Морко районысо Овдасола ял кугорно ӱмбалне верланен. Тудо – марий писатель-влак кокла гыч ик эн ончыч калык лӱмым сулен налше, кажне марий еҥлан кумдан палыме «Салика» спектакльын авторжо Сергей Николаевын шочмо ялже.
Ялын историйже
Овдасола тысе рӱдӧ илем, Кокласола деч, вич километр коклаште верланен. Тудын лӱмжӧ, очыни, тиде илем деч тораште огыл верланыше Овда курык дене кылдалтын. Шочмо жапшым 1725 ийым шотлат. Ял кум уремым ушен шога. Ончычшо кажныже посна ял лийын: Овдасола, Пашкансола да Усола. Кажныштыже ялозанлык артельым ыштеныт. 1949 ийыште тӱҥалтыш школын у оралтыжым чоҥеныт, 1980 ийыште петырналтын. Сар деч вара артель-влак «Абдаево» колхозыш ушненыт. 1957 ийыште тудо «Россия» колхоз дене ушнен, вара – «Путь Ленина» совхоз дене. ФАП-ым почыныт, клубым чоҥеныт. Каныме вер 1998 ийыште петырналтын. Райпон кевытше лийын, тудын олмеш сатум ужалыме верым предприниматель почын.
Тыште пырчым эрыктыме комплекс, леваш, тӱкан шолдыра вольыкым ашныме кугу ферме лийыныт. Кодшо курымын индешлымше ийлаштыже вӱдым тулымо башньым шогалтеныт да ял мучко пучым шупшыныт. Тыге кызыт мартеат тыште суртлашке вӱд пуч дене толеш. Кум пӱя верланен. Иктыже кок метр келгытан да кок гектарым айла.
Ял писатель Сергей Николаев деч посна доярке Клавдия Казакова дене чаплана. Сай пашажлан Трудовой Йошкар Знамя, «Знак Почета», Ленин орден-влак дене палемдалтын, Марий АССР Верховный Советын депутатшылан сайлалтын.
Чолга старосто
Кокласола ял администраций вуйлатыше Владимир Павлов дене мутланыме годым старосто-влак кокла гыч эн ончычак Овдасолан ялвуйжо Анатолий Фоминовын лӱмжым каласыш. Тиде ялыште лийна, Анатолий Яковлевич дене вашлийын мутланышна.
Фоминов ты ялешак шочын кушкын. Самырыкше годым ял клубым вуйлатен. Ончыкылык пелашыжым, Лидия Сергеевнам, район администрацийын тӱвыра отделже пашам ышташ колтен. Тышечын библиотекарьлан тунемаш каен, кумло ий утла Кугу Шале ял библиотекым вуйлатен. Кок ӱдырым ончен куштеныт. Иктыже ялешак кодын, ваштарешла пӧртыштӧ ешыж дене ила. Кызыт «Звениговский» тӱшка озанлыкыш пашам ышташ коштеш, а вес ӱдырышт олаште ила.
Фоминов клуб гычын «Путь Ленина» совхозыш куснымек, техникым виктарен. Шым ий пенсийыште гынат, пашам ышта. «Акашевский» сурткайык фабрике латныл ий ончычак кугу вӱтам чоҥаш тӱҥалын да пашам мучашлен огыл. Ойлат, тений шыжым тыште паша воранен кайышаш. Тиде оралтым оролышо-влак коклаште Анатолий Яковлевичат уло.
– Мый ынде лу ий утла ялын старостыжо улам, – ойла ялвуй. – Тӱрлӧ йодышым рашемдаш логалеш, ял калык дене ваш мутланен пашам ыштена, ик ойыш шуына. Ял администраций денат кылна пеҥгыде, могай йодыш лектеш, вигак, мыят тыгак ыштем.
Старостын мутшо почеш, кызыт ялыште кумло шым суртышто илат, тудын ялвуйлан шогалмыж жапыште витле кум пӧрт шотлалтын. Урем-влакым ончалатат, кужун койыт, но яра шинчыше пӧрт-шамыч ятырак.
Газ олмеш – пу
Ялын эн кугу нелылыкше – пӱртӱс газ эше толын шуын огыл.
