Кеч-могай обществын илышыштыже чыла гаяк шöрыным социальный сфер авалта. Коронавирусын пандемийже денат кылдалтше пытартыш вич ийыште республикыштына мо вашталтын, жапын пеҥгыдын йодмыжлан могай вашмутым пуымо? Тиде да моло нерген Марий Эл правительстве председательын алмаштышыже Ольга Федорова каласкала.
Тазалык
– Элыштына Россий Федераций президентын нацпроект-влак нерген указше илышыш пурталтеш. Лачшымак Марий Элын социальный аланже-шамыч дене кылдалтше нацпроект-влак нерген каласкалыза.
– Эн ончычак кок кугу национальный проект – «Демографий» да «Тазалыкаралтыш» – нерген ойлышаш улам. Пытартыш ийласе событий-влак ден коронавирусын пандемийже аза шочмо да калык колымо показательым начаремдыде кертын огытыл. 2017-2021 ийлаште Марий Элын тазалыкаралтыш системыжлан 55 миллиард наре теҥгем ойырымо. Коронавирус дене кучедалашак 27,3 миллиард теҥгем колтымо. Республикым вуйлатышын пунчалже почеш инфекциян черле-влаклан ыштыме ешартыш койко фондым шыҥдараш, эмым, кислородым, шкем аралыме средствым, диагностический тест-системым, медицине оборудованийым, у коронавирус инфекций дене черланыше пациент-шамычлан полышым пуышо медицине пашаеҥ-влаклан санаторийыште каналташышт путёвкым налаш республикын бюджетше гыч 342 миллион утла теҥгем ешарен ойырымо.
«Тазалыкаралтыш» национальный проектын регионысо шым проектшым илышыш пурташ 5,5 миллиард наре теҥгем колтымо. Тыге, кум ийыште 18 фельдшер-акушер пунктым ыштыме, 11 куснылшо медицине комплексым налме. Медицине полышын качествыжым, услугым налме йöным саемдыме шот дене 20 поликлиникыште медицине организацийын у модельже шыҥдаралтеш. Йоча поликлиникылашке 59 медицине оборудованийым налме. Онкологий да шÿм-вÿргорно чер дене орланыше-влаклан полшаш кÿкшö технологиян 168 медицине оборудованийым кондымо. Козьмодемьянск район-влак кокласе, Волжск оласе да Шернур районысо рÿдö эмлымверлаште амбулаторный онкологический полышым пуымо рÿдер-шамычым почмо. 2018 ийыште Медицине полышым вашке пуымо станций капитально олмыктымо да дежурный смене-шамычлан сутка мучко пашам ышташ келыштарыме помещенийыш куснен. Тидыже республиклан «03» ик диспетчер службым почаш йöным ыштен. Тыгак вашкеполышым пуымо бригаде-влакын служебный автотранспортыштым тичмашнек гаяк уэмден кертме.
Республиклан кугу событий семын Йошкар-Олаште Перинатальный рÿдерлан чоҥымо кÿкшö технологиян у корпусым шотлыман. Кызыт тушто кÿкшö технологиян оборудований-влакым шындылыт. Тиде корпус регионым вуйлатыше Александр Александрович Евстифеевын чот тыршымыж дене чоҥалтын.
«Тазалыкаралтыш» нацпроектын мероприятийже-влакым шуктымо дене вÿр коштмо системын черже деч да ик ияш марте йоча-шамыч колымо показательым иземден, осал пуалшым вияҥаш тÿҥалме 1-2 йыжыҥыштак рашемдыме ужашым, тыгак кÿкшö технологиян медицине полышым налше-влакын чотыштым кугемден кертме.
2020 ий гыч Марий Элыште санитарный авиаций дене пайдаланаш тÿҥалме. Тиде услуго, мутат уке, шергакан, но кÿлешан, вет ме айдемын илышыж нерген ойлена. Республиканский клинический да Йошкар-Оласе городской эмлымверлаште вертолёт шичме площадкым ыштыме. 100 утла пациентым районла гыч Йошкар-Олашке да федеральный медицине рÿдерлашке кондыштарыме.
Социальный полыш
– Нацпроект-влакын тÿҥ задачышт калыкын илышыжым кужемдыме да доходшым кугемдыме дене кылдалтын. Тиде отрасль-влак кокласе паша?
– Тыге, тыште – калыклан пашам ситарымат, экономикат, социальный полышат. Таче республикыштына социальный полыш мере-влакым 268 тÿжем еҥ налеш. Оксашке кусараш гын, вич ийыште – 20,7 миллиард теҥге. Бюджетын роскотшо кок пачаш кугемын.
Эн тÿҥ – йочан еш-шамычлан полыш, молан манаш гын коронавирусын пандемийже пагытыште лачшымак нунын доходышт иземын. Еш оксан лийже, аза шочмо годым нужнан ынже иле манын, полышым йыжыҥын-йыжыҥын пуэна. Эн ончычак тудын дене кум ияш марте ийготан йочам ончышо еш-шамычым авалтыме. Россий Федераций президентын кÿштыкшö почеш 2020 ий гыч школышто тунемше йочан еш-влакан полышым пуаш тÿҥалме, тыгак 3-7 ияш икшыван тÿнен илыше еш-шамычлан пособийым тÿлаш палемдыме.
