ойлат Волжский район Упшер тӱҥ общеобразовательный школын уста туныктышыжо-влак.
Эше икмыняр ий ончыч ялысе кажне гаяк школ мӱкшла гӱжлен, кудывечыж гыч йӱк-йӱан торашке шергылтын. Пытартыш жапыште тунемше-влакын шагалеммыштлан кӧра сӱрет изиш вестӱрлырак. Но Волжский районысо Упшер тӱҥ общеобразовательный школ мемнам кумылаҥдыш: перемен жапыште тунемме вер ӱдыр-рвезе-влакын йӱк-йӱанышт дене тыманмеш теме. Таче тыште 144 икшыве шинчымашым пога. Лу ий утла тунемме верым Виталий Александрович Янцитов вуйлата. Мийымына кечын тудо лачак информатике кабинетлан партым налме шотышто йодышым решатлаш каен ыле: ӱмаште, «Образований» национальный проект почеш, школлан 28 ноутбукым пуэныт, парт-шамыч лач нуным вераҥдаш кӱлыт. Тиде да моло нерген ме школ вуйлатышын туныктымо паша шотышто алмаштышыже, географийым туныктышо Татьяна Аркадьевна Павлова дене мутым вашталтышна. Тудо шкеже Звенигово районысо Керебеляк ял гыч, а тиде школышто 1995 ий гычак пашам ышта.
– Татьяна Аркадьевна, 144 тунемше – пытартыш жапыште йоча-влак шагалемыныт але шукем толыт?
– Ик кум ий ынде эре тыгаяк кӱкшытыштӧ улына, 152 тунемше мартеат шуынна ыле. Икымше классыш 16 йоча коштеш, ӱмаште 20 лийын. Индешымше классыште латкандашын улыт, таче кечылан тудо эн кугулан шотлалтеш. Йоча-влак дене 14 туныктышо пашам ышта.
– Нунын шотышто таче ситыдымаш уло мо?
– Вакансий уло, туныкташ толшыжо гына уке. Физике дене Учимсола могырым Александр Ильич Учаев коштеш. Тудо сулен налме канышыш лектын, туге гынат йодынна: тыге ӱмаште туныктен да теният адакат тудымат йодна. Биологий, химий денат педагог кок школышто тырша. Руш йылме да литератур дене вакансий лийын кертеш, но тенийланже муынна. Тӱҥалтыш класслам туныктышо-влакат ийготан улыт. Иктыже «вес ийын ом туныкто» манеш. Кушто кычал муаш?
– Самырык педагог-влак йӧршынат толын огытыл мо?
– Самырык икте уло, тудо кумшо ий пашам ышта, но адакат тора гыч, Шарача гыч коштеш. Мемнан дене шуко туныктышыжо Памар, Приволжский вел гыч толыт.
– Пытартыш жапыште школлаште повар-влак шотыштат нелылык вашлиялтеш. Тидын шотышто тендан дене кузе?
– Кызыт нелылык уке, но иктыже сулен налме канышыште, тудым пашам ышташ йодынна.
– Школыштыда икмыняр вере окна раме пу гыч – тунемме верым пытартыш гана кунам капитально олмыктымо?
– Тунемме вер – 1975 ийысе. Тиде жап гыч тудым ик ганат капитально олмыктымо огыл. Но ты пашам 2024-2025 ийлан ышташ документым ямдылен пуэнна, ынде вучена. Столовыйышто оборудованийым кызытсе йодмаш почеш ӱмаште уэмденна. Моло шотышто ойлаш гын, чылажымат уэмдыман. Окна раме-шамыч шӱйыт, пластиканлан вашталташ тыршыме, но чыла вере огыл – коридорлаште нуно 1975 ийысак улыт. Школ леведыш тоштемын, вӱд пура. Тау ача-ава-влаклан – тунемме ий вашеш нуно кабинет-влакым ямдылаш полшат.
– Йоча-влак ешартыш шинчымашым налышт, шуаралтышт манын, тунемме верыште могай кружок-шамыч пашам ыштат?
– Спорт секций мемнан виян. Тудым вуйлатыше Тамара Алексеевна Зайкова мо пашаш толын, йоча-шамычым спортлан шӱмаҥда да лектышыжат уло: тунемшына-влак республик кӱкшытан таҥасымашлаште призан верым сеҥен налыт. Тыгак «ЮИД» кружокнат виян пашам ышта. Владимир Викторович Поливинын вуйлатымыж почеш, ӱдыр-рвезе-шамыч эре ончылно улыт. Экзамен-влаклан ямдылалташ предмет кружок-шамыч улыт. Мемнан «Самырык эколог» кружок пашам ышта, тудым мый вуйлатем – школна экологий направлений дене инноваций площадкылан шотлалтеш. Кажне ийын тунемме верыштына шымлыме паша дене кылдалтше республик кӱкшытан конкурс эрта. Но коронавирус эпидемийлан кӧра пытартыш кок-кум ийыште тудым дистанций йӧн дене эртараш логалын. Тидын деч ончычшо школышкына Шернур, Морко, Звенигово районла, Волжск ола да моло кундем гыч 80-90 участник погынен. Ондак посна программына лийын гын, кызыт «межучрежденческий» радамыште улына, эше икмыняр образовательный организаций дене пырля пашам ыштена.
– Татьяна Аркадьевна, туныктымо пашаште Те 90-ше ийла гыч тыршеда. Тачысе икшыве тунамсе деч ойыртемалтеш мо?
– Ойыртем уло. Тунамсе йоча тунемашак шонен, кызытсе йолагайрак улыт.–
– Йолагайже эреак лийыныт, очыни.
– Кызыт нуныжо шукырак улыт.
– Марий йылмым туныктымо шотышто таче сӱрет могайрак?
– Тудлан мемнан школышто кок туныктышо шӱмаҥда: Надежда Борисовна Степанова ден Светлана Леонидовна Степанова. Марий йылмым шочмо йылме семын икымше гыч индешымше класс марте тунемына. Туге гынат марла ойлышо йоча-влак шагалемыныт, вет йочасадышкак нуно рушла мутланыше толыт. «Марий йылмым огына тунем» огыт ман, но нелылык лектеш гын, южыжо вара Памар школыш тунемаш кусна, а туштыжо марий йылмым кугыжаныш семын туныктат. А тиде ий гыч у Федерал кугыжаныш образовательный стандарт почеш марий йылмылан кок шагат гына пуалтеш. Тидын деч ончыч арняште кок шочмо йылме да ик литератур лийын гын, кызыт – икте гыч гына.
– Завуч семын шӱм-чонда мо верч йӱла?
– Йоча-влак тунеммым чарненыт, а экзаменлан ий гыч ийыш ямдылалташ нелырак…
Мутланыме деч вара Татьяна Аркадьевна дене кокымшо пачашыш кӱзышна. Тунемме вер тоштемын гынат, чыла вере арулык озалана, пу кӱварымат йытыран гына чиялтен шындыме. Актовый зал школышто уке, сандене пайремым кумда коридорышто эртарат. Туштыжо Российын флагше вигак шинчалан перныш. Тӱҥалтыш класс-влак… Кажне гаяк партыште йоча-влак шинчат – тыгайым ужмеке, чынжымак, кумыл нӧлталтеш, а туныктышо-влакын гын, эшеат, очыни. А нуныжо тыгайым суленыт, вет кажныже туныктымо пашалан уло илышыжым пӧлеклен манын каласаш лиеш, сандене чылашт нерген поро мутым ойлымо шуэш, иктымат ойырен кодымо ок шу.
Г.Кожевникова
