«Ӱдырамаш корно» мужыр лаштыкнан тачысе унаже – Морко кундемыште шочын-кушшо, а кызыт Йошкар-Олаште илыше Алевтина Полатова. Пытартыш жапыште еҥ-влак тудым почеламутым возаш тӱҥалше автор семын палат, сандене вашмутланымаштына тидын нергенат ойлен кодена. Мутат уке, илыш корныжымат мыняр-гынат шергалына, вет лишыл кечылаште унана йыргешке лӱмгечыжым палемдаш ямдылалтеш.
– Алевтина Никифоровна, шукерте огыл газетышкына почеламутда-влак савыкталтыныт ыле да поэзийлан шӱман лудшына-шамыч тыгай автор улмо нерген палат. А таче тендан дене лишкырак палымым ыштынем. Шке нергенда радамлынрак каласкалыза: морко кундемын могай ялыштыже шочын-кушкында, кушто шинчымашым налында?
– Любовь Алексеевна, лишкырак палыме лияш ялтак тореш омыл. Мый Морко район Ӱлыл Шеҥше ялын Апшат Полат Микывырын, Метри Пӧтыр Нинан ӱдыржӧ улам. Ме нунын кандаш шочшышт улына. Чыланат пашам ышташ йӧратыше, поро кумылан, ваш келшен, пагален илаш тунемаш тыршенна.
Шеҥше кыдалаш школым тунем пытарымеке, мый Ежово совхоз-техникумышто ветфельдшер специальностьым налынам…
– Тудым тунем пытарымеке, кушто пашам ышташ тӱҥалында?
– Ӱдыръеҥын пӱрымашыже тыгай: кушкын шумеке, марлан кая. Ешан лиймеке, Параньга посёлкышто тӱҥ ветстанцийыште шке специальностем дене пашам ышташ тӱҥалынам. Чон йодмо почеш ойырен налме пашамым 1983 ий гыч йӧратенак ыштенам: вольык оза-шамыч дене порын мутланен, вольыкыштым эмленам, эркын-эркын, тошкалтыш дене кӱзымӧ семын, опытым поген, тыршен пашам шуктенам.
Умбакыже 2016 ийыште, сурт-оралтынам коден, Йошкар-Олашке илаш куснышым. Тыште тудо жап гыч тӱҥалын тачысе кече мартеат ындежым Республиканский ветлабораторийыште Ветсанэкспертизе отделыште
лаборантлан ыштем, мылам келшыше пашамак тыршен да кумылын шуктем.
– А шочшыда мынярын улыт? Чылан ешанат лийыныт дыр?
– Кум шочшем уло. Тӱрлӧ профессийым ойырен налын, эркын нунат, кайыкла, пыжашышт гыч лектын, чоҥештен кайышт. Ешым поген, ынде шкештат ача-ава улыт. Йол ӱмбалне пеҥгыдын шогаш тыршат. Чыланат икшыван улыт. Кум эрге уныкам-влак да ик ияш изи пампалче гай ӱдыр уныкам кушкыт. Тольык пытартышыж верч шӱмем поснак коржеш – ачаже, эргым, огеш уж ӱдыржын икымше ошкылжым, икымше кӱчык сӧрал мутшо-влакым… Тудо тургыжландарыше Украина мландыште специальный военный операцийыште. Шыже тӱҥалтыштак тушко логале. Мом ойлаш?.. Пӱрымаш тыгай… Чыла сай лиеш. Ӱшаным ашнена. Шке шӱм-чонем почеламутем-влак дене лыпландараш тыршем. Мутлан, иктыже «Шинчал ден кинде – вашкылна». тудым лудынак пуынем:
Йогалше кудыр эҥер вӱд,
Эх, мом гын тые ойлынет?
Шаргӱ кокла гоч лекше йӱк,
Ала мушкат тӱня ойгет?
Йоҥга йӱкет… Ала мурет?
Шижам семет… Элнам моктет!
Салтак верч лийже лай тамет!
Тыгай вет пӱрыш…куш пурет…
Кӧлан гын йӱштым юмылтен,
Кӧлан гын шокшым шаралтен,
Кӧлан нушкаш, чоҥештылаш,
Кӧлан шке Элым аралаш!
Кӧлан кузе… Вет тиде илыш!
Шке Элым аралаш – кыл пӱрыш!
Мурен йогалше ший вӱдет,
Кава волгалтше кӱдынет!
Ший оҥгыр вӱд шуя куатым.
Шӱм шочшына кондат куаным!
Сай сеҥымаш ден вучена —
Шинчал ден кинде – вашкылна!
– Пеш келгын чон шижмашым тарватеда… Палем, Те марий йылмым моткочак йӧратыше, марий улме дене кугешныше улыда. А шочшыда-влак марла мутланат? Пелашыштат марий улыт?
– Марла пеш сӧралын, яндарын мутланат. Кӧм йӧратен шынденыт, мыят нунын ойырен налме пиалыштым пагален вашлийынам. Веҥе, шешке-влак марий огытыл. Вот тыге… Эн тӱҥжӧ – айдеме, ваш поро чонан, умылен моштышо лияш.
– Алевтина Никифоровна, ме Тендан дене «Саскавий» марий ӱдырамаш ушем дене Ава кечым пайремлымына годым палыме лийынна. Тушто шӱмышкак логалше почеламут-влакым лудда. А тушкыжо могай амал конден? Кузе логалында?
