У Торъял район Веденькан ялыште илыше Римма Игнатьевна Веденькина 84 ияш гынат, алят тугай чулым да чолга! Эше туге писын ошкыл колта – поктен шуынат от керт, шонет! А могай тудо мыскара шӱлышан да поро, весела кумылан ковай?! Кӱчык огыл илышыштыже тудлан мом гына ужашыже, чытен лекташыже логалын огыл гынат, «илышем пеш чот неле лийын ве-ет!» манын шӱлыкын каласымыжым ик ганат от кол докан!
Пелаш, паша, у пӧрт
Эн ончычак марийже, Александр Дмитриевич Веденькин, илыш дене эр чеверласен. Тунам тудлан улыжат 48 ияш лийын. Тыге ӱдырамаш ныл шочшо дене, кум ӱдыр да ик эрге дене, 45 ияш тулык ватеш кодын.
Тидлан вес ийын 40 ият шуэш. А вет марий деч посна тынар жап шкетын илаш – манаш веле! Ялыште кеч-мом ышташ тарванет гынат, пӧръеҥ кид, пӧръеҥ вий кӱлеш. Илет гын, шке сурт-оралтыште эре тидым-тудым уэмденак толман, ачалыман, тӧрлатыман, весым чоҥыман. А эшежым пуымат ыштыман: пӱчман, шелман. Икманаш, сомыл лектынак шога. Туге гынат ӱдырамаш тетла весылан ны марлан каен, ны весым илаш пуртен огыл. Кеч йодшо, темлыше лийыныт.
Марийже колымеке, Римма Игнатьевна, шортын, илышлан ӧпкелалт шинчен огыл. Икмыняр жап гыч тудо эсогыл у кермыч пӧртым чоҥен! Конешне, шкеже огыл, еҥ-шамычым тарлен ыштыктен. Но вет тидлан шагал огыл окса кӱлын. А тудо паша деч лӱдын тунемше огыл да куштылго верым кычалын огыл. Ӱдырамаш ӱмыржӧ мучко тӱрлӧ фермыште тыршен: презымат ончен, ушкалымат лӱштен. Но эн шуко сӧсна фермыште ыштен. Йӧра, неле пашалан тунам сайын тӱленыт. Тыге оксам ты пашалан ситышым поген кертын.
«А пӧртшым молан шкетын ыштен? Эргыже кушто лийын?» йодыш лектеш, очыни. Тунам тудо лачак армийыште служитлен. Но аваже пӧртылмыжым вучен шинчен огыл – тарванен да у сурт-оралтым нӧлташ тӱҥалын. Кеч тушеч пӧртылмекше, эргыжак пӧртым тӱрысшӧ ыштен шуктен.
Тыгай ойгым Юмо иктыланат ынже пӱрӧ!..
Икшывыже-влак нерген мутым шуяш гын, кугурак Юлия ӱдырышт тений 60 ийым темен. Тудо ешыж дене Шернур район Купран ялыште ила.
Кокымшо ӱдырышт Эля лийын. Лийын манашак веле кодеш, вет тудо 36 ияшак ош тӱня дене чеверласен. Тидлан ынде 20 ият эртен. Аважын ойлымыж почеш, больницыште эмлыме годым нелылык лектын да, тӧрланен шуктыде, колен. Тудын кок шочшыжо кодыныт.
Тидын нерген Римма Игнатьевна такше ласкан каласкалаш тыршыш, но, мом ойлаш, чонжо садак кызытат коржеш. Авалан шке шочшым тойымо деч кугу ойго укеат дыр. Шоналташат шучко: икшывым ышташ, ончен кушташ, йол ӱмбаке шогалташ да эн чевер-мотор пагытыштыже шем рок йымаке тоен пышташ… Могай ава тыгай кугу ойгым монден кертеш?! Кеч пел курым, курым эртыже – шӱмыштӧ келге пале эрелан кодеш. Тыгай ойгым Юмо иктыланат ынже пӱрӧ!
Нылымше шочшыштат – ӱдыр. Люда. Тудо мыйын самырык годымсо йолташ ӱдырем! Пелашыже да ӱдыржӧ дене шукертсек Самара олаште ила. Ты амал дене кылна кызытеш кӱрылтын. Но ончыкыжым ме уэш вашкылым садак ыштена…
Кумшо шочшышт – Николай эргышт. Тудын акаж ден шӱжарже марлан лектыныт да еш сурт гыч каен пытеныт. Такшым тыгакак лийшаш, вет ӱдырлан тыгак пӱралтын. Сандене кызыт Колю эргыжак, аваже тудым тыге манеш, пеленже ила. Пел ӱмыржым пӧръеҥын, пелашын, пеҥгыде туп-вачыжым, эҥертышым шижде, шканже гына ӱшанен илымыжым кӱшнӧ ужыныт, чаманеныт да эргыжым аваж деке пӧртылтеныт, очыни. Ик велым, тидлан илалше еҥ куана. Вес велым, ава семын тудо шке шочшыжлан пиалым гына тылана да эргыже ешыж дене илыже ыле манын шона. Но тиде кызытеш тыге огыл улмылан семынже чотак тургыжлана.
