«Илем, сандене куанем», — ойла Оршанке посёлкышто илыше ик эн чолга «ший ийготан» волонтёр Лидия Печёнкина. Тудо – Оршанке посёлкын почётан еҥже, Марий АССР-ын сулло врачше, СССР здравоохраненийын отличникше, Марий Элын почётан ветеранже, шымле утла Чап грамотын да шуко медальын озаже… чылажым ойленат от пытаре – мемнам пайремыш толшо уна семынак вашлие: сын-кунжылан келшыше волгыдо ош платьым чийыше, ӱпшым чатка гына причёскыш погышо.
«Тудын гай тетла уке»
Сулен налме канышыш лекмыжлан коло утла ий эртен, а шкеже кандашлу вич ийышкат тошкалын манын от шоналте! Вес семынже лийынат ок керт, вет Лидия Степановна 25 ий Оршанке районысо рӱдӧ эмлымверын тӱҥ врачшылан ыштен. «Врач тудо кеч-кушто да кеч-кунам врач лийын кодшаш. Санденак шкемым эреак эскерем, чатка лияш тыршем. Кажне эрдене зарядкым ыштем», – ойла тудо.
– Лидия Степновна мемнан Оршанке кундемнан шӧртньыжӧ – тудын гай тетла уке, – ойла Печёнкинмыт деке мыйым унала кондышо, районысо ветеран-влакын ушемыштын председательже Ирина Николаевна Смирнова. –Ме, ветеран-влак, чыланат тудын кидше, шӱмжӧ гоч эртенна: эмлалтынна, йол ӱмбаке шогалынна, да кызытат Лидия Степановна яра консультацийым пуа, но ындыжым «ший ийготан» волонтёр семын мыланна полша. Айдеме чынжымак профессионал гын, тудо пытартыш кечыж марте профессионалак кодеш. Лидия Степановналан калык ӱшана, тидыже – шерге деч шерге ак. Тудо уло илышыжым калыкым эмлыме пашалан пӧлеклен да кызытат тидым ыштымым огеш чарне. Мутлан, ме тудын дене пырля Кугу Отечественный сарыште Сеҥымашлан 80 ий темме вашеш кундемыштына «Милосердий поездым» шонен луктынна: пырля школлаш лектына, сар дене кылдалтше темылан вашлиймашлам эртарена… А мемнан Лидия Степановна эше районыштына эн кугу литератор: тудо руш поэт-влак Андрей Дементьевын, Эдуард Асадовын да молын тунар почеламутыштым наизусть пала – тынаре иктат шарнен ок керт. А кузе лудешыже! Кажне шомакым шӱм-чонжо вошт колтен, санденак поснак сарлан пӧлеклалтшым иктат шинчавӱд деч посна колыштын огеш керт. А лудешыже наизусть вич-лу минутым огыл, а пел шагатым да ик йоҥылышымат огеш ыште. «Тиде кӧ тыгай?» – йоча-влак йодыт. Лидия Степановна – тачысе самырык тукымлан илыше пример.
Ирина Николаевнан ойлымыж годым ме Лидия Степановна дене тудын наградыже-шамычым ончен шинчена. Теве 1976 ийыште пуымо «За трудовое отличие» медаль, 1981 ийыште Трудовой Йошкар Знамя орден…
– Икана мылам кеч ик орденжым оҥыш пижыкташ йодыныт. Дык вет мый кертын омыл – вургемыштем шӱртӧ эсогыл рончалтын. Тидын деч вара нуным пижыкташат тыршен омыл, – шыргыжеш Лидия Степановна.
«Медик огыл гын, туныктышо»
Нине наградым да калыкын пагалымашыжым тудо чынжымак пашаже дене сулен. Уке, Лидия Степановна шочынжо йӧршынак Оршанке кундемыште огыл, а пошкудо Киров областьысе Яраҥ районын Ушаково ялыштыже, но уло илышыже мемнан мландыште эртен.
– Изиэм годымак курчак-влакым эмленам. Шарнем, ойлем ыле: «Тендан сокыр шоло пуалын». Медик огыл гын, туныктышо лиям ыле,очыни. Молан манаш гын школышто нылымше классыште тунеммем годым кокымшо-кумшо класслаште урокым эртараш ӱшаненыт, – шарналта Лидия Степановна.
Йошкар-Оласе медучилищым, вара Озаҥ мединститутым отличий дене тунем пытарымеке, распределений почеш, тудым Хант-Манси автономный округыш колташ возеныт, но тудо Марий кундемыш каяш шонымыж нерген каласен да лачак Оршанке посёлкыш. Молан? «Оршанкым эртен кудалыштынам, садлан тудым мыняр гынат палем», – манын.