Тылеч посна, республикым вуйлатыше шуко шочшан еш гыч йоча-влакым кондыштараш тылзе еда тÿлыман окса выпалатым кугемдыме нерген пунчалым луктын: 2022 ий 1 февраль гыч школьник-влак тидлан 425 теҥгем налыт гын, студент-шамыч – 563 теҥгем. Тыгак шуко икшыван ешын илыме верже рÿдö системын полшымыж дене огеш ырыкталт гын, пеҥгыде топливым налаш да кондаш окса компенсаций тылзе еда ойыралтеш. Тиде вашталтыш 9 тÿжем наре еш дене кылдалтын.
Ешын изи доходшо ятыр ситыдымаш дене кылдалтмым, да калыкын тудым шке семын сеҥен кертдымыжым сайын умылена, сандене тыгай шотан случайлан социальный ойпидыш гай мерым ямдыленна. Тудын полшымыж дене пашаш пураш, шке пашам почаш, подсобный озанлыкым вияҥдаш да эсогыл тунемаш лиеш. Марий Эл виктемын тÿҥалтышыж дене республикнам 2020 ийыште Россий Федерацийын пилотный манме проектышкыже пуртымо. Таче кечылан регионыштына 6238 социальный ойпидышым ыштыме. Тений тиде мерылан 400 миллион наре теҥгем ойыраш палемдыме.
Эртыше вич ийыште социальный полыш дене кылдалтше чыла мерым жапыштыже да тичмашын пуымо.
– Еш нерген азапланымаш – кугурак тукым нерген азапланымаш. Республикыштына тидын шотышто мо ышталтеш?
– Марий Элым вуйлатыше 2022 ий 1 февраль гыч тылын труженикше, реабилитироватлыме да политический репрессийлан кöра азапыш логалше еҥ-шамычлан тылзе еда тÿлыман выплат ден компенсацийым 25 процентлан кугемдаш пунчалым луктын. Тидыже регионысо 42 тÿжем льготник дене кылдалтын.
2021 ий гыч республикна илалше ийготан еҥ ден инвалид-влакым кужу жап ончымо системым ыштыме шотышто пилотный проектыш ушнен. Тидлан федеральный бюджет гыч 55 миллион утла теҥгем ойырымо. Документ дене келшышын, илалше еҥ ден инвалид-шамычым республикнан вич муниципальный районыштыжо стационарыште да мöҥгыштö обслуживатлат.
Пытартыш вич ийыште социальный обслуживанийын тöнежше-влакым уэмден, капитально да саемден олмыктымо пашалан 192,18 миллион теҥгем ойырымо. Шоя-Кузнецово, Зеленогорский, Красногорский да «Таир» интернат-пöртлаште, «Солнышко» йоча интернат-пöртыштö, «Журавушка» ийготыш шудымо-шамычлан социально-реабилитационный рÿдерыште, Йошкар-Оласе йоча ден подростко-влаклан реабилитационный рÿдерыште, шкет илалше-влаклан Суходольский специальный пöртыштö, «Сосновая роща» илалше ден инвалид-влаклан интернатыште тÿрлö пашам шуктымо. «Кугурак тукым» федеральный проектым илышыш пуртымо кышкарыште Красностекловарский интернат-пöртыштö 100 веран малыме корпусым чоҥымо, тиде пашалан 79,91 миллион теҥгем кучылтмо. Калыклан психолого-педагогический да социальный полышым пуымо «Доверие» рÿдерыште соҥгыра-шамычлан экстренный ден моло социальный полышым сутка мучко пуымо диспетчер службым ыштыме.
Паша вер
– Коронавирусын пандемийже пагытыште калыклан паша верым ситарыме сÿрет могайрак лийын?
– 2017-2021 ийлаште республикысе рÿдерлашке 87 тÿжем утла еҥ пашам кычалын толын, ты чот гыч 38,8 тÿжем граждан шонымашкыже шуын. Службо-шамычын тыршымышт дене 8 тÿжем утла паша верым икмыняр жаплан ыштыме. 4 тÿжем утла еҥ ешартыш профессиональный шинчымашым налын. Тидыже паша рынкын сÿретшым палынак саемден. 2017 ийыште Марий Элыште 21,3 тÿжем еҥ пашадыме лийын, 2018 ийыште – 16,6 тÿжем, 2019 ийыште – 15,4 тÿжем. Коронавирус инфекций шке тöртыкшым илышыш содыки пуртен. 2020 ийыште черын шарлымыж деч тÿрлö чаракым пуртымылан кöра республикыштына 22,1 тÿжем пашадыме еҥым регистрироватлыме. Ты шотышто эн кугу чот июльышто лийын.
Россий Федерацийын президентше пашадымылык дене кылдалтше сÿретым 2021 ий мучашлан кризис деч ончычсо показатель марте шукташ кÿштен. Шуко йöным ыштыме, да 2022 ий январь марте пашадыме-влакын радамышт 14,7 тÿжем (2,9 процент) еҥ марте иземын.
2021 ий гыч республикыште «Паша верым муаш полшымаш» федеральный проектын кышкарыштыже калыклан паша верым ситарыме службо-шамычым модернизироватлаш тÿҥалме. Тыге, Волжскышто «Российын пашаже» кадр рÿдерын пилотный проектшым почмо.
Таче, шуко эл велым экономический шотан санкцийым пуртымо условийыште, паша рынкыште кече еда мониторингым эртарена. Тымарте кушко шумо гын, тудым арален кодымо шотышто мере-влак комплексым ямдылена.
Мучашлан палемдымем шуэш: социальный блок кугыжанышнан политикыштыже рÿдö верым налеш, а Марий Элыште республик вуйлатышын пашаштыже ик эн тÿҥ направленийлан шотлалтеш.
Елена РОГАЧЕВА
Маргарита ИВАНОВА марлаҥден
