Южо еҥ але еш дене палыме лиймеке, нунын нерген моткочак сай шонымаш шочеш да шарнымаш ятыр жаплан ушеш кодеш. Теве Кужэҥер район Марий Шой ялыште илыше вате-марий София ден Андрей Сидоркинмыт дене мутланыме тачат ушем гыч огеш лек. Кеч ме кум тылзе ончычак вашлийынна.
Тиде тунар чот шотан да сай еш! Ваш-ваш моткочак йӧратымышт, аклымышт мут деч поснат палдырнат да шижалтыт. Тыгай ешым ончен куанет! Коктынат ласка, шыма, тыматле койыш-шоктышан улыт да тидын дене шкешт велке кумылым эшеат савырат. А могай нуно чолга улыт?! Чыным ойлаш гын, Андрей дене ик-кок мутым веле вашталтен шуктенна. Тудын пашаже шуко лийын, да кутыраш утыжым ярсен огыл. София дене кужунак мутланен шинченна, да ты жапыште мылам марийже деч утларакат чулым улмыжла чучо. Кеч тӱжвач ончымаште тиде сӧрал чурийвылышан самырык ӱдырамаш вожылшыракла коеш. Но кӧргӧ пеҥгыдылыкше вигак шижалтеш. Арам огыл Руш Шой йочасад вуйлатышылан ышта. Пелашыже ятыр моло пӧръеҥ семын вес олалашке пашаш коштеш. Да ты окса дене кум ий ончыч чоҥаш тӱҥалме пӧртыштым ыштен шуктынешт. А эше мо дене да кузе еш ила – тидын нерген радамлынрак палдараш тыршена.
Пӧрт
Тӱҥалтыштак тыгай йодышем лекте: яллаште пӧртым чоҥаш кызыт тӱрлӧ кугыжаныш программе уло. А нуно иктаж-кудыж дене пайдаланеныт мо?
– Уке. Ме нимогай полыш деч посна шке оксана дене гына чоҥена, – каласкалаш тӱҥале Соня. – Тыге лектын, тунам, кум ий ончыч, пӧртым пеш кенета ышташ тӱҥалаш мутланен келшенна да тыгай нерген шонашыжат ярсен огынал. Сандене ик пачашаным писын гына чоҥаш да вашке илаш пураш ямдылалтынна. Но вараже вес семын лектын. Тиде амал денак кызытат тудым ыштена, а шкеже ешна дене мыйын ача-аваммыт дене пырля илена.
Пӧртым тӱҥ шотышто пелашем шкетын изин-изин чоҥа. Молан кужунракын ышталтеш? Пелашем вузышто электриклан тунем лектын да шке специальностьшо денак вес олалашке пашаш жапын-жапын коштеш.
Сандене суртоза ярсымекше толеш да чоҥымо материалым, мо кӱлешым наледа, вара, шукта гын, иктаж-мом ышта. Тудо иктымат ынеж тарле. Чот неле да кугурак пашалан гына кӱлмӧ семын ик-кок еҥым йодеш. Чылажымат шкежак шонымыж семын да сайын ыштынеже. Санденак леведышым шараш гына изаже, моло родыжо полшеныт. Тыгак мӧҥгыштӧ лиймыж да жапше улмо годым пелашыжын ачаже полышкала.
– Йӧра, пӧртым шкенан ялыштак, шкенан уремыштак, шочмо суртем деч икмыняр метрлан веле ӧрдыжтырак, нӧлтена, да толын кошташыже йӧнан, – рашемдыш самырык ӱдырамаш. – Мутлан, мӧҥгыштына печылан меҥгым ачам тыгыде кӱ гыч ыштен, тиде пелашемлан келшен. Сандене мыланнат оптен пуэн. Коклан мыят кертмем семын тидым-тудым ышташ полшаш, жап улмо годым пеленжак лияш тыршем. Авамат южгунам мия.
А пӧртым Сидоркинмыт негыз гычак шкешт ышташ тӱҥалын огытыл. Тиде колхозын бетон гыч чоҥымо пӧртшӧ лийын. Нуно ныл пырдыжшым гына, плита-шамычым, коденыт, молыжым чыла пуженыт. Вараже Андрей нуным ваш сайын ушен да воктекыже эше кугу пристройым ыштен, кокымшо пачашым чоҥен. Профнастил денат пӧртым нигӧн полышыж деч посна комыжлен. Эсогыл икымше ден кокымшо пачашлаште окнамат пӱтынек шкеже шынден.
– Мый кокланже ойлем: «Пӧртым писынрак ыштен шукташ да вашкерак илаш пураш кӱлеш ыле». А тудо ойла: «Мый писын ыштен кертам, но алди-булди ыштымыже молан да кӧлан кӱлеш?» Ойлымыж дене тӱрыснек келшем…
Тыгак паша оксалан кӧрат мыняр-гынат кучалтеш. Ача-авам дене пырля илена гынат, садак шийвундо молан-гынат кая. Мутлан, калыкыште «буханке» манме машинанам тӧрлаташ я прицепым, молым налаш кӱлеш. Шукерте огыл у внедорожникым нална. Тудын дене утларакше мый кудалыштам, – палдарыш пелашыже.
А кудалыштешыже Соня моткоч сайын. Тидым шкеат ужым да шижым. Вет вашлиймына кечын тӱҥалтыште ме школышто мутланышна, вара Марий Шойыш самырык ӱдырамашын шочмо суртшым, чоҥалтше пӧртыштым ончалаш миен толна. Сонян руль ӱмбач вуйжо изиш веле коеш. Но тыгайымак мый моткоч йӧратем: кунам кугу-у машинам изи-и пычырик ӱдыр але ӱдырамаш виктара!
