Марий Элын агропромышленный комплексыштыже тыршыше-влак тенийысе профессиональный пайремыштым сай кумыл дене вашлийыт. Поснак мланде пашаеҥ-влак куандареныт. Клатыш 400 наре тӱжем тонн пырчым поген пыштыме, гектар еда кокла лектыш 30 центнерыш шуын. Пареҥгым 70 тӱжем утла тонным погымо, гектар еда кокла лектыш 243 центнер лийын. Пытартыш ийлаште тыгай кӱкшытыш шумо огыл ыле. Пакчасаска ден пареҥге лектыш шотышто республикна Юл кундем федерал округышто ик эн ончыл верым айла.
Вольык озанлык икшырымын вияҥеш. Шӧр лӱштыш ешаралт толеш. Кызыт сутка еда кокла шот дене ӱмашсе тыгаяк жап дене таҥастарымаште чумыржо 20 тоннлан, а кажне ушкал деч 1,3 килограммлан шукырак, лӱштена.
Вес эллашке ялозанлык продукцийым кандаш тылзыште 12 миллион чоло долларашым колтымо. Лектыш ий еда кушкын толеш.
Переработчик-влакын пашашт куандара. Москваште ий еда эртаралтше «Шӧртньӧ шыже» агропромышленный выставке гыч ӱмаште Марий Элысе предприятий-влак латшым шӧртньӧ да кум ший медальым конденыт.
Мланде пашаче еҥым йӧрата
Тыге ойла Параньга районысо «Победа» ялозанлык кооператив вуйлатыше, Кугыжаныш Погын депутат Александр Павлов.
Калыкым ӱшандарен мошта
Элпанур кундемыште журналист семын шуко гана лияш, тысе пашаче калыкын тыршымыж нерген газет лаштыклаште каласкалаш логалын. Районыштыжат тиде озанлыкак саманын чыла шӧрынжым чытен лектын веле огыл, утларак вияҥме корныш шогалын. Таче озанлык республикысе тыгаяк предприятий-влак коклаште ончыл радамыште ӱшанлын ошкылеш: тыште вольык шуко продукцийым пуа, шурно лектыш куандара, у оралте-влак ешаралтыт, технике уэмдалтеш, пашадар кушкеш. Чыла тидыже эн ончычак уста вуйлатыше, пашаче коллективым шке почешыже вӱден каен, калыкым ӱшандарен моштышо марий Александр Павловлан кӧра манын каласена гын, йӧршеш йоҥылыш огына лий. Тиде кундемысе Павыл почиҥга ялеш шочын- кушшо пӧръеҥ тӱшка озанлыкым коло кудымшо ий вуйлата.
Александр Евдокимович – Кугыжаныш Погын депутат, агропромышленный комплексым вияҥдыме, экологий да пӱртӱс дене пайдаланыме комитетын членже. Республикнан ялозанлыкшым вияҥдышаш верч тырша, тудын ойжо-влак тӱшка пашам саемдымашке виктаралтыныт.
Тӱҥ эҥертыш – шӧр
Озанлыкыш толмеке, эн ондак ушкал комплексыш пурышна. Вет кооператив тӱҥ ужаш оксам лачак шӧр кӱшеш ыштен налеш. Эртыше кандаш тылзыште чылаже 183 миллион теҥгеаш продукцийым ужалыме гын, 136 миллионжо шӧрлан логалын.
Мемнам комплекс начальник Наталья Исупова вашлие. Тудо пашаче коллектив, лектыш дене палдарыш.
