«Нелылык сеҥаш туныктен», –
манеш Кужэҥер районысо «Искра» колхоз председатель, Россий ялозанлыкын сулло пашаеҥже Николай Поликарпов.
Николай Александрович кумло ныл ий кӱрылтде тиде колхозым вуйлата. Тиде жапыште озанлыкын илышыштыже неле пагытат лийын, ончыко ошкылмо татат палдырнен. Кодшо курымын индешлымше ийлаштыже районысо ятыр озанлык панкрутыш лектын, вуйлатыше-влак чӱчкыдын вашталтыныт гын, Поликарпов колхозым кучашак тыршен, эркын-эркын вияҥме корныш луктын. Таче тиде артель республикысе ончыл озанлык-влак радамыште ӱшанлын ошкылеш. Россий президент Владимир Путинын кӱштымашыж почеш, тудлан шукерте огыл «Россий ялозанлыкын сулло пашаеҥже» чап лӱмым пуымо. Пайрем вашеш тудын дене газетын ял илыш дене редакторжо Вячеслав Смоленцев вашлийын мутланен.
– Николай Александрович, эртыше жапым шарналташ гын, очыни, колхозлан рынке условийыш куснымо пагытыште илен лекташыже неле лийын. Те кузе тыгай туткар гыч лекме йӧным муында?
– Тудо жапыште могай озанлыкын материально-технический базыже мыняр-гынат лийын, да вуйлатышыже совет пагытыште шуаралтын гын, илен лектын кертын. А мемнан чыла вӱта тошто, лунчыргышо лийын, лачак сӧсна комплексын оралтыже гына эше пеҥгыде кодын. Тудо пагытыште мыйым да сӧсна комплексан озанлык вуйлатыше-влакым республикнан рӱдолашкыже ӱжыктышт да кажне районышто мыняр вуй тиде вольыкым ашныме шотышто задачым шындышт. Мемнан район, мутлан, кумло куд тӱжем вуй сӧснам кучышаш ыле. Меат комплексыштына шуко пужен ыштышна, у технологийым шыҥдарышна, изи огыл роскотыш пурышна. Варажым маньыч: сӧснам «Шойбулакский» да «Звениговский» кугу агрохолдинг-влак гына ашнышаш улыт. Тыге мыланна умбакыже вияҥаш йӧным ышт пу. Комплексна вольык деч посна кодо.
Тӱкан шолдыра вольыкым ашныме тыгыде ферме-влакым чоҥышна, лектыш могай-гынат кояш тӱҥале. Но умбакыже тыге гына илаш ок лий, вашталтыш кӱлынак. Тыге 2019 ийыште Йӱледӱр села воктене чапле фермым чоҥаш тӱҥална да вес ийынже пашашке колтышна. Чыла гаяк ушкалым тышке кусарышна. Эн ончычак ашныме условий вашталте, паша куштылеме, пашадар кушко да тыге еҥ-влакынат тыршаш кумылышт лекте. Лектыш лие да тидын нерген лӱдде ойлаш йӧн ышталте. Тений талук мучашлан кажне ушкал деч кокла шот дене индеш тӱжем утла килограмм шӧрым лӱштымашке шуына.
– Тенийысе паша лектышда могайрак?
– Шурным гектарлан шотлымаште бункер нелыт дене шотлымаште 27,6 центнер дене погенна. Чумыржо шым тӱжем тонным шийынна. Кодшо ий дечын изиш шагалрак. Но ме шурным ӱдымӧ кумдыкым иземденна, тудын олмеш кургылык кушкылым шукырак ончен куштенна. Кукуруз силосым гына вич тӱжем утла тонным оптымо. Тыгак технический культур-влакым шукырак ӱдымӧ ыле. У техникым шагал огыл налме. Ушкална нылшӱдӧ утла вуй уло. Кажне ушкал деч шӧрым кызыт талук тӱҥалтыш гыч шотлымаште 200 утла килограммлан шукырак лӱштена.
