Тыге ойла Россий Федераций образованийын сулло туныктышыжо, Калык просвещенийын отличникше, Марий Эл образованийын сулло пашаеҥже, Шернур район Кукнур школышто 1975 ий гычак руш йылмым да литературым туныктышо, уста методист, Пошкырт кундем Калтаса районысо Тошто Яш ялын ӱдыржӧ Ираида ОВЕЧКИНА (снимкыште).
Тиде айдемым шочмыж годымак Юмыжо «Тый туныктышо лийшаш улат!» ӱшанен кӱштенак дыр манын каласаш гына кодеш, вет шочмо кечыже – 1 сентябрь, Шинчымаш кече. Ты ӱшаным Ираида Дмитриевна шуктен да эше кузе – профессионал мастарлыкше дене Марий Элнам Россий кӱкшытышто чапландарен! Талантан, чынжымак уста туныктышылан тений – 75 ий. Сулен налме канышыште гынат, тудо кызытат эреак калык дене пырля. Таче кумылжо да шонымашыже могайрак – тиде да моло нерген вашмутланымашым темлена.
– Ираида Дмитриевна, угыч – 1 сентябрь. Могай кумыл дене вашлийыда? Могай шонымаш дене иледа?
– Тиде кок пайремым – лӱмгечем ден у тунемме ийым – куан дене вашлиям. Туныктышо да йолташем-влак дене ужын, мутым вашталтем, уло кумылын педконференийыш каем. Чыла сай лиеш манын шонем.
– Те, ӱмыр мучко туныктымо пашаште тыршыше, шке жапыштыже Россий кӱкшытан профессионал мастарлык конкурсышто «Эн сай туныктышо» номинацийыште сеҥыше айдеме, илышыште эн тӱҥлан мом шотледа?
– Илышыште эн тӱҥ да кӱлешан – порылык. Кажне айдеме ӱмыржым шот дене, пайдалын, икте-весе дене келшен, порым ыштен илен эртарышаш, йырже порылыкым шарышаш. Кеч-кӧат – руш але марий, татар але чуваш – ласка, поро чонан лийшаш, шке мутшылан пеҥгыдын шогышаш, икте-весылан полшышаш, йыр улшо тӱням да чыла чонаным аклен, йӧратен, арален, икте-весе дене келшен илаш гын, осалжат шагалемеш. Чыла калык коклаште келшымаш лиеш гын, ала тыгай шучко саржат ок лий ыле. Вет кунар калык, тунемшына-влак рвезынекак илыш дене чеверласат… Шочмо эл, калык верч тыршымаш, порылык верч пеҥгыдын шогымаш айдемын чоныштыжо эре ончылно лийшаш. Молан манаш гын, порылык – тиде илышын негызше, тудо тӱнясе илышым куча, айдемылан ласкалыкым конда, осал ваштареш шогаш вийым луктеш да ончыкылыклан ӱшаным пуа.
– Ираида Дмитриевна, кушеч чоныштыда тынар порылык? Ача але ава деч? Вет чылан поро лийын огыт керт, южыжлан тыгай лияш куштылгыжак огыл.
– Кунар шуко илет, порылыкым тунар утларак аклаш тӱҥалат. Илыш корныштем поро еҥ-шамыч шукын вашлиялтыныт. Ачам, авам, ковам, кочам тыгаяк лийыныт. Нуно, ваш-ваш умылен, икте-весылан, тыгак пошкудо ден йолташ-влаклан сайым гына шонен иленыт. Чыла тиде мылам куснен, шонем. Мыят тунемшем-влаклан эреак порым ышташ шоненам, сай чонан лийышт манын тыршенам, чын илыш корныш лекташ эре ӱжынам. 38 ий туныктымо пашам арам эртен огыл манын ӱшаненак кодам. Жап шуко эртен гынат, тунемшем-влак мылам поро мутым ойлат, чӱчкыдын йыҥгыртат. Вашлийме годым «Ираида Дмитриевна, кузе иледа? Могай тазалыкда?» манмышт моткоч куандара.
– Строгий, пеҥгыде койыш-шоктышан айдемыла койыда. Шонен пыштымым эре шукташ тыршеда, шонем.
