«Ӱдырамаш корно» мужыр лаштыкыштына Алма-Ата олаште шочшо да Волжский район Усола Корамас ялыште кушшо, а вара пашам ышташ мӱндыр Италийыш кайыше Елена Александровна Нестеренко нерген каласкаленна ыле. Но тылеч вара кум ий наре эртен. Тиде жапыште тудын илышыштыже шагал огыл вашталтыш лийын. Сандене Елена Александровна дене угыч вашлияш кумыл лектын.
Еш, пелаш
Ӱдырамашын илышыштыже лийше эн кугу вашталтышыже – Елена Александровна марлан лектын! Йӧн дене пайдаланен, уэш ешан лиймыж дене тудым уло кумылын саламлена да пелашыж дене ваш умылымашым, пагалымашым, йӧратымашым, пиалым тыланена!
Уке гын кодшо гана мутланымына годым ондакысе еш илышыж нерген тудо тыгерак палемден ыле: «Чодыраял Элександр» спектакльысе муро семын пӧртым чоҥышым – суртан лиям, шонышым. Ешым погымек, илаш йӧра, шонышым…» Марлан кайышым шке ялышкак. Ялыште кугу мотор пӧртым ыштышна. Кок ӱдырна шочыч. Но марием дене 18 ий пырля илыме деч вара еш илыш шырпешталте. Кугун йӱкланыде, шке корнем дене ончык каенам. Тидланже 18 ий чоҥымым-погымым коден каяш логалын. Ончыч чон чот корштен, ынде куэмалтын. Йӧратыме туныктымо пашам денат чеверласаш логалын».
Тыге ойлымыж гыч уло илышыж нерген манме гаяк пален налаш лиеш. Пиалеш, ынде тиде шеҥгелан кодын. Кызыт пеленже моткочак умылен моштышо, поро кумылан, кумылзак, чыла шотыштат эре полшаш ямде пелашыже уло. Тыгай шӱм йолташым, ӱдырамаш пиалым Елена Александровна але марте шуко неле-йӧсым чытен лекмыж дене чынже денак сулен.
Пелашыже – итальян пӧръеҥ Сандро Лупини. Тудын дене тора элыште пашам ыштымыж годым палыме лийыныт. Амалжым йолташ ватыже ыштен.
– 2013 ийыште ик кечын молдаванке йолташ ватем ойла: «Тый эше самырык да тыгай оҥай, чолга ӱдырамаш улат. Тугеже молан шкетын илет? Шӱм пелашым муаш кӱлеш! Кызыт интернетыште могай-гына сайт гоч палыме лияш огеш лий!» – шарналтен каласкала Елена Александровна. – Тудак вараже мыйым регистрироватлен да палыме лияш кумылан пӧръеҥ-шамыч возгалаш тӱҥалыныт. Икмыняр жап гыч мылам Сандро возен. Кум-ныл кече гыч лачак каныш кечем ыле да вашлийна. Жап эртыме семын ача гай азапланыме койышыж дене кумылем савырен. Сандро мый дечем 15 ийлан кугу да шке ачамже деч, чынжымак, иктаж 5-6 ийланак веле изирак докан. Сандене ала Юмо мылам тудым ача олмеш пуэн манын шонем. Вет ача деч посна кушшо икшывылан тӱткыш, азапланымаш ситен огыл. Содыки пеҥгыде вачым шижын веле ӱдырамашлан илаш куштылго. А тудо тӱткышымат ойырен, пӧлекымат наледен, окса денат полшен. Сандро мыйын верч веле огыл азапланен, икшывем-шамычланат полшаш тыршен. Мутлан, ӱдыремлан 50 евром колташ тарваненам гын, тудо шкенжын 50 еврожым ешарен пуэн.
Куд ий вашлиймекышт, икте-весе деке толын-каен коштмекышт, 2019 ийыште 22 июньышто Италийыште возалтыныт да изирак сӱаным ыштеныт.