– Вуйлатыше дене пашаче коллективын пӱрымашыже чот кылдалтын. Вуйлатышын усталыкше, шинчымашыже, ончыко ужын, почешыже вӱден каен, жаплан келыштаралт моштымыжо кызытсе пагытыште поснак чот кӱлешан. Тидын шотышто мом каласеда?
– Мыйын колхозышто ыштымем жапыште районышто чылаже 78 вуйлатыше вашталтын. Вуйлатыше ончыко ужын мошта, вашталтышым шижеш да тидлан жапыштыже кӱлеш ошкылым ыштен кертеш гын, лектыш садак лиеш. Теве «Тумьюмучаш» ООО-м вуйлатыше Владимир Таныгиным налаш. Чолга еҥ, у тукым вуйлатыше тӱшка гыч манаш келшен толеш. Йӧршеш пытен шушо озанлыкым нӧлтал колтыш. А вет шуко озанлыкшым арален кодаш лиеш ыле. Кызыт шагал огыл мланде яраш кодын.
Мемнан паша лектышна дене пешыжак моктанаш амал уке. Туге гынат пашана шинчалан койшо. Кызыт колхозышто 88 еҥ тырша. Шукерте огыл пашадарым пуэдышна. Тидлан ныл миллион теҥгем кучылтна. Тылзаш кокла пашадар нылле тӱжем теҥгешке шуэш. Механизатор, водитель-влак ситат гын, вольык ончышо шотышто мемнанат нелылыкна уло. Ӧрдыж кундемла гыч ӱжаш перна. Тӱҥ специалист-влакат мемнан кундемеш шочын-кушшо огытыл.
– Тӱшка озанлыкым вуйлаташ йӧршынат куштылго огыл, очыни?
– Вуйлатыме паша мыланем – тиде илыме йӧн. Очыни, мый вес пашажым ыштенат ом мошто. Эрдене вич шагатлан кынеламат, кодшо кечын кушко миен шуын омыл, тушко миен савырнем, мом ыштен шуктен омыл – тудым ыштем. Чыла вереат шке шинча денак ужаш тыршем да тыге лекше йодышым рашемдаш куштылгырак лиеш. Мыйым вес пашашкат ӱжыныт, кугурак должностьымат темленыт, но шочмо кундемым кудалтен каяш вашкен омыл.
– Озанлыкым кӱлеш кӱкшытыштӧ кучаш тендан шонымаште мом ышташ кӱлеш?
– Эн ондак ялозанлык сатум шукырак ыштен налаш кӱлеш. Тидлан ме кызыт ончычсо сӧсна комплекс олмышто кумшӱдӧ ушкаллан фермым чоҥена. Свайым кырыме, ынде негызым ямдылена. Кызыт тӱҥалтыште шке оксана дене чоҥена, вара инвестиций программыш ушнаш шонена. Чылажат икшырымын каяш тӱҥалеш гын, шушаш шыжым пашашке колтышаш улына. Варажым тыштак эше родильный отделений, презе вӱта лийшаш улыт. Кызыт вольык ончышо-влакым ямдылена. Тазалык кызытеш уло, тиде вӱтам ыштен шукташак шонем. Шумо кӱкшыт дене серлагаш ок лий, мо улшо дене гына умбакыже илаш – тиде вияҥме корно огыл. Ме лачак шке ончыланна вияҥме корным ойырен налынна.
Пашадарым кугемденна. Кунам айдеме келшыше пашадарым налеш, тудын дене мутланашат куштылгырак. Коллективыште тыге ойлымат шокта: «Николай Александрович паша гыч кая гын, мо лиеш?» Мыланем ӱшанат да тыгай шонымашым каласат. Мый еҥ-влак дене мутланыме годым лачак паша нерген гына ом ойло, айдемым мо тургыжландара, могай йодышыжо уло – рашемдаш тыршем.
