«Кудо – еш аралтыш» кудо фестивальыш Марий Элысе 13 район да Поса ял (Киров кундем Уржум район) ушненыт.
Жюрилан чот тыршашыже логале. Конкурс сынан фестивальлан кажне район сайын ямдылалтын: сӧрал деч сӧрал кудым ямдыленыт, тошто арвер-шамычым конденыт, поян ӱстел чесым погеныт, марий йӱлам модын ончыктеныт – конкурсын положенийже почеш чылажымат эскераш, тергаш да аклаш да сеҥышым ойыраш пернен.
Эн ончыч Морко кудыш пурышна. Моло ийласе Пеледыш пайрем годсылак морко калык эре шуко. Теният тыгак. Изи Кушна тӱвыра пӧртын «Кушна мланде» да «Весела кумыл» фольклор ансамбль-влакын (вуйлатышышт – В.Кудряшов, С.Ямбулатова) мурен куштымышт почеш кумылан-влак чон канен тавалтышт. Районышто эртаралтше «Ме ик еш улына» конкурсышто сеҥыше Ивановмыт азам ужалыме йӱлам модыч. Чылажат марий шӱлыш дене темын. Морко районлан 2-шо верым пуышт.
Кундыш кугыза (В.Петров) ден Чачавий уныкаже (Э.Усова) Советский районын кудо капкажым почын вашлийыч, «Кугезе кумыл» ден «Эр ӱжара» фольклор ансамбль-влакын участникышт тунамак шке вел такмакыштым муралтышт.
– Ожно унала каяш тарваныме годым 3 кӱжгӱндым, салмамуным, туарам, кӱктымӧ чывым, черпыт шолтымым ямдыленыт. Йӱза, кочса, родо-шамыч! – шунен-шунен сийлыш Галина Щербакова.
Чылаже 42 кочкыш-йӱышым ямдыленыт. Когыльыжак кандаш тӱрлӧ!
Каласыман, чыла кудын ӱстел чесше моткочак поян ыле. Эше теве мо шинчалан перныш: Оршанке, Советский, Параньга, Звенигово, Марий Турек, Кужэҥер районласе озавате-влак кажне кочкышыштым марла возен конденыт, эсогыл рецептшымат ончыктеныт. Тидыже вес калык гыч лекше уна-влаклан палдарыме семын моткоч йӧнан.
А марий калыкын йӧратыме команмелнаже – кажне ӱстембалне! Команмелналык руашым кӱчымторыкеш мемнан велне веле лугат, каласыш Медведево районын кудо озаже Е.Рыбакова да умылтарыш:
– Команмелнан икымше лончыжо – тиде вож, кокымшыжо – вий да ӱмбалсыже – лӱддымылык.
Мемнан, марий-влакын, шӱм-чон поянлыкна: мурына, йӱлана, кутыралтен колтымына – тӱрлӧ, кочкышнажат ойыртемалтше.
Фестивальын положенийже почеш жюри вургемым, тошто арверым кузе ончыктымым аклен. Йоҥылыш лияш огыл манын, южо кудо кумдыкыштыжо парням пыштен шотлашат верештын.
Кудо – ешын аралтышыже. Йӱла – ешын вийже. Ожнысо йӱла ужашым модын ончыктымаш фестивальым эшеат кугурак кӱкшытыш нӧлтале. Калыклан кажне районын йӱлажым эскераш, ончаш да таҥастараш оҥай ыле, вет нунышт еш дене кылдалтше лийыныт, а еш – кажнылан эн шергакан.
– Выньыкым пидам, тол, шӱжарем, тыят ик-кок укшыжым пыштал, ала мончаш пураш толмо жапет лиялда, – Волжский районысо «Шырча» калык фольклор ансамбльын (вуйлатыше – Г.Яндемиров) участникше Л.Яковлева жюри еҥ Татьяна Степановалан шуялтыш. Тыште Петропка пайремым модын ончыктышт.
– Э-э-э, теве эргына изи уныкам суртыш пурта. Аваже, чукайлан шепкат, кожгожет, шыҥалыкаш шовырет ямде мо? – Параньга районын «Матародо кундем» усталык коллективше самырык мужырын азам кондымыжым модыч. Вероника Смирнова (шешке), Ростислав Егоров (эрге), Эрик Смирнов (ача), Жанна Антропова (ава), 74 ияш З.И.Гребнева (кова) пеш келыштарышт.
Курыкмарий районын кудышкыжо пурен шогалмек, 20-шо курым тӱҥалтышысе кресаньык озанлыкыш логалмылак чучо. Микрӓк тӱвыра пӧрт коллективын ончыктымо салтакыш ужатыме йӱла кызытсе саманланат моткочак келшен толеш.
Виче кундем Уржум район Поса тӱвыра рӱдерлан таум ойлыман, мӱндыр корным ончыде, шке вел кудыштым конденыт.
Унам вашлийме (У Торъял, Токтарсола ден Кугу Нурмо), (Кужэҥер, Шӱдымарий), угинде (Килемар, Арде), когыльым вашталтымаш (Марий Турек, Арбор), вуеш шушо ӱдыр (Медведево, Шойбулак) йӱла-влак марий калыкын ойыртемалтше илыш радамжым, тӱня умылымашыжым, еш поянлыкшым почын пуышт.
Шернур кудыжым кузе мокталтыде кодет? Уна-влаклан кинде-шинчалым пурлыктымек, тусо калыкын онаеҥже В.Смирновын сугыньжо деч вара сӱанет тарваныш: ужар сывынан, ужар упшан сӱанвате-влак чӱчкат («Пӧлек» калык вокал да хореографий ансамбль, вуйлатыше – Т.Токтарова), оръеҥ (Н.Шабдарова) памаш гыч мучела дене вӱдым конда, каче (А.Токтаров) ончыкылык пелашым ӱстел йыр кум гана савыра, сондыкым лукмо годым пуымо оксам шотлат (изак-шоляк Шабдаровмыт)– сӱан годым могай гына йӱла ок шукталт! Чылажат шот радам дене. Кудо 3-шо вер дене палемдалте. Шернур муниципал район администрацийын культур отделжым тынар шуко калыкым: изижымат-кугужымат – ик кугу ешыш ушымыжлан мокталтыман.
«Ош тӱняшке толын лектын кече гай мотор Провой кундем лӱман ава. Тудын 10 эргыже шочын. Лу эрге шочмо вершӧр мучко шаланен каен, тыге марий илем-шамыч шочыныт», – ойла легенде. Тидын негызеш Звенигово районын кудыжо моткоч чатка да келге композицийым ямдылен. Вӱдышӧ Н.Боякован, марлан кайыме кече йӱла дене палдарыше С.Гаврилован мастарын каласкалымышт, поян экспонат да шымлыме паша-влак кугун аклалтыч. Тыге Звенигово районын кудыжо 1-ше верым нале.
Кудо фестивальым эртарыме сомылым кажне ийын Марий мер каҥаш виктара. Шергакан пӧлек-влакым налаш оксам Пеледыш пайремлан республикын казнаж гыч ойырым оксам, тыгак калык деч погымо шийвундым кучылтмо.
Лидия СЕМЕНОВА
М.Скобелевын фотожо