– Коллективна икоян, келшен пашам ышта, – ойла Наталья Владимировна. – Индеш дояркына улыт, презым кудытын ончат. Июньышто лӱштымӧ залым пашашке колтышна, тушто компьютер полшымо дене кызыт 211 ушкалым шупшылына. Лишыл жапыште кокымшо блокымат пашашке ушена. Тушто эше 150 ушкалым лӱшташ тӱҥалына. А комплексыштына чылаже 1650 вуй тӱкан шолдыра вольыкым ашнена, тышечын 640 вуйжо – ушкал. 240 тунана уло, нуным тӱҥ кӱтӱшкӧ ушаш тӱҥалына. Тыге ушкал чот ешаралтеш. Кызыт кажне ушкал деч кече еда кокла шот дене кумло литр дене лӱштена.
Кургым ий еда ситышын ямдылат. Тений сенажым гына латныл тӱжем тонным оптеныт, эше вич тӱжем тонн кукурузо силосым шапашленыт. Ты гана тиде культур сайын шочын, початкыже шуын. Тыгай кушкыл гыч ямдылыме силос лӱштышым кугемдаш сайынак полша
Вуйлатышын мутшо почеш, доярке-влак Снежана Чурикова, Татьяна Андреева кугу опытан улыт. Презе ончышо-шамыч Ольга Калугина, Зоя Инородцева, Марина Шабалина пашаште ойыртемалтыт. Бригадир Анатолий Янышев, механизатор Александр Автономов кеч-могай сомылым жапыштыже шуктат.
Комплекс пеленак чапле кочмыверышт уло. Тудым вуйлатыше Людмила Семенован мутшо почеш, кече еда шымле еҥым пукшат. Комплекс пашаеҥ-влаклан гын эше эрденат кочкышым темлат. Повар-влак Нина Озерова ден Марина Ильина кочкышым ямдылаш мастар улыт.
Кузе тыршет – туге аклат
Озанлык вуйлатыше Александр Павлов дене нӧлталтше кумыл дене вашлийын мутланышна. Вет кооперативыште пытартыш жапыште шагал огыл сай вашталтыш лийын.
– Правлений оралтынам жаплан келшышын сӧрастарынена, вес ийын ачалаш тӱҥалына. Кызыт вӱдлан скважиным кӱнчена, – ойла Александр Евдокимович. – Паша условий чыла вере чонлан келшыше лийшаш. Теве комплексыштына чапле тӱшкагудым чоҥенна. Тудо лу верлан келыштаралтын, илаш чыла йӧн уло. Кызыт тушто кок доярке ила. Вольык ончышына-влаклан сай условийым ышташ тыршена.
Коллективыште 90 еҥ пашам ышта. Кеҥеж жаплан шӱдӧ марте ешаралтын. Кызытеш пашаеҥ-влакым шке колхоз кундемысе ялла гыч веле огыл, ӧрдыж гычат налашышт перна. Вет таче ялозанлыкыште ик эн тӱҥ нелылык – пашаеҥ ок сите. Но тиде озанлыкыште ситараш тыршат, кумылаҥдыме йӧнлан эҥертат, пашадарым келшышым тӱлат. Тидлан кооператив продукций лектышым кугемден толеш. Тений, Павловын мутшо почеш, эн шагалже 160 миллион теҥгеаш ялозанлык сатум ужалат. Кугыжанышат полша, субсидийым, льготан кредитым ойыра.
Озанлыкыште эн ончычак вольык продукцийым шукырак ямдылыме кӱшеш доходым ешараш лийыныт. Теве лӱштымӧ залым, оралтыжым шке оксашт дене чоҥеныт, 92 миллион теҥгем кучылтыныт. Оборудованийлан налаш 22 миллион теҥге льготан кредитым налыныт. Парымым жапыште пӧртылтен толыт.
Пасу фермылан пашам ышта
Вольык озанлык мланде паша дене пеш чак кылдалтын. Чылаже 5360 гектар мландышт уло. Александр Евдокимовичын мутшо почеш, тынар кумдык озанлыклан сита. Изи кумдык гычак чаплырак лектышым налаш – теве тыгай задачым шынден озанлык вуйлатыше Иван Кондратьевын агрономический службыжо ончылан. Тений шурным районышто ик эн ончыч поген нальыч, гектарлан шотлымаште пырче 27 центнер дене лектын.
