Тыйын шочшет, марий калык!
Йошкар шӱдыр коло ий гыч муын…
Сеҥымаш кече вашеш Кугу Отечественный сарын участникше-влакым чӱчкыдын тӱрлӧ мероприятийыш, вашлиймашке ӱжыт. Ик тыгай чолга ветеран дене меат вашлийна. Михаил Павлович Литвин 94 ийыш тошкалын, марий, Йошкар-Олаште ила. Сарыште тудо кум гана чот сусырген, но илыше кодын. Нине сусыржо жапын-жапын туге чот шижатарат, Михаил Павлович «пыкше илен лектам» манеш.
«Сарым тӱҥалаш — эн неле…»
тыге ойла тачысе геройна. Тудо Звенигово районысо Ташнур ялыште шочын-кушкын. Сар тӱҥалме жаплан, 18 ий темын огыл улмаш, сандене армийыш налын огытыл. 1942 ий гыч сарын кочыжым тамлаш тӱҥалын. Ончыч Тамбовысо краснознаменный пехотный училищым тунем лектын. «Пылышем сайын колын, радистлан налыныт, варажым радиостанций начальниклан шогалтеныт. Икымше гана немыч салтак дене шинчаваш вашлиймыжым нигунам ок мондо. Фронтым уждеак, икымше гана куд салтак дене пырля разведкыш колтеныт, «языкым» кондаш каласеныт. Йӱд, йӱр йӱреш, куш каяш огына пале. Тыге лектын, немыч салтак-влак деке миен керылтынна. Илыше кодаш манын, кучедалаш логалын. А тунам разведчиклан пырля кинжалым да кольмым гына пуэныт. «Мо лийын, тудын дене аралалтынна», — каласкала ветеран. Немыч салтак логар воктеке кӱзыж дене логал шуктен. Уло вийжым поген, Михаил Павлович тудым сеҥен кертын. Вара веле, айдемым пуштмыжым умылен, шорташ да укшинчаш тӱҥалын. Ийготан вес салтак тудым лыпландарен, умылтарен да вурсен налын: сарыште тушманым чаманаш тӱҥалат гын, ӱмырет пеш кӱчык лиеш. «Можыч, тиде ушан ой уло сарым эрташ, Польша, Чехословакий гоч Берлин марте шуаш йӧным ыштен», — ойла шкеже.
«Шкенан-шамычак лӱен пуштын кертыныт…»
А икана самырык лейтенантым икмыняр салтак дене пырля заданийыш самолет дене секретный квадратыш кудалтеныт. Але марте Михаил Павлович нигунам парашют дене тӧрштенжат огыл улмаш. Шучко лийын, но шке салтак-влак ончылно торешланаш от тӱҥал вет. Командирышт почеш нунат тӧрштеныт. Нуным тушко ныл кечылан кудалтеныт, но ныл тылзат пеле илашышт логалын. Кочкышым ситараш манын, верысе-влак дене лишемыныт.А мемнан-влак налаш толын огытыл. Ик кечын тушко фашист-влак толын лектыныт. Сандене совет салтак-влаклан нуным пытараш да машинашт дене шкенан-влак деке кудалаш логалын. Тидлан немыч машинажымат виктарен мошташ кӱлын, а тудын деч посна радистанцийым от наҥгай. Немыч машинат дене кугорныш лектын кертыныт, немыч отряд-влакымат эртеныт. Мемнан-влак деке миен шумеке, немыч машинам ужын, нуным шкенан-влакак лӱйкалаш тӱҥалыныт. Шогалаш логалын, вет лӱен пушташ сӧреныт. Но варажым, документым тергымеке, машинамат вашталтеныт да тусо 12 сусыр еҥым пырля шынден, ужатен колтеныт…
Пий утарен
Вес гана Михаил Литвин Сталинград воктенысе тале кредалмаште сусырген. Йӱдым санитар-влак сӧй кайыме пасум шерыныт, сусыр-влакым луктыныт. А командрым муын огытыл. Тунам санитар пийым колтеныт. Пий рок ден петырналтыше, пеле колышо Михаил Павловичым муын. Пийым ужмеке, нулен чаманымыж дене шкежат куанен шортын. Тидын нерген каласкалымыже годым тачат шинчавӱдшӧ лектеш. Вара тудо кужу жап госпитальыште эмлалтын, но тетла радист лийын кертын огыл.
