Пытартыш жапыште элна мучко «Профессионалитет» федеральный образовательный проектым илышыш пуртымо шотышто ойлат, тудым республикнан образований системышкыжат шыҥдараш тӱҥалыныт манын увертарат. «Профессионалитетын» кӱлешлыкше да тӱҥ задачыже могай, Марий Элыште тудын дене келшышын могай паша ышталтеш да ончыкыжым мом ышташ палемдыме?
Каласыман, у проект почеш увертарыме конкурсышто Марий Эл сеҥыше 12 регион радамыш пурталтын. Тыге элыштына специалист-влакым ямдылыше 70 образовательный кластер кокла гыч иктыже мемнан республикыште – ПГТУ-н Механике да машиностроений институтшын Йошкар-Оласе аграрный колледж пелен – лиеш. Ты тунемме вер проектын конкурсышкыжо йодмашым ялозанлык направлений дене пуэн да тудым сайлан шотленыт. Тыге 2023 ий 1 сентябрь гыч колледжыште почмо тунемме-производство кластерыште республикысе ялозанлык предприятий-влаклан специалист-влакым уэмдыме программе почеш жаплан келшыше тунемме кумдыкышто, ондакысе дене таҥастарымаште, кӱчыкрак жапыште ямдылаш тӱҥалыт. Кажне тыгай кластерлан федеральный бюджет гыч 100 миллион теҥге ойыралтеш.
«Постиндустриальный» манме обществыште шукертак илена, экономикын негызшылан услуго сферым шотлена гынат, пашазе профессий-влак садак кӱлыт да ончыкыжымат нуно кӱлеш лийыт. Уке гын корныжым кӧ чоҥаш тӱҥалеш, а техникым кӧ ачала, кермычым кӧ опта, мландыжым кӧ куралеш? Робот? Ала-ала… Чылажымак автоматизироватлыме оборудований дене ышташ огеш лий, адакшым тудыжымат квалификациян пашазе виктарышаш – икманаш, айдемак. Но, шкат ужыда, колыда, пытартыш жапыште уке-уке да колалтеш: водитель-влак кӱлыт, слесарь уке, механизатор-шамыч огыт сите, электрик, чоҥышо, сварщик… Статистике почеш, мемнан элыште кыдалаш профессионал образованийым пуышо 3,6 тӱжем утла организаций уло, тушто чумыр налмаште 3,3 миллион студент тунемеш. Нуно тунем лектыт да пашам ыштат, туге гынат элыштына кум миллион наре «пашазе кид» ок сите манын возат, ойлат. Молан? Иктышт демографий сӱрет дене кылдат, весе – пандемий дене, кумшо мобилизацийым пурта, нылымше пашазе профессийын «престижше» уке манын ойла, визымше, тыгат манше уло: «окса шагал, а паша неле» тыгат манше уло. Палемдыме амал-шамыч – кажныже чын, кажныжын шке кышаже уке огыл. А теве Россий Федераций президент пелен Калык озанлык да кугыжаныш службын россий академийжын профессоржо, экономике науко доктор Любовь Храпылина «Москва ойла» радиостанцийын эфирыштыже каласен: Российыште специалист-влакын чӱдылыкышт образований системе дене кылдалтын. «Кадрым ямдылыме паша начар. Тудым системе семын вашталтыман…»
Шоналташ гын, профессионал образованийым пуымо вер-влак кокла гыч ятырыштын, чынжымак, илыш дене тӧр ошкылаш йӧнышт уке: материально-технический базышт палынак начар. Шукыштын, мутлан, практике занятийым эртараш материалышт уке, оборудованият тоштемын, южо направлений дене тунемме программат тыгаяк. А таче гын поснак писылык кӱлеш, вет илышыш у технологий почеш весе шыҥдаралтеш да паша рынке тудын дене пайдаланыше специалистым йодеш. А тоштемше программе почеш, тыгаяк оборудований да иктаж 50 ий ончычсо тракторым гына палыше выпускникым, мутлан, республикнан ик эн ончыллан шотлалтше «Семёновский» госплемзаводышто уэш шке кӱшеш туныкташ кӱлеш.
«Тачысе ялозанлык нерген самырык тукым шагал пала, тудын нерген шонымашыже уда. Но, мутлан, мемнан предприятий ик эн ончыл у технологий почеш, у оборудований да технике дене пашам ышта. Тракторымак налаш. Тиде мутым колмеке, шукыштын вигак сӱрет шочеш: кабиныште пуракаҥше механизатор шинча. А кызытсе трактор йӧршын вес тӱрлӧ: тушто климат-контроль уло, акустике системе да молат. Мутлан, шокшо кечын тушто от когарге – кабиныште шкан келшыше температурым ыштен кертат», – ойла «Семёновский» ЗАО племзаводын генеральный директоржын технический йодыш шотышто алмаштышыже, тӱҥ инженер Николай Трушков. Тудын мутшо почеш, шуко студентше тыгай технике улмо нерген паленжат огыл да икымше гана ужеш. Николай Сергеевичын мутшым Йошкар-Оласе аграрный колледжым вуйлатыше Геннадий Богданов пеҥгыдемдыш: «Тендан предприятийыште экскурсий дене лийме годым мемнан студент ден преподаватель-влак чылажымат куанен да ӧрын онченыт. Нунын гай ийготан лиям ыле гын, мый шкеже тушко уло кумылын пашам ышташ каем ыле.»