– «Саскавий» ушемыш мыйым уна семын Мардан Рая ӱжӧ. Тудо ушем радамыште улеш… Тудлан пеш кугу тау мутым ойлымо шуэш.
Ушемыште мыняр еҥ дене палыме лийым?! Кажныже ушан-шотан улыт. А чоныштышт нимучашдыме порылык йӱла!
Пайремыште ме кажныже шке кидна дене ава курчакым ыштышна. Киднам вачыш вашла пыштен, мурым гитара почеш мурышна. Ава курчак мыйын талисманем лие. Кугу ӱшан ден эргым вучаш.
– Тӱҥалтыштак ойлышда: сурт-оралтым коден, Йошкар-Олашке илаш кусненда. Шагалжак огыл ийготым вачӱмбак пыштымеке, илыш корныдам кузе тыге вес могырыш савырен кертында?
– Тӱрлӧ шотыштат пӱрымаш корно туге савырен шынден кертеш… Тидым шукыж годым ны от вучо, ны тидын нерген от шоно. Ошышто шемым ужмо, манеш-манеш дене келшен, «пуракым нӧлтымӧ», изи чукырышто вӱдым толкыныш савырыме, окса чер ден черланыме нигунамат айдемым порышко огыт шукто. Нужна чон дене тынысым, ласкалыкым, порылыкым, йӧратымашым, тазалыкым от чоҥо … Сандене окса поянлыкат, чевер тӱсан савар ден петырен пытарыме чапле оралтетат ута … Тыгай йодышда деч вара ик почеламутем гыч корнылам лудде, чонем огешак чыте:
«Тый шоно, пале: илыш – икте!
Кеч шуко кочо авырен…
Айдеме кумылым тый нӧлтӧ –
Толеш эн сайже савырнен…»
– Эртыше жапыш вийым пыштыме ӱнардам огыда чамане?
– Йӧршынат ом чамане, нимолан ом ӧпкеле. Тиде мыйын илыш корнем. А кызыт гын, олаште пачерыштем эн пиалан улам. Пуйто ӱмыр мучко тыште иленам. Чылажат пырчын-пырчын погымо шӱлышем. Тачысым, улшым чумырем…
– А кузе поэзийлан тынаре шӱмаҥында? Почеламутда-влак утларакше кунам возалтыт?
– Пӱртӱс ден кылдалтын илышна, койышна… Ала санденак лачак тушто чон кычалеш эҥертышым, моторлыкым, яндарлыкым, шымалыкым, тӱрлӧ чон шижмашым. Чыла тидым ужат, шижат, колат… Вара чон воза: йӱд омо але кече ма, паша корно але тӱрлӧ вашлиймаш … – шӱм-чон тидым огеш ончо.
– Тендан икмыняр почеламутда мурышко савырнен да южыжлан автор семын эсогыл палемдалтында.
– Ныл ий возымо пагытыштем шым муро лектын. Идалыкысе муро-2019, 2021 ийласе фестивальлаште мурем-влак йоҥгалтыныт. Тений лийшашышкат иктым ойырен налыныт.
Кажне почеламутын – шке историйже. Чылажат – илышем ден кылдалтше. Кызыт Марий Эл радиошто «Ава гай вершӧр» мурем шуэн огыл колтат. Тудым шочмо ялемлан, уло Шеҥше калыклан, пошкудем-влаклан, родо тукымемлан пӧлекленам. Тиде сай лектыш, шонем. Умбакыжат муро, почеламут гоч, яндарын марла возен, мутланен, марий йылмынам аклаш да калык дене пырля вияҥдаш тазалык лийже.
– Алевтина Никифоровна, 20 февральыште юбилейда лиеш. Шушаш йыргешке лӱмгечыда дене уло кумылын саламлена! Сылнымут аланыште эшеат шуко у деч у почеламутым шочыкташ тыланена! Ала чон шижмаш, йӧратымаш нерген шукерте огыл возымо почеламутда гыч корнылам лудын пуэда ыле?
– Лудын пуэм тугеже. Тудо «Ок ончо ийым» маналтеш:
Адак возем почеламутым:
Чон кумылемым кӱш нӧлта.
Шӱм кычалеш эн шокшо мутым,
Кеч шӱм-чоннажым ырыкта…
Лудат… Келшет ты ныжыл ой ден:
«Тый – Муза! Мыйын!» – пелештет.
«Кушеч гын толынат тый?» – манын,
Шке чон кылетым сорлыклет.
Эх, пӱрымаш мо тиде лие?
Ийготым кӱкшын тошкалмек:
Икгай чонан кок еҥ вашлие!
Тыге лиеш мо чалеммек?
Лиеш! Лиеш! Ийгот ок ончо.
Ок ончо ийым чон шижмаш!
А шӱм йӱла…кеч кумло…кудло –
Кунам толеш йӧратымаш!
Мучашлан ойлымо шуэш:
Эҥер вӱд мӧҥгешла огеш його,
Шулмо киндым ок лий ушыкташ,
Илыш корным уэшын от лодо –
Ош тӱняште тыгеак лийшаш.
Любовь Камалетдинова мутланен
Фотом еш альбом гыч налме