– Чынак. Тиде койыш изинек лийын. Мом шоненам, тудым да мылам ӱшанен пуымо пашам шукташак тыршенам. Мемнан тукымжак тыгай. Адакшым руш произведений-влакынат рольышт уло, очыни. Мутлан, тунам Николай Островскийын «Как закалялась сталь» романжымак туныктышо дене пырля лончыленна. Тусо да пеҥгыде койыш-шоктышан, кугу кӧргӧ виян моло литератур геройынат, можыч, примерышт полшен. А руш произведенийлан визымше класс гычак, а вара педучилищыште шӱмаҥденыт. Фёдор Достоевскийын, Лев Толстойын, Николай Некрасовын, Александр Пушкинын, Михаил Лермонтовын да молынат сылнымутышт могай келге шонымашан улыт! Тачысе кечыланат келшен толыт. Илышыште улшо проблемым сайын ончыктеныт. Мутлан, Лев Николаевичын «Война и мирыштыже» чыла уло: йӧратымаш, еш илыш, айдеме сарыште… Илышын тӱрлӧ йыжыҥжым келгын ончыктен. Воспитаний пашаште герой-влакын примерыштым кучылташ йӧнан, садлан руш литературым йӧратен шындыме, санденжат пединститутын руш-марий пӧлкашкыже тунемаш пуренам. Школышто руш йылмым да литературым туныктенам гынат, марий йылме дене драмкружокым вуйлатенам, тыге йоча-влакым марий йылмылан да сылнымутлан шӱмаҥденам. Сценыш марий драматург-влакын пьесыштым луктынна, спектакльна дене яллаш коштынна, а районышто «Театральная юность» фестивальыште икымше верым налынна, республик кӱкшытан конкурсышто – призан верым. Эсогыл мемнам телевиденийышкына ӱжыктен сниматленыт. Вот тыге: руш ден марий йылме-влак мыйын икте-весе дене кылдалтыныт.
– Туныктышылан веле огыл, школ вуйлатышын алмаштышыжлан, тыгак директорын обязанностьшым шуктышылан ыштенда, ты жапыштак англичан, руш, марий йылме да литератур туныктышо-влакын кустовой методический объединенийыштым 32 ий вуйлатенда, шуко тунемме-методический брошюр-влакын авторжо улыда. Тидын деч посна Марий образований институтышто лекцийым лудында, КИМ-ым ямдылыше республикысе комиссийын, тыгак туныктышо-влакын аттестацийышт шотышто эксперт группын еҥже лийында. Тендан вуйлатымыда почеш, семинар-влак эртеныт, тушто шкеак мастер-классым ончыктенда, драмкружокым вуйлатенда, адакшым – класс вуйлатыше, кас школ, ача-ава-влак дене паша… Ойлен пытараш ок лий. Мо Тендам эреак кумылаҥден? Вийже кушеч лектын?
– Кузе ойлашат ом пале… Изинек айдеме кузе шуаралтын, тугак илышыжым илен эртара, шонем. Вес семынже иленжат ом мошто, наверне. Кызытат «Ой, мӧҥгыштӧ пашам уло, огым» манын ом керт. Каласымым шукташак тыршем, вет еҥ-влак мылам ӱшанат.. Методобъединенийысе туныктышем-влакат тыгак. Нуно мылам эре полшеныт, порылыкышт да мыйым пагалымашышт дене кумылаҥденыт. Нуно огыл гын, ончыко кузе каем ыле? Роноштат кас школым вуйлаташ ӱшаненыт. Школ директор завучлан шогалтен, тугеже тудо мылам ӱшанен. Тунемше-влак огыт пагале, ача-ава-шамыч огыт шотло, туныктышо-влак мый дечем ӧрдыжтырак лийыт гын, можыч, тыгай сеҥымашыш омат шу ыле. А нунын пагалымашышт эшеат тыршен пашам ышташ вийым пуа. Чылажат – калык, пеленем лийше-влаклан кӧра.
– Туныктымо корныш икымше ошкылым шымлымше ийлаштак ыштенда. Тунамсе да кызытсе школ образований: ойыртем уло мо?
– Илыш ончыко кая. Образований аланат вашталтеш. Шке жапыштыже доска, пор, картине-шамыч гына лийыныт, а моло нимат уке манын каласашат лиеш. Кызыт икымше-кокымшо класс гычак конструирований тӱҥалеш, уроклаште роботизаций кучылталтеш, а кугурак класслаште – «Кушмо точко»: химийым, физикым келгын тунем кертыт. Ешартыш образованийым пуымо пашат вияҥеш. Школышто йоча-влак дене директорын советникше пашам шуко ышта. Тунемаш чыла йӧн уло, кажне икшыве шканже эн кӱлешанжым ойырен да шонымашышкыже шуын кертеш. – А тунемше-влак шотышто мом каласеда? Ойыртем уло?