Тыгак еш сурт-оралтышт нерген каласенак кодынем. Але марте мыняр вере лийынам, но тыглай да тора ялыште кум пачашан (!) пӧртым ужын омыл ыле. Тидын нерген посна материалыште каласкалаш кӱлеш, товатат! Вет тудо кумда веле огыл, эше моткочак ойыртемалтше!
А теве самырык вате-марий Сидоркинмыт ешын чоҥымо пӧртыштым урем гыч веле ужым. Кӧргыш пурен ончалаш йӧн ыш лий. Молан манаш гын, мый телым миенам да тунам лум путырак шуко шинчын ыле. Тидлан верчын эсогыл кудывечыш логал ышна керт!
Ял утларак келша
– Ончыч мый ялыште илаш тӱҥалам манын шонен омыл. А кызыт гын олашке пелашем дене коктын але ӱдырнамат пеленна налына да каналтыме семын, мутлан, кафешке, ужалыме рӱдерлашке каена, да тушеч тунар чот нойышо пӧртылам! Да кажне гана гаяк толмеке, мончашке пурем да шкемым тунар чот йыген мушкам, пуйто ӱмбакем моткоч шуко лавыра шинчын. Мыйым олаште ала-можо темдымыла чучеш. Пелашемат оласе пачерыште ныл пырдыж коклаште шинчен ом керт манеш. Ты шотышто тудын дене икгай улына, – палдарыш самырык ӱдырамаш.
Тиде еш умбакыжат ялыштак илаш шона, да ончыкыжым Соня вольыкым ашнашат тореш огыл.
– Кӱлешлан шотлена гын, мый сӧснам, ӱшкыжым ончен кертам, – ойла тудо. – Кеч кызытат мемнан кролик-шамыч улыт. А нуным ончаш нелырак, молан манаш гын кажныжын клеткышкыже пурен пукшыман, йӱктыман, эрыктыман. А нуно шагалынжак огытыл, да тидлан жапшат шукак кая. Вет южгунамже 60 мартеат лиеда. Тӱҥалынна кокыт гыч. Узо ден авам ме пелашем дене Кужэҥерыште налынна. Вара ачам ден авам Рязаньыш миеныт да тушеч кок ава кроликым конденыт. Эше ик узылан ме Юрино марте миенна. Тудо пеш чапле лийын, да тора корнымат ончен огынал.
Кролик-шамычым ончаш коклан аваже полша. А тӱҥ шотышто ты сомылым Соня шукта.
– Игым ыштымышт годым ончыч лӱдам ыле. Кызыт гын тунемалтын, – ойла тудо. – Кеч тӱҥалтыште, мом да кузе ышташ кӱлмым палаш манын, интернетыште онченам. А пелашем кролик-шамыч деке нигунам лишемын огыл. Тудо шӱшкылеш гына. Нунылан, кузе ойлат, ик кид кӱлеш. А мемнан авай дене когыньнан кидна келшен толын, коеш. Тиде амаллан кӧрак нуно пӧръеҥ йӱкым колыт гын, чот лӱдыт.
Кролик шуко гын, шылжат шагал огыл. Туге гынат тудым нуно огыт ужале, а родыштлан пуэдат да шкештат кочкыт. Кеҥежлан эше бройлер чывым, лудым, комбым налыт.
Тыгак Сонян пелашыже – сонарзе да жапын-жапын тӱрлӧ ир янлык шыл гычат сийым ямдылат.
– Но сонарлаш Андрей йышт огеш кошт, а чылажымат закон почеш ышта, – палдарыш пелашыже. – Тидлан лӱмынак тунемаш коштын, вара могай янлыкым лӱяш лийме шотышто аукционыш ушнен. Тыге ик ийын ирсӧснам лӱяш путёвко логалын ыле. Вараже тудым конден. Но тидлан сонарыш моткоч кужун коштын. Мый жапым эртарен коштмыжлан эсогыл тунам чот сыренам да шылжымат кочкын омыл ыле (шыргыжеш – авт.). Пелашем колым кучашат йӧрата. Но жапше уке гаяк. Вет эре тышке-тушко коштат гын, нимо огеш ышталт.
Вара ешарыш:
– Сонарышкат, кол кучашат мыят пырля миенам. Сонарышкыже лудым лӱяш коштынна. Тушто, конешне, оҥай, но мый моткоч чот ноенам ыле. А колым кучаш кеҥежым пырля каяш йӧратем. Кеч телымат икмыняр гана лийынна. Южгунамже малышылат коштмо. Тений гын лӱмынак кугу палаткым налынна.
Чыным ойлаш гын, «буханке» машинамат пелашем утларакше сонарыш да кол кучаш кудалышташак налын. А тылеч ончыч трактор лийын. Кызыт гын тудым ужалыме да ик ужаш оксаж дене мӧҥгыштӧ икмыняр кугурак пашам ышташ мотоблокым налынна. Тудын дене ынде мыят шудым солем. Ӱмаште шошымат, шыжыат пелашем лачак пашашке каен ыле, да пакчамат шкеак кӱнченам.
«Хорошо в деревне летом!» – тиде рушла ойсавыртышым шукынжо кучылташ йӧратат. Мутат уке, кеҥежым ялыште сай! Сылне пӱртӱсшӧ, яндар южшо, кайык мурыжо мом шогат! А сурт-оралтет чапле, оласе пачер гай йӧнан гын, тушто илаш эшеат куанле! Но тудыжо лийже да илыш куштылемже манын, мом ыштыман огыл?! Ялыште идалык мучко сомыл уло. Ит ӧркане веле. Теве тиде чолга да чулым еш семын.
Любовь Камалетдинова
Фотом соцкыл гыч налме