Кеч эше ик сусыржылан верч медик-влак йолжымат пӱчнешт улмаш. Но тудо пуэн огыл. «Йӧра пуэн омыл, таче мартеат шке йолем дене коштам», — ойла кызыт. Берлин воктенат сусырген улмаш, но моло сусыржым тудо куштылгылан шотла.
«Кочкыш эре ситен огыл»
«Шке салтакем-влакым эре пукшашак тыршенам. Кочкышым кузе муаш туныктенам, вет сарыште тудо эре ситен огыл. Немыч-влакын ты шотышто сай лийын. Сандене колышо немыч салтак-влакын чылажымат поген налашак логалын. Колышо имне шылымат куанен шупшын коштмо, шолташыже нигушто йӧн лийын огыл», — шарналта ветеран.
Михаил Павлович Икымше Украин фронт радамыште кредалын. Тудо Йошкар Шӱдыр, 1-ше степенян Отечественный война орден дене палемдалтын. Йошкар Знамя орденланат представлений лийын улмаш, но тудо геройым поктен шуын огыл. Йошкар Шӱдыр орденжымат сар деч вара, коло ий эртымеке, гына кучыктеныт. Кеч боевой наградыже оҥыштыжо ятыр. Шафыштыже кок мундир кеча. Иктыже — тыглай илышлан, весыже — парадыш коштшашлык. Кокымшыжым Кугу Отечественный сар пытымылан 40 ий теммылан лӱмын ургыктеныт. Тунам тудо художественный самодеятельностьышто чолган участватлен да коллективше дене лауреат лӱмымат сулен налыныт улмаш. Михаил Павлович руш калык муро-влакым сайын йоҥгалтара. Интервьюм налаш мийме годым муралтенат пуыш.
Сар деч вара
Сарым тудо Потсдамыште мучашлен. Шочмо кундемышкыже пӧртылын, но пеш начар лийын. Сусыр-влак витареныт, да окшакым пашаш налын огытыл. А сар деч ончыч Михаил Павлович имньым ончен, вара почтышто ыштен. Сандене Кожласола почто вуйлатыше сай палыме семын тудлан паша верым пуэн. Варажым тудо Красногорский автофургон предприятийыш куснен, кужу жап военизированный пожарный частьым вуйлатен, сӱретчат лийын. Илыш пелашым шочмо Ташнурыштыжо вашлийын. Витле ий наре пырля ваш келшен иленыт, кок шочшым ончен куштеныт. Сарын участникше-влаклан пачерым ойыраш тӱҥалмеке, Михаил Павлович Йошкар-Олаш илаш куснен. Кызыт тудо ик пӧлеман пачерыште ила. Лишыл еҥже-влак полшат, уныка-влак кумылым нӧлтат. Тудо шкежат нунылан полша.
Михаил Павлович — республикысе ветеран организацийын чолга еҥже. Самырык-влак дене вашлияш, сар нерген каласкалаш нигунам тореш огыл. Россий МЧС-ын Тӱҥ управленийжын специалистше-шамычат тудым шке мероприятийлашкышт ӱжыт. Сар нерген шарнен ойлымыж годым ту пагытысе фотоальбомжым лукто. Сар годым фотографий шагал ышталтын, мане. Но йӧршеш укежак огыл. Самырыкше годым кугу капан чапле ош марий лийын. «Санденак поснак немке-влак мыйым йӧратеныт, — шыргыжал пелештыш тудо. А иктыжым марлан налашат шонен. Но тудо жапыште тидым совет закон почеш ыштен кертын огыл.
Светлана Носова мутланен.
Снимкыште: Михаил Павлович парадыш кайышашлык мундиржым ямдыла.
Авторын фотожо.
