Икымше марий профессиональный поэтессе, драматург, публицист Вера Ильинична Бояринован шочмыжлан 29 июльышто 100 ий теме.
Чаманем, илымыж годым, пырля шинчын, шинчаваш мутланаш огыл, эсогыл вашлияшыжат пернен огыл. Сандене тачысе материалым моло журналист-влакын возымыштлан эҥертен ямдылаш перныш.
Паша корно
Кугу талантан ончыкылык поэтессе У Торъял район Кугу Кемсола ялеш шочын. Моло йоча-влак дене пырля Токтарсола нылияш, варажым Коҥганур, Тошто Торъял школлаште тунемын. Икымше классыште тунеммыж годым «Йорло Яки ден його» почеламутым возен манме чын але уке – каласаш неле, но тыге возен кодымым лудаш пернен.
1942 ийыште В.Бояринова Йошкар-Олаште туныктышо-влакым ямдылыше кӱчык курсышто тунемеш да кок ий Токтарсола, вара Кузнеч школышто марий йылмым да литературым туныктен. Маргостеатр пеленысе тетар студийыште тунемын, ик жап артистлан ыштен. Медведево кыдалаш, республикысе культурно-просветительский школлаште туныктен, Туныктышо-влакым усовершенствоватлыше институтышто ыштен.
1960–1965 ийлаште «Марий коммуна» газетыште, Марий радиошто тыршен.
Марий книга издательствыште ыштыме деч вара угыч радиокомитетыш каен. 1977 ийыште пенсийыш лектын.
Шерге изаже
Аваже Верушым аваже нылле кум ияш ыштен, пеш чот чаманен ончен. Кузьма изаж деч вара кум йоча лийыныт, но чыланат коленыт. Илышыште ик тӱҥ эҥертышыже Москваште илыше да пашам ыштыше изаже, медицине службын подполковникше Кузьма Ильич Бояринов лийын.
Лампе тул, волгалталын пӧрткӧргым,
Лыжгатан, шып йӱлалын чӱчка.
Кидше ден эҥертен ӱстел шӧрыш,
Кугу патыр изамже шинча.
Ӱстембалне мелна, туара,
Пурана шоҥешталтын велеш.
Куан мурым изамже мура,
Тылеч шерге мо лийын кертеш?
(Изам толын», 1947 ий)
Тале врачын юристлан тунем лекше Юрий эргыжат Верук кокажым моткоч
пагален, тудлан ачажлак полшен шоген.
Мотор ӱдырамаш!
Кеч-могай ийготышто улмыж годымсо фотографий-влакым ончалат – могай мотор ӱдырамаш! Ойлат, тӱжвал тӱсшӧ дене йолташ ӱдыржӧ-влак деч изинекак ойыртемалтын. Но пӱрымаш…
Прозаик, Торъял кундемынак шочшыжо Геннадий Пирогов «Шкежат ӱшанен, ӱшандаренат моштен» статьяштыже («Ончыко», 1999 ий, 7-ше №) воза. «Ой могай мотор ыле ве-е-ет Кемсола Илян ватын ӱдыржӧ-ӧ, – мурызын колымыж деч вара, Спас пайрем годым, Тошто Торъял шӱгарлавалне ойган шомакшым шуйдарен ойлыш тоштыеҥым ушташ толшо кокам. – Самырыкше годым кӱкшырак капан, шем шоптыр шинчан Верук кужу ӱппунемым кучен. Йолтаганжым модыктен, лывырге кидшым рӱзалтен, У Торъял пазарыш ошкылал колтымыжым каче-влак веле огыл, меат йӧратен онченна. Шуко мотор рвезын шинчашкыже пернен. Туге гынат шӱм-чонжылан келшышыжым муын ыш керт».
Еш илышыже
Еҥын еш илышыже – пӱрдымӧ чарша. Тушто мо ышталтмым от пале. Но Вера Бояринова лудшо деч ок шылте, почеламутшо-влакым шымлен лудмеке, ятыр сӱрет рашемеш. Теве иктыже:
Мемнан пиална – йочана,
Ме нуным ончен куштена.
Келшен, йӧратен илена,
Ой, ачаже, ӱшан йолташем,
Пиалан улына: сай ешем.
(«Пиалан улына», 1955 ий)
Поэт, кусарыше, журналист, ятыр писательын творчествыжым шымлыше Герман (Георгий) Пирогов шке аважын каласкалымыжым шарналтен воза: «Кок фактор Вера Бояринован илыш пӱрымашыштыже келге кышам коден. Йӧратыме еҥжылан марлан лекмекыже, ӱдырым да кок эргым ыштымекыжат, марийже дене нигузеат еш кылым чоҥен кертын огыл. Тыгак иленыт: то ойырленыт, то уэш ушненыт. Эшежым изи эргыжым, Димам, хулиган-влак пуштыт».
Поэзийже – чодыра пеледыш
Икымше почеламутлаже 1943 ийыште «Марий коммуна» газетеш да «Родина верч» альманахеш савыкталтыныт. Куд ий гыч (1949) «Кок йолташ; Окачи» поэме-йомак-влак книгаже савыкталтеш.