– Газым пуртымо йодышым лу ий ончычак тарватыме, – ойла Анатолий Фоминов. – Кажне тӱшка погынымаште тиде пӱсӧ йодышым нӧлталына. Эре вес ийлан кусарат. Ынде 2030 ий марте пучым шупшын шукташ сӧрат. Кокласола але Арын гыч мемнан ял деке вич километрым шотлат. Тынар кужыт пучым пыштыман. Газ лиеш гын, ала шукырак самырык-влак ялеш илаш кодыт ыле. Кеч корно воктене улына, ялеш ынде утларакше илалше-влак веле кодынна. А моло йодышым шке вий денак рашемдаш тыршена, ял администрацийлан эҥертена.
Ончыч паша вер чылалан ситен
Тыште ондак «Путь Ленина» совхозын отделенийже лийын, калык тӱҥ шотышто тушто тыршен. Пытартыш жапыште отделенийым «Нива» озанлыкыш савыреныт, тудым Морко райпо шке ӱмбакыже налын. Но вашкыл кужу жапак шуйнен огыл. Ынде тыште илыше-влак кокла гыч ятырын «Звениговский» тӱшка озанлыкын отделенийышкыже пашаш коштыт,нуным автобус дене шупшыктат. Моло вере паша уке. Икмынярын Озаҥыш, Москваш кудалыштыт. Ме Колхозный уремыште илыше самырык еҥ Алексей Михайлов дене вашлийна. Пашашке Москвашке коштеш. Мутшо почеш, шкаланже илаш посна пу пӧртым ачала.
Ял гыч Кокласола школыш коло икшывым автобус дене шупшыктат. Теве Василий Семёновын ешыштыже вич икшыве уло, тышечын кумытшо школышто тунемеш. Яллан шӱмаҥше еш шочмо кундемымак ойырен налын.
Ял калык тӱшка пашалан шӱман. Оксам поген, тыгыде кӱм налыныт да урем корныш шареныт. Ял кум уреман: Николаев, Колхозный да Заозёрный маналтыт. Кажныштыжат корным уэмдаш тыршеныт. Ончылий ял администраций урем-влакым ачалаш кандашшӱдӧ тӱжем теҥгем ойырен ыле. Тыге ынде корнылам шотыш кондымо. Эше, ял калык дечак оксам поген, меҥгылашке электровийым аныклыше лампочко-влакым сакаленыт. Ынде уремлаште пычкемыш йӱдымат волгыдо.
Шӱкым контейнерлашке гына погат. Но кызытеш контейнер-влакым вераҥдаш кумдыкым чоҥымо огыл. Тений Йошкарэҥерыште тыгай площадке-влакым ышташ тӱҥалыт. Тидлан верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо программыш ушнымо полшен. Тыштат тыгай йӧнланак эҥерташ лийыныт.
– Ял пайремым эртарен огынал. Умылена: рвезына-влак СВО-што улыт, кундемна гыч шочмо элым аралыме годым южыжо вуйымат пыштен, – ойла Фоминов. – Икана ял пайремым эртараш оксамат погаш тӱҥалынна ыле, но рвезына-влакын сеҥымаш дене пӧртылмешкышт вучалташ лийна.
Тыште Сергей Николаев шочын…
Старосто тыгай тургыжланымашым ойлыш. Николаев уремыште марий калык писатель Сергей Николаев шочын. Тудо илымыж годым ялышкыже толын коштын, тунам шочмо пӧртшат лийын. Кызыт тиде пӧртын леведышыжым налын шумо, клат аралалт кодын.
– Тиде пӧрт пырдыжеш шарныктыш оҥам сакаш лиеш ыле, – манеш Анатолий Яковлевич. – Чын, Йошкар-Олаште Николавевын шарныктышыже уло. А теве шочмо ялыштыже пӧртшат пыта гын, тудын нерген мемнан кундемыште самырык-влак палаш огыт тӱҥал. Нурӱмбалне Юрий Русановын шочмо суртшо яра шинча, да шарныктыш оҥам ондакак сакеныт. Моткоч поро пашам шуктеныт. Мемнан денат тидым ышташ лиеш ыле.
Снимкыште: старосто Анатолий Фоминов;.
Авторын фотожо