– Ешым официально ала огынат чумыро ыле, но тидлан амал лекте, – рашемдыш ӱдырамаш. – 2018 ийыште августышто паша контрактем пытыш. Тудым умбакыже шуяш але Сан-Марино гыч каяш кӱлын. Тунам мый контракт пытыме амал дене чемоданем погышым да мӧҥгышкем пӧртылаш тарванымем нерген Сандролан каласышым. Тудо «кузе шонет, туге ыште», мане. Тыге мый лектым да тольым. Октябрьыште Зеленодольск олашке «Металлист» заводыш охраныш пашаш пурышым. А декабрь кыдалне Сандро мый декем Волжскыш почешем тольо. «Тыге илаш огеш лий. Мый тый декет тунемынам, тый мый декем тунемынат, шонем. Айда ушнена. Мылам марлан лек», – толмекше вигак темлыш. «Мемнан марий йӱла почеш тый ача-ава деч мыйым марлан пуаш йодшаш улат. Мыйын нуно уке улыт, сандене кугурак родем-шамыч деч йодат. Сандене айда 50 ияш юбилеем марте чыталтена», – маньым. Тыгак ыштышна да 19 апрельыште рестораныште тудо чылашт ончылно мый декем шергаш дене лекте да марлан лекташ темлыш. Марий Элыште «дубль два» сӱанжым ты ийынак сентябрьыште толмеке ыштенна. Молан манаш гын Италийышке сӱаныш родо-тукымем миен кертын огыл, а мыйын нунын денат пайремым ыштымем, пелашем дене палымым ыштымем шуын.
«Молан тугеже алят Нестеренко-Логинова улыда?» шукыштын йодышышт лектеш, очыни. Италийыште ӱдырамаш-шамыч, марлан лекмекышт, тӱҥ шотышто марийыштын фамилийыштым огыт нал, а шкеныштынымак кодат. Кӧлан чотак кӱлеш гын веле вашталтат. Мылам тыгай кугу кӱлешлык уке, адакшым документым вашталташ моткочак шуко жап кая, сандене шкемынымак коденам.
Елена Александровна такшым ныжыл, тыматле койыш-шоктышан ӱдырамаш. Но кӱлеш годым аптыранен-вожыл огеш шого. Теве, мутлан, марлан лекмыж деч ончыч ончыкылык пелашыжлан ик эн пӱсӧ да тудым тургыжландарыше йодышым туран шынден:
– Кунам Сандро марлан лекташ темлен, мый тыге вашештенам: «Йӧра, келшем. Но родо-тукымем, ӱдырем, уныкам, моло лишыл еҥем-влакым ужде йокрокланаш огыл манын, пел ий тый денет Италийыште, вес пел ийжым мый денем Марий Элыште илена». Тудынат кок эргыже да уныкаже-шамыч улыт, сандене мыйым умылен да темлымашем дене келшен. Эшежым ойленам: «Пел ий тыште, пел ий тушто илен, кӧ тыште мыйым пашашке налеш? Тидлан кӧра пашам ышташ ок логал, очыни». «Йӧра, оксам ситарена», – мане ончыкылык пелашем. Тудо икмыняр ий ончычак сулен налме канышыш лектын да пенсийже, чынак, изижак огыл: мыланна илен лекташ веле огыл, йоча-шамычлан полшашат сита. Тысе деч Сандро лу пачаш утлалан шукырак налеш. Адакшым нунын закон дене келшышын, кажне идалыкыште 13-шо ден 14-ше пашадарым тӱлымӧ семын кок кугыт пенсийым ешарен пуат.
Но ты гана ме Италийыш пел ий гыч огыл, а кандаш тылзе гыч веле, апрель мучаште, каяш шонена. Молан манаш гын тымарте кок ий лийын омыл. Тиде – компенсаций! (Воштылеш – авт.). Вес амалже – тушто ме кугу олаште огыл, а курык вуйышто 38 суртан изирак ялыште шке пӧртыштӧ илена. А шке сурт-оралте улмо годым тудым кеҥежлан коден каяш огеш лий. Молан манаш гын пакчаште тӱрлӧ емыж-саскам погыман да вареньым ма молым ыштыман. Мутлан, оливке пушеҥгына уло тушеч ӱйым ыштена. Тиде амал дене вараже чыла паша пытымеке веле тышке толын кертына. Икманаш, Италийыш ме дачыш миен толмыла миен коштына. А телым каналтыме семын тышке толына.
Умбакыже каласкалымыже эшеат оҥайын чучо.
– Кызыт тыште илымына годым утларакше Сандро итальян кухньо гыч могай-гынат кочкышым ышта. Мутлан, тый эрла мемнан деке унала мием манын каласет гын, тачак менюм шонаш тӱҥалеш да толметлан ойыртемалтше сийым ямдыленат шукта, – мане ӱдырамаш.
Тыге каласымекше, шонымашем шылтыде ойлышым: «Чынжым гын мыйын тыгай шонымашемже уло ыле да…» Тыге ик кечын Йошкар-Олашке театрыш оперым ончаш толмышт годым кастеныже мыйым пеленышт Елена Александровнан Волжск олаште налме да ынде «канышлан» толын коштмо пачерышкышт унала наҥгайышт. Кум кече наре лийме жапыште мом-гына ыштен шуктен огынал?! Казаньыштат лийынна, концертым ончаш эсогыл Приволжский поселкыш шумеш миенна… Да кумытын мыняр мутланенна?! А эше, чынжымак, Сандро могай-гына кочкыш-йӱыш дене ыш сийле?! Меат полшаш тыршенна такшым… Тудо кажне гана эрдене мемнан деч ончычак кынелеш да вигак тугай тамле «Капучино» кофем шолтен ямдыла ыле.