В.Бояринован творчествыштыже калык ойпого, фольклор, кугу верым налын шога. Тыгай улыт «Ош йӱксӧ», «Кӱдыроҥгыр кугыжаныш», «Овда», «Чоя Рывыж ден ушан Пӧрткайык» произведенийже-влак. Нуным лудат да, чынжымак, йомакыш логалмыла чучеш!
Вес ойыртемже – Вера Ильиничнан почеламутшо-влак лирический улыт, Валентин Колумб тудын поэзийжым чодыра пеледыш дене таҥастарен.
Москвашке!
1962 –1964 ийлаште Вера Ильинична СССР писатель ушем пеленысе Высший литературный курсышто вараже кугу чапым налше Петр Проскурин, Давид Кугультинов, Римма Казакова, Бойся Сангатджиева дене пырля тунемын, творчески вияҥын, кушкын, тале лирик лийын.
Мый таче налынам билетым…
Ӧндал, таҥем, от лий тый шкетын,
Кодем тылат Йошкар-Олам,
Йӱлен йӧратыше чонем,
Ош порсын гае кумылем.
(«Чонем кодем», 1963 ий)
Писатель ушемыш Вера Бояринова марий ӱдырамаш-влак кокла гыч эн ончыч, 1957 ий 18 майыште, пурен.
Сценыште – «Ош йӱксӧ»
– 1965 ийыште веле, радиокомитетыште пашам ыштыме жапыште, мыйын творчествем атыланен каен. Радиокомитетыште прозымат, радиоинсценировкымат, радиопьесымат ятыр возенам, – ойлен ик интервьюштыжо Вера Ильинична.
1962 ийыште Рига олаште писатель-шамычын творческий семинарышт эртаралтын. Вера Бояринова драматург Николай Шундикын секцийыштыже лийын. 55 пьесе кокла гыч тудын возымо «Туныктышо» драмыже латикымше верыш лектын! Тудо Алтай крайысе «Комета» театрыште ятыр ий почела шындалтын.
Марий ӱдырамаш кокла гыч туддеч ончыч нигӧн пьесыжым шынден огытыл. М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш театр тудын «Ош йӱксӧ» (1965) ден «Овда» (1979) пьесылажым калык ончык луктеш. Пытартыш постановкыжым поэт, актёр да режиссёр Юрий Рязанцев шынден.
«Мурава мылам»
Ӱстелыштем поэт Алевтина Мокееван почеламутшо-влак аралалтыт. «Ныл поэзий акажлан» тудо Вера Бояриновам, Светлана Эсауловам, Альбертина Ивановам, Валентина Изиляновам шотла.
Мураваже мылам – Вера Бояринова,
Эн ныжылгын, пӱсын воза.
Ава гаяк от сите тый
Кызыт мемнан
Марий поэзий ешыште», –
воза А.Мокеева.
В.И.Бояриновалан 1984 ийыште «МАССР культурын сулло пашаеҥже» лӱмым пуэныт. Сылнымутым да культурым вияҥдымашке надырым пыштымыжлан «За трудовую доблесть» медаль дене палемдалтын. 1996 ий 21 мартыште илыш дене чеверласен.
Торъял дене иктаҥаш
В.Бояринова шочмо Торъял районжо дене иктаҥаш улыт – 100 ий! Тиде лӱмгече вашеш районысо модельный рӱдӧ книгагудо 26 июльышто эртарышаш «Мне с детства прочили успех» сылнымут касым шыжылан кусарыме.
– Туге гынат тыгай кугу лӱмгечым палемдыде коден огынал. Рӱдӧ модельный книгагудо У Торъял школ-интернатын самырык этноблогерышт дене иквереш «Белая лебедь» («Ош йӱксӧ») рукопись книгам луктын. Йомакым видеош пыштыме, тудым рушла да марла колышташ лиеш. «Айста марла лудына» сообществыште поэтессе, Токтарсола книгагудын вуйлатышыже Леон Рая (Петухова) лӱмгечызын почеламутшо-влакым лудеш, – каласкалыш книгагудо вуйлатыше Любовь Крюкова.
Вашлиймешке
Вес сай примерымат ончыктен кодыде ок лий. Волжск оласе 1-ше №-ан книгагудыш коштшо изирак ийготан лудшо-влак коклаште В.Бояринован «В стране колокольчиков» («Кӱдыроҥгыр кугыжаныш») книгажым йӱкын лудыныт. Тиде мероприятий «Тӱвыра – школьник-влаклан» программе дене келыштаралтын да «Марий кеҥеж» фестиваль кышкарыште эртаралтын. Моткоч сай йӧным муын моштымыштлан мокталтыде кодыман огыл.
Поэт Гани Гадиатовын ойлымыж почеш, лачак «поэтессе Вера Бояринова тичмаш творчествыжым, манаш лиеш, марий ӱдырамашын – пашаче ӱдырамашын, поро аван – волгыдо образшылан пӧлеклен». Ӱшанена, шыжымсе литератур кас Марий Эл писатель ушемын тӱшка вийже дене эшеат чот кумдаҥеш, да сылнымутсо-влак уэш Вера Бояринова дене вашлийыт.
Лидия СЕМЕНОВА