Пел ий ончычрак Россий Федерацийын премьер-министрже Михаил Мишустин увертарен: «Кадрым ямдылыме системе паша рынкын йодмашыжым оперативно шуктен кертше лийшаш. Лач тыгай задачылан «Профессионалитет» федеральный проектым ямдылыме. Тудын тӱҥ шонымашыже – специалист-влакым паша верым пуышылан жапыштыже ямдылаш. Проект дене келшышын, ончыч 70 тыгай тунемме-производство рӱдерым (кластерым) почаш палемденна гын, лишыл кум ийыште лийшаш да нуным чумыр налмаште 300 предприятий дене ушалтшаш. Мыланна слесарь, электрик да моло пашазе специалист-влак кӱлыт».
Марий Элыштына уло Российысе семынак «Профессионалитет» проект 2022 ий февральыште стартым налын.
– Тунам икымше конкурсым увертареныт, тушко республикна гыч Юл кундем кугыжаныш технологий университет деч машиностроений областьыште кластерым ыштыме дене кылдалтше йодмаш лийын, – ойла ПГТУ-н университет комплексшым вияҥдыме шотышто проректоржо Алексей Роженцов. – Но, чаманен каласыман, тудым сайлан шотлен огытыл. Кокымшо конкурсыш (тудыжо 2022 ий май-июньышто лийын) республикна деч кум йодмашым пуэнна. Нунын кокла гыч иктыжым – ялозанлык направлений дене – сайлан шотленыт. Тыге Марий Эл «Профессионалитет» проектын ик участникше лийын. Кызытеш тудын дене келшышын республикыштына мом ыштыме? Официальный мероприятийлам 2023 ийыште веле палемдыме, но тудын дене палдарыме кампаний кундемыштына 2022 ийыштак тӱҥалын: «Почмо омса кече-влак» арням эртарыме, «Мый сай компанийыште улам» проектым илышыш пуртенна. Марий Эл правительстве пелен эскерыше советым чумырымо дене кылдалтше пашам ыштыме. Тудын тӱҥ задачыже – республикысе кучемын органже-влак деч полышым налаш йӧным ышташ. Тыгак кызытлан паша йодышым решатлыше управляющий компанийым чумырымо. Проектыш ушнышо студент-влак лабораторийлаште тунемаш тӱҥалыт, кызыт нунылан дизайн проектлам ямдылыме. Мут толмашеш, моткоч мотор улыт да тыгак лийшаш: тунемме кумдыкым самырык-шамычлан келшышым ышташ тыршыман.
2023 ийыште мемнам эшеат кугу паша вуча – у оборудованийлам налаш кӱлеш. «Профессионалитет» проектым илышыш пурташ кугыжаныш 100 миллион теҥгем ойыра. Тиде средстван кугу ужашыжым у лабораторийлам ышташ, ик эн у оборудованийым налаш кучылталтеш.
Эше ик гана палемдена: тачысе паша рынкын йодмашыжлан келшыше специалист-влакым ямдылыше тунемме-производство кластер Йошкар-Оласе аграрный колледж пелен лиеш. Тушко республикын эше икмыняр колледж ден техникумжо ушнат.
– 2023 ий 1 сентябрь гыч занятий-влак университетын студентше-влак дене веле огыл, тыгак сетевой участниклан шотлалтше моло тунемме верыште шинчымашым погышо-шамычлан лийыт. Нуныжо тунемме-производство рӱдерыш толаш да тунемаш тӱҥалыт. Проектым илышыш пуртымо жапыште ме паша верым пуышо-влаклан 150 утла специалистым ямдылен шуктышаш улына, – палемден Марий Эл образований да нуако министрын алмаштышыже Александр Иванов.
Тиде проект лектышан лийже манын, Россий кӱкшытыштӧ моткоч кӱлешан кок решенийым приниматлыме. Икымшыже – тунемме жапым кӱчыкемдыме, а кокымшыжо – тунемме процессыш, поснак практике занятийлаш, предприятий-влакын специалистыштым ушаш.
– Тымарте ме специалист-влакым 3 ий да 10 тылзе ямдыленна гын, ынде 2 ий да 10 тылзе гына тунемман, – ойла Йошкар-Оласе аграрный колледжым вуйлатыше. – Кугу тӱткыш да шукырак жап производство туныктымаш дене мастер дене занятийлан ойыралташ тӱҥалеш. Республикысе могай предприятий, озанлык дене ойпидышна уло, лач тушто студент-влак практикым эртат. Кызытеш тыгай вашкылым 15 организаций дене ыштыме. Тиде, мутлан – «Семёновский» племзавод» ЗАО, «Шойбулакский» племзавод» ЗАО, Кресаньык да фермер озанлык-влакын ассоциацийышт, «Икымше май» ялозанлык артель да молат. Студентна-влакым предприятийла дене палдараш, тушто экскурсийым эртараш тӱҥалынна. Коеш, самырык-шамычлан келша, а паша верым пуышо-шамычат выпускник-влакым вучат.
«Семёновский» племзавод» ЗАО-н тӱн инженерже тыге палемден:
– Мемнан предприятийыште практикыш толшо студент пашаеҥышкына савырна. Тудо базыштына улшо технике, специалистна дене пырля тыршаш тӱҥалеш. Тыгай практике моткоч пайдале, молан манаш гын тудо самырык еҥлан ончыкылык корныжым ойыраш полша. Лач тушто умылаш лиеш: тыгай паша келша але иктаж-мом вашталташ кӱлеш. Вашталташ кӱлеш гын, тидым ышташ жапшат, йӧнжат лиеш.
Республикын образований да науко министржын алмаштышыже Александр Ивановын мутшо почеш, тунемме программыште вашталтыш лиеш гын, тунемаш налме приёмын правилже ончычсо гаяк кодеш.
Г.Кожевникова
