийготан коклаште Морко район Шӱргыял школ гыч Надежда Сергеева да кокларак ийготан коклаште Эҥерсола школ гыч Ксения Бутенина ик гана веле огыл тӱрлӧ лудмаште сеҥышыш лектыныт, сандене нунын деч утларак вучымо. Но тиде гана икымше вер кӱкшытыш ышт шукто. Икымшыжын «Пошкудем дене кугешнем!», кокымшыжын «Эҥерсола кундемем» почеламутышт кукшырак ыле. Но кугыеҥ-влакын возымышт куандарыде ыш керт. У Торъял район Кугу Шӱвылак тӱвыра пӧрт вуйлатыше Нина Щербакован «Марла ойлаш» стихше поэзий да лирике деке утларак лишыл ыле, но Морко район Шӱргыял школ гыч туныктышо Елена Григорьеван «Сократын мутшо» почеламутшо шонымаш келгылыкше дене утларак савырыш. Адакше икымше верым пуаш палемдыме годым ик тунемшым веле огыл поэзийлан кумылаҥдыме саскажымат шотыш налме.
Тений Еш идалыкыште Колумб лудмашке толшо кок ешым ойырен ончыктыдежат ыш лий. Коктынжат У Торъял район гыч улыт. Муниципал район вуйлатыше Евгений Небогатиковын ешыже ӱмашсе семынак сылнымут композицийыште ойыртемалте, а тений еш оза эше автор семын, Родион эргыже В.Колумбын почеламутшым лудмаште куандарышт. У Торъялыште шочшо да ПГТУ-што француз йылмым туныктышо Татьяна Смирнова-Коте йӧратыме поэтнан «Мыйын лу илышем лиеш ыле гын…» почеламутшым ынде финнла йоҥгалтарыш, марла сӧралын мурен ончыктыш, а Францийыште шочшо да кызыт У Торъял школышто тунемше эргыже-влак В.Колумб ден М.Казаковын почеламутыштым марла удан огыл лудыч. Кузе тыгай ешла дене от кугешне!
Сеҥыше да ойыртемалтше-влак диплом ден шарнымашан пӧлекым сулышт. Тылеч посна аклыше поэт-писатель-влак шке книгаштым, журналист-влак шке редакцийышт деч пӧлекым посна лудшылан пуышт. «Марий Эл» газет деч книга пӧлекым мый лудмаште ойыртемалтше изирак кокла гыч Алена Александровалан, кокларак гыч Мария Николаевалан да кугу кокла гыч Елена Григорьевалан кучыктышым. А шкемын «Йоҥгыдылык куат» поэзий книгамым ты пайремын ик организаторжо, Морко рӱдӧ клуб системын вуйлатышыже, Мызэҥер ялын шочшыжо Владимир Дмитриевлан уло кумылын пуышым. Тудын баян дене шоктымыж почеш ты ялынак ӱдыржӧ, Кумыжъял школышто туныктышо, В.Колумбын тукымжо гыч Галина Декинан тудын мутшылан «Ни вучалын омыл» мурым шергылтарымыже лудмашым иктешлыше да ял пайремыш куснымо шотан лие.
Юрий ИСАКОВ
Снимкылаште: лудмашым почмо годым; лудмаште сеҥыше да «Марий Эл» газетын пӧлекшым налше-влак А.Александрова, М.Николаева да Е.Григорьева; В.Дмитриев ден Г.Декина.
Авторын фотожо
