14 октябрьыште Мер Каҥаш тӱрлӧ кундемыште илыше марий-влакым Марий форумын шыже сессийышкыже чумырен. Тудо Марий Эл Республикысе мер-политике рӱдерыште эртен.
Ты мер ушемын эртарыме шошымсо да шыжымсе сессийышт ынде шукертак поро йӱлаш савырнен. Тудым марий кундемыште илыше чолга мер еҥ-влак дене пырля Российын тӱрлӧ регионыштыжо илышыже-влак поснак вучат. Вучат икте-весым ужаш, мутым вашталташ, шке сеҥымашышт нерген палдараш, тургыжландарыше йодышым пырля каҥашаш, ыштышаш паша шотышто икойыш шуаш, иктаж- молан улан тунемаш. Тиде кажне сессийыште шижалтеш. Ты гана форумыш Пошкырт, Татарстан да Чуваш республикыла, Свердловск, Виче, Угарман, Моско, Хант-Манси автоном округ (Югра), Тюмень да моло кундемлаште илыше марий-влак толыныт.
Форумын программыже поснак поян лийын. Икымше кечын Мер Каҥашын пленумжо эртен. Организацийын вуйвержын еҥже-влак 2024 ийыште эртараш палемдыме Марий калык погынлан ямдылалтме паша радамым лончыленыт. Ынде увертарен кертына, Погыным 31 октябрь–3 ноябрьлан палемденыт.
Вес кечынже шке сессийже эртен. Пленар погынымашке толшо-влакым Марий Эл правительстве председательын икымше алмашыштыже М.Васютин, Марий Эл Кугыжаныш Погын вуйлатышын алмаштышыже, Российысе марий-влакын федерал калыкле-тӱвыра автономийыштым вуйлатыше Л.Яковлева, тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже И.Садовин, республикысе Марий юмыйӱла ушемын тӱҥ онаеҥже А.Таныгин саламленыт. Саламленыт веле огыл, сессийыште пырля пашам ыштеныт. А тудым оньыжа Эдуард Александров вӱден. Тӱҥ каҥашыме йодышыжо икмыняр лийын. Ты гана форумын темыже-влак тыге йоҥгеныт: марий йӱлан XXI курымын йодмашыжлан келыштаралтын вияҥмыже да «Марий сандалык» журналын 15 ий жапысе пашажлан акым пуымаш.
Тӱҥ докладым Марий юмыйӱла ушем
ушем вуйлатыше Александр Бирюков ыштен. Сай ошкыл-влакым палемден, ситыдымашымат ончыктен. Тӱрлӧ регионышто илыше марий-шамычын йӱла шотышто сай кыл ышталтмышт нерген поснак ончыктен кодыман. Организаций Мер Каҥаш дене пырля ынде кумшо ий почела грант шийвундо кӱшеш марий-влакын илыме регионлаш юмыйӱла верлам шымлаш лектын коштеш. Киров кундемысе Чумбылат курыкымат кугыжанышын шулдыр йымакыже налме шотышто паша эркын, но вораҥ толеш. Пошкырт велне кугу тӱня кумалтышым эртарыме, тушко мӱндыр верла гыч мийыше марий-влакым чумырышо у отым почыныт. Ушемын онаеҥже-шамычлан Пошкырт вел гыч толшо меръеҥ Вячеслав Сабиров кугу таум ойлыш.
Марий онаеҥ, йӱла-влак дене палдарыше документальный, тыгак художественный фильмым войзышо автор-влакланат мемнан онаеҥ-влак шке каҥашышт дене полшат. Марий веран яндар шонымашыже, умылымашыже верч кыртмен тыршат. Нуно верлаште ото-влакым тӱзатат, чекыштым палемдыме пашаш чолган ушнат, кумалтышым эртарат. Сандене ойыртемалтшыже-шамычлан сессий годым «Марий Эл Республикылан – 100 ий» шарныктыш медальым кучыктышт.
Конференцийыште тӱн онаеҥ Александр Таныгинын шым тукым нерген ямдылыме шымлымашыжымат чылаштлан колышташ пеш пайдале ыле. Тудым ушемын кагаз пашам виктарышыже Галина Лачточкина лудын пуыш.
Весымат ушештарен кодыман, Йылмым, сылнымутым да историйым научнын шымлыше В.М.Васильев лӱмеш марий институтышто кодшо ийын Марий йылмым да йӱлам шымлыме посна лабораторий ышталтын ыле. Тудо йӱла дене кылдалтше, эсогыл Россий кӱкшытан конференцийымат эртарен. А лабораторийжым филологий науко доктор, профессор Любовь Абукаева вуйлата. Мероприятий годым тудо шукерте огыл лекше «Уна мурышто марий йӱла» монографийже дене пеш оҥайын палдарыше. Мӱндыр верла гыч толшо марий-влакымат мутланымашке ушнаш таратыш.
Конференцийын вес ужашыже «Марий сандалык» журналын 15 ий жапысе пашажлан акым пуымылан пӧлеклалтын ыле. Ты савыктыш Россий кӱкштытыштат чапым налын шуктен. Амал деч посна огыл, пашаеҥже-влак элнан тӱрлӧ кундемыштыже илыше марий-влакын эртыме корнышт, тӱвыра, йӱла поянлыкышт, тачысе кечышт нерген каласкален шогат. Тидлан нуно регионлаш лӱмын лектын коштыт, материалым чумырат. Савыктышын редколегийышкыже тӱрлӧ сферыште тыршыше пагалыме еҥ-влакым ушеныт. Мутлан, журналын пашажлан акым нунын кокла гыч Марий Элын калык писательже Зоя Дудина, Угарман гыч лӱмлӧ профессор, тудо велне илыше марий-влак нерген историйым кыртмен шымлыше да икмыняр книгам савыктыше Николай Морохин пуышт.
Мутат уке, журналын тыгай кӱкшытыш шумаштыже тудын тӱҥ редакторжо, Мер Каҥаш вуйлатышын оналмашыже Валерий Мочаевын кугу надыржым, тыршымашыжым палемдыман. Савыктышым ямдылымаште тыршыше чолга еҥ-влакым Мер Каҥашын «Калык верч тыршымаш» Чап тамгаж дене палемдышт.
Но тидын дене сессий шке пашажым мучашлен огыл. Марий калык йӱла деке лишкырак лияш, тудым палаш манын, участник-влак ты кечынак Чарла кремльыште эртаралтше «Угинде» пайремыште лийын кертыныт. Вес кечынже Кужэҥер районысо Ош куэр отыш, тӱня кумалтышыш, каяш йӧн лийын.
С.Носова
Снимкыште: сессийыш толшо уна-влак
М.Скобелевын фотожо.