– Мом илышыштыда, пашаштыда чытен огыда керт?
– Мый пашаеҥ-влаклан эреак ойлем: шоям ойлымо олмеш, каласыза кочо чыным. Мый тудым чон вошт колтем. Шоя нигунамат порыш ок кондо.
Чын, коллективыште чылалан икгай лияш ок лий. Иктылан тыглай каласымат сита гын, весылан пеҥгыдын ойлыде ок лий. Ме вет чыланат айдеме улына, ваш-ваш умылаш тыршыман.
– Могай кочкышым йӧратет?
– Торык когыльым, салмамуным, омлетым, ужар кушкыл дене йӧрымӧ, сайын ямдылыме пареҥгым, тыгак шылан кочкышым.
– Те шке жапыштыже шке озанлыкыштыда ӱшкыжым, сӧснам ик вуйым веле огыл пукшен ӧрдыктаренда. Кызытше мом ашнеда?
– Чывым гына кучена. Эре кагаз паша дене гына жапым эртараш ок лий, эше могай-гынат ешартыш сомыл кӱлеш. Пакчаштына тӱрлӧ кушкыл шочеш, садна уло. Тушто шогылташат келша. Мый оксалан кӧра огыл, шке кумылын чыла тиде пашам шуктем.
– Те шке кок эргыдамат ялозанлык специальность дене тунемаш колтенда. Ачан корныжым ойырен налаш кумылаҥденда. Туге?
– Кугурак Андрей эргым агрономлан тунем лекте, министерствыште ыштыш, «Куженерский» озанлыкым вуйлатыш. Чаманен каласыман, ӱмыржӧ гына кӱчык лие. Вес эргым, Александр, тыгак ялозанлык дене кылдалтше специалист. Кызыт «Искра» колхозышто алмаштышемлан тырша. Эше Рома уныкам Санкт-Петербургысо вузышто ветврачлан тунемеш. Шонем, еш династийым умбакыже шуена.
– Те кок озанлыкым вуйлатеда. Эше «Куженерский» ООО директор улыда. Иканаште кок озанлыкым вуйлатыш тӱҥалаш лӱдыкшӧ лийын огыл?
– Кызыт мыланем нимоат лӱдыкшӧ гай ок чуч. Ме вет тӱҥ специалист-влак дене ваш мутланен келшен, ик еҥ семын пашам ыштена. Мутлан, тӱҥ специалист-влак Сергей Васильевич Данилов, Владимир Андреевич Медведев, Алексей Алексеевич Копаев, Наталья Аркадьевна Горбунова шке верыштышт улыт, нунылан кеч-кунамат эҥерташ лиеш.
– Те Кугыжаныш Погын депутат лийында. Тидыже пашаштыда полшен?
– Тиде мыланем кугу академий семын лийын. Законым ямдылымын ойыртемжым, негызшым сайын пален налынам да тушко мыят шке вием ушенам, шонем. Сандене озанлык паша йодыш дене кушко, кӧлан миен эҥерташ – раш палем.
– Самырык-влаклан мом тыланеда?
– Ял паша деч лӱдмӧ ок кӱл. Ялозанлык направлений дене пашам ыштыше специалист-влаклан кызыт пашадар келшыше тӱлалтеш. Ялым арален кодышашлан тушто самырык-влакат пашам ыштышаш, ешым ончен куштышаш улыт.
– Пайрем вашеш могай саламлыме мутда лиеш?
– Ялозанлыкыште тыршыше пӱтынь ял калыкым, переработчик-шамычым чапле пайрем кечышт дене шокшын саламлем. Кумылда эреак нӧлталтше лийже, сай ончыкылыклан ӱшанда ынже йом. Вольыкда шылан-шӧран, пасуда лӧзаҥше шурнан, ӱстел сийда эреак поян лийышт. Пайрем дене, йолташ-влак!
Снимкыште: Николай Поликарпов.
Авторын фотожо