– Уло. Тунамсе тунемше-влак шонымашышт, мутланымашышт дене мылам ала-молан кугурак гай чучыныт, нунын дене кугыеҥ дене мутыанымыла кутырет ыле. Урок деч вара йодыш дене толыт. Вожылшырак, скромныйрак лийыныт, но чот тыршыше, шинчымашым налаш кумылан. Кызытсе йоча-влак лӱдын-вожыл огыт шого, мом шонат – тудым каласат. Талырак улыт. Шкеныштым чыл вере муын сеҥышаш улыт, шонем.
– Икымше гана йоча-влакым ужмеке, нуным шке могырыш савыраш, туныктымо предметлан шӱмаҥдаш туныктышо могайрак лийшаш?
– Эн ончычак – йочам йӧратен пагалыман да умылыман. Кажныжын шинчаончалтышыжым ончалат. А тудыжо иктын – куаныше, весын – ойганрак… Тидым шотыш налын, урокым чоҥет. Тыгодым нунын олмыш шкендым шынден ончыман, шкем кӱшнӧ шогышо семын кучыман огыл. Тунемше-влак икымше кечынак туныктышын нуным йӧратымыжым, пагалымыжым да умылымыжым шижшаш. Тидын годымак тунемше ден туныктышо коклаште расстояний лийшаш. Туныктымо йӧн шотышто ойлаш гын, тудо тӱрлӧ лийшаш, занятий эре ик семын эртышаш огыл. Йочан ушешыже кодшо манын, тудлан эн тӱҥжым, кӱлешанжым гына пуаш тыршыман
– Тугеже, тачысе туныктышо-влакым ончен, могай шонымаш тендам авалта. Таче Марий Элыштына веле огыл, тыгак уло Россий мучко нуно огыт сите. Тендан шонымаште, школыш туныкташ кумылан молан шагалемын? Тӱҥ амалже могай, шонеда?
– Адакат ондакысе жапым шарналташ гын, тунам туныктышо тӱҥ шотышто тунемше-влак дене пашам ыштен: урокыштат да тудын деч варат. Кызытсе туныктышын тидлан жапшат уке манын каласаш лиеш: кагаз паша, отчёт жапыштым шукырак налеш. Йодмаш ятыр, а пашадар шагалрак. Тыгай ситыдымаш-шамычым кораҥдат да туныктышо деке отношенийым вашталтат гын, можыч, школышто пашам ышташ кумылан шукыракат лиеш.
– 2012 ий гыч сулен налме канышыште улыда. Умбакыжат туныктен кертыда ыле…
– Пытартыш ийлаште, школ автобусым пуымеке, тыге лие. Кудымшо урок жапыште «Автобус дене тиде ял кая» манын, омсам тӱкалтат, шукат ок лий – вес ялыш кайыше-шамычым погат… Тыге урок деч вара классыште шкетын шинчен кодат, пуйто нигӧлан от кӱл. Йоча-влакым умылаш лиеш: иктат вараш ынеж код. Шке жапыштыже автобус лийын огылат, Купсола, Аҥанур, Эшполдо яллаште илыше тунемше-шамыч Шернур гыч Кукнурыш вич шагат кастене толын шушо автобус дене каят ыле. Тиде жап марте ме пырля мӧҥгысӧ пашам ыштенна, мутланенна, шонымашнам ойленна. Икманаш, ик еш гай лийынна. Сандене, урок деч вара классыште шкетын шинчен кодмеке, «Ой, уке, тыге ышташ ок лий» шонен, сулен налме канышыш лектынам.
– Шкендам пиаланлан шотледа? Мо тыгай пиал?
– Кунам илышыште шкендым, илыш корнетым муат, йочат-влак таза улыт, кажне эрдене кынелын, окнаш пӱртӱсым ончалат – пиал. Шонымаш шукталтын – тидат пиал. Пашаште шонымашыш шуынам, шукын туныктышо, школ директор, журналист улыт, нунын дене кугешнем. Кугешнем туныктышо улмем дене. «Тау туныктымыланда», – маныт. Тыгайым колаш – адакат пиал.
Таче мый чыла туныктышо-влакым шушаш у тунемме ий дене саламлем! Тыланем пеҥгыде тазалыкым, чолгалыкым, пашаште сеҥымашым, тунемше да ача-ава-влак ден пеҥгыде вашкылым, тыныс илышым. Тек кугу тӱняште калыкын чон моторлыкшо чевер кече гаяк волгалтеш!
Галина Кожевникова мутланен
Снимкыште: Ираида Дмитриевнан пелашыже Алексей Михайлович ятыр ий школ директор лийын. Овечкинмытын династийышт умбакыже шуйналтеш: Ираида Дмитриевнан Лиана ӱдыржӧ Бауман лицейыште тӱҥалтыш школышто туныкта.
Фотом еш альбом гыч налме
