Тиде поро кумылан ӱдырамашым, Роза Ивановна Торгаевам, Унчо кундемыште чылан палат да пагалат. Шукерте огыл тудо 85 ияш чапле лӱмгечыжым палемден. Уло кумылын юбилей дене мыят саламлем да пеҥгыде тазалыкым, чон ласкалыкым, кужу ӱмырым да чыла шорнымашыже шукталтше манын тыланем.
Ачажым тудо огеш шарне, сарыште колен. Тудым аваже куштен. Йоча жапше неле сар пагытыште эртен. Ты пагытын икшывыже-влаклан шужымашымат, кылмен коштмымат, тӱрлӧ нелылыкым чыташ пернен, садланак, очыни, тудо поро кумылан, ушан-шотан, чыла чытыше, пеҥгыде да ласка койыш-шоктышан. Тудым коло ий палем, ик ганат торжан мутланымыжым колын омыл, кеч-кунамат порын, шыман гына мутым вашталта. Пелашыжат ондак каен колтен, шкетланже кум йочам ончен кушташ да йол ӱмбаке шогалташ кӱлын. Роза Ивановна школышто пашам ыштен, коло ий утла йӧратыме йолташ ӱдыржӧ Мария Янситовна Николаева (фельдшер-акушер лийын) дене пырля верысе фельдшер-акушер пунктышто санитаркылан тыршен. Нунын тыршымыштлан кӧра Унчо кундемыште шуко йоча ош тӱням ужын. Тидымак шотыш налын, верысе калык нуным пагала да йӧрата. Пырля нуно, шкем чаманыде, медициныште пашам ыштеныт, кеч-могай игечыштат, ваче гоч котомкам сакен, Шеҥшыш эмлан коштыныт. Пашам ыштеныт, келшеныт, пӧртым чоҥеныт, йоча, уныка-шамычым куштеныт, мӧҥгыштӧ вольыкым кученыт, сурт кайыкым ашненыт, пакчасаскам куштеныт.
Роза Ивановна ден Мария Янситовна дене 2002 ийыште финн экспедиций дене пырля Унчыш толмеке палыме лийынам. Нунышт тиде кундемыште ятыр ий калыкым шымлыме пашам шуктеныт улмаш. Финн студент-влаклан, этнограф-шамыч Ильдико Лехтинен ден Хелена Руатсалалан нуно моткоч келшеныт. Уна-влакым порын вашлийын-ужатымышт, этнографий материалым погаш полшымышт, марий калыкын тӱвыражым шуко палымышт мыланна моткоч шерге. Мыят Роза Ивановна ден Мария Янситовналан поро, чон почын мутланен моштымыштлан, полшаш ямде улмыштлан моткоч тауштем. Саде финн экспедицийын Унчыш миен толмылан коло ият эртен. Поснак кугу таум каласем тунам «Передовик» ялозанлыкым вуйлатыше Геннадий Савельевич Григорьевлан. Тудо 2001 ийыште финн экспедийийым вашлияш келшен.
Тиде жапыште Унчо кундемысе марий-влакын тӱвырашт нерген шуко шымлыме статья лектын, эн тӱҥ книгалан марий ӱдырамашын материальный да чон-кӧргӧ поянлыкше нерген тӱшкан савыктыме «Ош юмын ӱдырышт-влак» монографий (Хельсинки, 2009 ий) шотлалтеш.
2009 ийыште вич еҥан марий делегаций дене пырля Р.Торгаева ден М.Янситовамат Финляндийыш тиде книган презентацийышкыже ӱжыныт. Тушко миен коштмо шуко шарнымашым коден, туштак ме экспедицийын участникше-влак денат вашлийын мутланенна. Южышт дене нуно кызытат кылым кучат.
Розяке ден Марсяке марий калык вургемым моткоч йӧратат. Ме пашаштат чолгалыкым ончыктат, марий тувырым чиен, тӱрлӧ мероприятийыш ушнат. Нуно чылт фотомодель гаяк кертыт, фотокартычкышт тоштер-влакын, республикысе библиотекын пырдыжлажым сӧрастарат, эсогыл марий тӱвыра дене кылдалтше книгашкат сылне тӱсым пуртат.
Розяке ден Марсяке Унчо кундемын кугешныме еҥышт, пашаште да мер илышыште, шочмо марий калыкын тӱвыражым да йылмыжым йӧратыше кокла гыч чылалан пример улыт. Тыланда пеҥгыде тазалыкым да чон ласкалыкым тыланем! Кужун илыза, шергаканем-влак!
Т.Л.Молотова.