Алят чылажымат шкежак ышта
Тыгай ийготышто шукыштлан сурт кокласе пашам ышташ мыняр-гынат социальный пашаеҥ-шамыч полшат. А тиде ӱдырамаш алят чылажымат шкежак ышта! Вургемымат, пӧртымат алят шкежак мушкеш.
– Эргым вургем мушмо автомат машинам налын пуынеже, но мый «ой, огеш кӱл!» манам. Тудын дене пайдаланен моштыдымем гай чучеш да лӱдам. Лучо кид денак мушкам. Тунемалтын, – мане.
Тиде веле мо, эргыже пӧртылмӧ марте пакчамат шкежак кӱнчен, тӱрлӧ саскам, пареҥгым шынден, тудым урен, луктын!
– Ончыкыжымат Юмо мылам тазалыкым гына пуыжо. Тунам вес ганат чыла шкеак ышташ тӱҥалам, – мыскара йӧрерак да шыргыжалын мане илалше еҥ. – Кызытат чывым, лудым ашнем. Комбемат шукерте огыл марте лийын. Кызыт пытаренам да кӱлмӧ годым веле налам. Шорыкымат умбакыжат ашнем, шонем. Нуныжо шукак лийыныт. А тений шыжым икмынярым ӱдыремлан пуэнам, мыняржым ужаленам да ынде шагал кодын. Иктыжым шушаш ийын 85 ийым темымемлан шӱшкылаш да шочмо кечем пайремлаш шонем.
Вара ешарыш:
– Тыят тунам обязательно тол! Мый тыйым шочмо кечышкем кызытак ӱжам!
– Ӱжмыланда пеш кугу тау. Но кузе лийшашым Юмо пала ынде, – вашешташ тыршышым. Ала миенат шуам, тидлан вет амалемат улыс…
Илалше еҥын шинчаже начар ужаш тӱҥалеш да санденат, тыгак тидым-тудым ышташ кумылжат эркын дене йомын толмыланат пӧрт кӧргым эрыктымышт утыжым огеш шу. Йытыраят гынат, самырык годымсыштлак огыл манаш ала-мо. А тиде ӱдырамаш деке пурет гын, ӧрат! Теве мемнан мийымына годымат пӧртӧнчылныжат, пӧртыштыжат кӱвар йылгыжеш веле ыле!
– Мый такшым лавырам, пуракым омак йӧрате. Сандене пӧртым арунак кучаш тыршем, – кӱчыкын палдарыш ковай.
Кидпаша – шинчалык деч посна
А эше, паледа, тудо ынде шагал огыл ийготан гынат, алят шинчалык деч посна лудеш да пидеш! Пидмыж нерген гын поснак ойлыман, вет нунын деке кузе пурет, туге чыла вере изирак ма, кугурак круга манмым шарымым ужат: пӧртӧнчыл, веранде, пӧрт кӱварлаште, пӱкенлаште, диванлаште…
– Кызытат пидам ыле, но шӱртем пытен. Мемнан деке маршрут автобус огеш кошт да Торъялыш миен толаш йӧсырак. Тидлан кӧрак тудым налын ом керт. Юля ӱдыремым налын кондаш йодынам да ынде вучем. Конда гын, адакат круга-шамыч дене шинчылташ тӱҥалам ыле! – йывыртен пелештыш кидмастар.
– Тынарже дене мом ыштеда? Тугакшат тендан нуно чыла вере кият! – маньым.
– Вашталтылам, – ойла. – Уым да сайракыштым пӧрт кӱварыш оптем, тоштемаш тӱҥалшыштым кораҥдем да вес вере шарем.
– Шерда теммыла огеч чуч мо? – йодым.
– Мый пидаш йӧратем. А тӱҥалам гын, пытарыде, малашыжат ом воч. Ик касыште ик кругам шуктем. Мыйын вет ожнысо кид. А ончычшо эше подзорым мыняр пидынам, тидым-тудым мыняр тӱрленам?! А мыняр ужаленам?! Тыгеат оксам ышташ тыршенам, – палдарыш илалше еҥ.
Эртыше илышыж нерген шарналтен каласымекше, ийготшо нерген пытартышлан тыге мане:
– Изиэм годым шонымо семын кочкаш лийын огыл да рокымат, уремыште могай шудо шочын, нунын кокла гыч келшен толшыштым кочкын кушкынам. Тудланак алят илем ала-мо? Кеч, паледа, кызыт марте шижын омыл ыле, а пытартыш жапыште изишак нойымемла чучаш тӱҥалын. Наконец-то.
Римма Игнатьевна, могай «наконец-то» мойн?! Эше кужун илыман! Теве шочмо кечыдам пайремлышашна уло. Икманаш, кызытсе семынак чолган да чулымын – ончыко!
Любовь Камалетдинова
Авторын фотожо