– Шожым гектар еда 35 центнер дене шийна, шӱльым – 36 дене, – ойла умбакыже озанлык вуйлатыше. – Кокияш уржа туткарыш пуртыш, гектар еда 17 центнер дене гына лекте. Озым теле гоч сайын илен лектын, сайынак нӧлталте, но шыркам колтымо годым йӱр лие, да тудо мушкылто, манмыла, тӱжаҥын ыш шукто. А вет парчаже шолдыра ыле, но тушто нылымше ужашыже исыр кушко.
Озанлыкын шурным шийме вич комбайнже уло. «Акросым» Геннадий Кондратьев, Александр Автономов, Евгений Михайлов виктареныт. Пасу гыч шурным шупшыктымаште Сергей Тупицын, Анатолий Паймаков тыршеныт. КЗС-ыште пырчым эрыктен коштымаште Александр Ураковын паша надыржым палемдыман. Кажне механизатор ик тӱрлӧ техникым веле огыл виктара. Шошо шуо, трактор дене куралаш, тырмалаш, ӱдаш лектеш, кургым ямдылыме годым келшыше техникым виктара, уржа-сорла годым комбайныш шинчеш.
Озанлык ий еда кумло-нылле миллион теҥгеаш у техникым налеш. Сандене самырык-влакат пашашке ушнат. Теве комплексыште механизаторлан коло ныл ияш самырык еҥ, армий радам гыч пӧртылшӧ Евгений Иванов, пашам ышта, вӱташке кургым пурта, моло пашамат шукта.
Кооператив лачак пырчан шурным, кукурузым куштымо дене гына ок серлаге. Пареҥгым вич гектареш шынден, йытыным кушта, кечшудым ӱда. Кызыт йытыным республикыштына куштышо-влак уке гаяк улыт, тыште тений тудым 175 гектарыш ӱденыт ыле. Нӧшмыжым шийын налыныт да ужаленыт. Чаманен каласаш перна, ынде кушкылжым гына нигушто кучылташ, йодмаш уке, сандене тудым, тыгыдемден, пасуэшак кодымо. Кечшудым кумшо ий ончен куштат. Тӱҥалтыш ийын ӱйым луктыныт гын, ӱмаште пырчымак ужаленыт, теният тыгак ыштат. Чыла тидыже озанлыклан ешартыш оксам ыштен налаш полша.
Таче ялозанлыкыште ик тӱҥ нелылык семын кадр йодышым ончыман гын, тидымат рашемдаш тыршат. Тений Элпанур школышто агроклассым почыныт, тушто вольыкым ончымо, тыгак пасу паша денат урокым эртараш тӱҥалыт. Озанлыкыште лиймына годым кугурак класслаште тунемше-влак пареҥге погаш миеныт ыле. Тыгак озанлыкын машинавечыштыже экскурсийым эртареныт, куатле техникым ончыктеныт, ачалыме мастерскойышто лийыныт.
Х Х Х
Мый ялозанлыкыште тыршыше чыла пашаеҥым, переработчик-влакым чапле пайремышт дене шокшын саламлем. Эн ончычак тазалыкым, куштылго огыл пашаште чытымашым тыланем. Тыгак келшыше пашадар лийже, тудо сайын илаш кумылым нӧлтыжӧ. Илыш ончыко кайыже манын, тыршаш кӱлеш. Мланде лачак пашаче еҥым веле йӧрата, тунам гына тудо сай лектышым пуа.
Кумылда нӧлталтше лийже, сай ончыкылыклан ӱшанда ынже йом. Вольыкда шылан-шӧран, пасуда лӧзаҥше шурнан, ӱстел сийда поян лийышт. Пайрем дене, йолташ-влак!
Снимкыште: озанлык вуйлатыше Александр Павлов.
Вячеслав Смоленцевын фотожо.