«Уым чоҥаш кӱлеш»
Тыге 1961 ий август гыч Лидия Степановна Оршанке эмлымверыште педиатрлан пашам ышташ тӱҥалын, ныл ий гыч тудым тӱҥ врачын алмаштышыжлан шогалтеныт. Сай специалист вигак шинчалан перна, санденак тудым пашаш Йошкар-Олаш ӱжыныт, но Лидия Степановна келшен огыл, адакшым ты жаплан марлан лектын ыле. 1963 ийыште тудлан тӱҥ врачын сомылжым ӱшанат.
– Тидын шотышто мылам иктат ончылгоч шижтарен огыл, сандене эсогыл шортынат колтенам, – ойла пашан ветеранже.
А шоналташ гын, Лидия Степановна рӱдолашкат куснен кертеш ыле, вет тунамсе жапыште Оршанке райбольнице, паледа, могай лийын?
– Пу оралте. Коҥгаш пум оптет, а тушеч вӱд йога. Вӱд пуч уке. Телым таве гыч вӱдым кошталме годымак ий налын шинчеш, – каласкала тудо. – Шонем: эн ончычак шокшым пуышо системым ыштыман. Кузе ме мландым пургедынна, кузе пучым йодын коштынам… Тарлыме бригадем ик кече пашам ышта, вес кечын – йӱшӧ кия. Туге гынат паша ышталтын, вара тыгак вӱд пучым пуртенна. Пашам ышташ лиеш, но вет оралтыже садак тошто, теве-теве сӱмырла. «Уым чоҥаш кӱлеш» шонен, здравоохранений министерстыш йодын миенам. А тушто «Эмлымверыштыда илаш лиеш. Вӱд пура, шокшо, тендан деч начаррак больнице уло…» маныныт. Тау, компартий исполкомлан, тушто мылам эре мелын лийыныт. Тыге эмлымверым чоҥымо пашам тӱҥалынна, но эре оксам шкак кычалаш, йодаш логалын…»
Шонымо – ыштыме
Лач тиде кугу огыл капан, но чолга, калык верч шонышо ӱдырамашын тыршымыжлан кӧра 1984 ийыште Оршанкыште у эмлымвер пашам ышташ тӱҥалын. Сулен налме канышыш Лидия Степановнам 1996 ийыште торжественно ужатеныт.Тидын деч варат пашаш ӱжыныт, но тудо тореш лийын. Туге гынат мер пашам ыштымым чарнен огыл: верысе книгагудышто «Литератур гостиныйым» вӱдымым умбакыже шуен, тушко сылнымутым йӧратыше-влакым чумырен.
– Мер паша – мемнан тукымын вӱрыштыжак, тудлан самырык годсекак шуко жапым ойыренна, – ойла Лидия Степановна да мемнам йӧратыме «Граф Орлов» чайже (тыгайжым тудлан лӱмынак Мурманск кундем гыч колтат) дене сийла. Шкеже веле огыл, пелашыже, ӱмыр йолташыже Юрий Михайловичат уло илышыжым, шинчымашыжым, вий-куатшым калыкым эмлыме пашалан пуэн – верысе больницыштак пӱйым эмлышылан ыштен.
Тачысе медицине нерген шонымашым каласаш йодмеке, Лидия Степановна тыге вашештыш:
– Изи кумдыкым гына, мутлан, мемнан эмлымверым,налаш гын, мый моткоч тургыжланем. Мылам нимат огеш келше… Кок шагат кечывал, а эмлымверыште иктат уке, оксала медицине полышым пуышо оласе тӧнежлаш каен пытеныт. Тыге лийшаш мо? А чумыр налмаште ойлашгын, кызыт, пандемий жапыште, медицине пашаеҥ-влаклан вуйым савыман – нунылан моткоч кугу тау!
Оршанке посёлкышто теве могай ветеран-влак илат. Туге-туге, илат, ӱмырыштым гына эртарат огыл – илат чолган, илат ончычсо семынак калыклан, сулен налме канышыш лекме деч варат нуно еҥ-влаклан пайдале лияш, полшаш тыршат. Шоналташ гын, чылаштын йоча жапышт Кугу Отечественный сар годым эртен, нуно тыныс илышын эн сайын палат, санденак кажне татым аклен илат.
А вашлиймашнам Лидия Степановна йӧратыме поэтше Андрей Дементьевын возымо корнылаже (чылаже тиде авторын 20 почеламутшым наизусть пала!) дене мучашлыш:
Я радуюсь тому, что я живу.
Я радуюсь снегам и майским радугам,
И птицам, прилетевшим в синеву,
И солнцу бесконечно рада…
Г.Кожевникова
Авторынфотожо