Елена Александровнат пелашыж деч почеш ыш код. Сандро утларакше шыл гыч кочкышым ямдылен пукшыш гын, тудо чай дене йӱаш кок тӱрлӧ тамле когыльо дене сийлыш.
Почеламут, муро, кидпаша
Кунам еш илыш ворана, пелаш дене икте-весе коклаште умылымаш уло, тыгай годым кеч-могай сомылат ушна да чылажымат ыштымак шуэш. Очыни, тиде амал денак Елена Нестеренкон почеламут корнылажат ятыр шочын да эсогыл муро-влак возалтыныт. Палдарыме семын ойлаш гын, иктыжым Сандро пелашыжлан пӧлеклан. Тудо «Эм улат мыланем» маналтеш. Кокымшыжын мо нерген улмыжо лӱмжӧ гычак раш: «Вученат, элем?» маналтеш. Тудыжым кодшо шыжым шочмо кундемышкыже толмыж деч ончыч чон йӱлен возен.
А кидпашам могайым да мыняре ыштен огыл?! Нуныжым шукынжо интернет гоч ужыныт, очыни. Вет Елена Александровна шке пашаже-влакым сниматла да тушко чӱчкыдынак вераҥда.
– Чыным ойлаш гын, мылам чылажат келша да крючок денат, име денат пидын, макрамемат пунен, атлас тасма дене тӱрлен, тиде веле мо – пу гыч пӱчкеден ончымем шуын да тӧчен онченамак! Алят тыгаяк улам: интернетыште иктаж-кӧн кидпашажым ужам да келша – тудымат ыштен ончем, – палдарыш кидмастар.
Сандене теве кызыт ӱдырамаш «пырче важык» манме йӧн дене тӱрлаш тунемын да яра жапыште тудын дене шинчылтеш. Ыле. Тидыжым Звенигово район Эсмекпляк школын тӱҥалтыш класс туныктышыжо Валентина Николаевна Созонованым ужын, келшен да ыштен ончаш кумылжо лектын. Молан «ыле» маньым? Тиде статьям возымен шинчымем годым шочмын вотсапыш фотом колтыш: ты йӧн дене тӱҥалме изи солык гай салфеткыжым тӱрлен шуктен! Пеш моторын да чаткан лектын. Мокталтыме семын «молодец улыда!» манын сералтен колтышым…
Кеч такшым кидпаша дене шинчылташ жапше, паледа, моткоч шагал. Вет пелашыж ден коктын нуно эре ала-кушко коштыт, машинашт дене миен толыт, унала каят, ала-мом ыштат. Марий Элыште илымышт дене пайдаланен, марий концертлаште, театрлаште, моло мероприятийыште чӱчкыдын лиедат… Тидыжат интернетыште соцкылысе лаштыкышкыже вераҥдыме фотола гыч коеш. Мо оҥайже, марийжыланат, кеч тудо итальян пӧръеҥ, чыла тиде келша!
Паша
Ты шотыштат шукыштын тыгай йодышышт лектеш, очыни: а Елена Александровна кызыт пашам Марий Элыште веле огыл, Италийыштат огеш ыште мо?
– Пелашемын пенсийже когылянна илен лекташ пеш сита гынат, Италийыште умбакыжат пашам ыштем – тугак шоҥгыеҥ-шамычым ончем, – вашештыш ӱдырамаш. – Кызыт 90 ияш ик коваем уло. Тудо мемнан де лу километр тораште верланыше ялыште ила да эрдене кок шагатлан, кастене ик шагатлан шкенан машина дене миен толам. Мемнан оксашке кусараш гын, , кум шагат пашам ыштымемлан кажне кечын 2500 теҥгем тӱлат. Тыгеже молан ышташ огыл? Сандене ӱмашсек тиде ковам ончем. Адакшым пеш йӧнан: шыже гыч шошо марте жаплан ме тышке толына гын, тудым лачак Римыш шке пачерышкыже шочшыжо-шамыч ончаш наҥгаят. А вара ме миена да кеҥежлан тудымат ялыш кондат.
Иктешлыме семын теве мом каласыме шуэш. Ты илышыште нимоат тыглай ок ышталт, ик вашлиймашат арам огеш пӱралт. Тыге гын, тиде ӱдырамашланат пелашым тора элыште вашлияш, тудын дене ешым чумыраш да пиалан илыш дене илаш пӱралтын, лектеш. Пиаланак лийза, Елена Александровна.
