МАРИЙ ТӰНЯ

«Мый марий эргым ончен куштенам, марла кутыро»

Икана аваж дене рушла пелештымылан, тачысе геройна тыгай вашмутым колын. Эрге тидым ӱмырешлан шарнен кодын.
У Торъял район Токтарсола ялыште илыше ты ойыртемалтше еш дене Еш идалыкыште палдарымак шуэш. Эшежым суртоза – Евгений Небогатиков – таче Йошкар-Олаште почылтшо Марий калык погынын делегатше. Земфира пелашыж ден когыньыштым районышто палыдыме еҥжат уке, очыни. Коктынат туныктышо улыт, марийже 16, ватыже 33 ий наре ты сферыште ыштеныт. Тукымыштыштат туныктышо семын пагалымашым налше-влак улыт. «Калык дене пашам ышташ кумылем лийын, санденак ты аланыш каенам», – ойла Евгений Викторович. Амал деч посна огыл шукерте огыл тудлан ынде кумшо гана У Торъял районысо муниципал образованийым да районысо депутат корпусым вуйлаташ ӱшаненыт.
Еш дене палыме лияш Токтарсолаш лӱмын мийышна. Евгений Викторович – республикысе марий мер илышын чолга еҥже, Мер Каҥашын вуйверыштыже шога. Земфира Васильевна тачат икшыве-влакым марий йылме ден сылнымутлан шӱмаҥда. Кодшо ийын мужыр 35 ий пырля илыме лӱмгечым палемден. Каче ден ӱдыр Земфиран Марий кугыжаныш пединститутышто тунеммыж годым Тошто Торъялыш практикыш толмыж годым палыме лийыныт. Шернур вел ӱдырын моторын шыргыжалмыже чонешыже возын. Кок ият пеле келшымеке, сӱан дене ушненыт. Евгений шкежат ты институтыштак тунемын, «Марий сем» ансамбльыш коштын. Сӱан кечын ансамблет Токтарсолаште концертым ончыктен, вара у ешым саламлен.
Пытартыш курсышто Володя эргышт шочын. Ава тунам эше студент лийын, сандене азам Евгенийын аважланат, изаже-шамычланат ончашышт логалын. «Но нигунам ты шотышто лишыл еҥем-влак деч ӧпке шомакым колын омыл», – каласыш еш оза. Варажым самырык мужырын Надежда ӱдырышт, Родион эргышт шочыныт. Изиракше кызыт 15 ияш, верысе школышто тунемеш. Надежда Йошкар-Олаште медицине сферыште ышта.
Владимир эргышт, ешаҥмеке, ава- ачаж пелен, но кова-кочажын суртышто илаш кодын. Сурт-оралте кудывече гоч веле вераҥын. Пӧртым шкеак олмыктен, оласе семын тӱзатен шынден. Лиана пелашыж дене ныл уныка дене куандареныт. 86 ийыш тошкалше ковашт Нина Ивановналан могай куанже!!! Тудо эре эрге-шешке пелен ила. Евгений ден Земфира посна суртыш илаш лекмекышт, аваштым пырля налыныт. Ачашт шучко черлан кӧра илыш гыч эр каен. Тудо ӱмыржӧ мучко верысе почтым вуйлатен, Российын связь мастерже чап лӱмым сулен.
– Ешын илышыж нерген умылаш манын, эн ончыч суртын кушто верланыме кумдыкшым ончал лекман, – мане суртоза мемнам вашлийшыла да изирак экскурсийым эртарыш. Суртышт ял покшелне, олык лапыште шинча, тысе коремыште яллан ик эн кугу памаш йыргыктен лектеш. Сылне вер, тудым ял дене тӱзатат. Ончыктен кодыман, Евгений Викторович эше вес пӧръеҥ дене пырля старостын пашажым шукта, сандене ялым тӱзаташ калыкым шкак тарватен шога.
Озанлыкым авырен налме мотор саварымат тудо шкак келыштарен. Труд урокым туныктышылан тунем лекше пӧрьеҥ кидпашалан уста, наличникымат, моло арверымат ышта. «Пӧръеҥын мастерскойыштыжо чыла лийшаш», – манеш тудо. А кунам тидлан жапшым муыда манын йодымылан каласыш: «А касше, каныш кечыже молан?»
Кудывечыште вӱта, монча, моло оралте улыт, беседкат ышталтын. Пакчаште шонымо семын чыла ончен куштат, тыгак ушкалым, сӧснам, сурткайыкым ашнат. Икманаш: тӱжвачынат, кӧргӧ гычат илыме верышт шинчам куандара. Озаштат кумылан улыт, кеч-кӧмат пеш порын вашлийыт.
Земфира Васильевна мемнам мелна кышыл да унам вашлийме муро дене суртыш ӱжын пуртыш. Варажым ӱстелтӧрыш шичмеке умылышна, мемнам тыште вученытак. Ончыкына шӱрашан, пареҥге мелнам, шоктам, тувыртыш, шыл когыльым, салатым, солянкым луктын шындышт. Ты ешыште эре тыге улмаш: марий кечышот пайремлан ма, лӱмгечылан, уна толмылан – сий.
Мемнам вашлийме чесшымат вате-марий пырляк ямдыленыт. Ты ешыште чылажымат пырля ыштат улмаш: чес шотышто веле огыл, пакчаштат, вӱташтат… Авашт Нина Ивановна мутым нале: «Мемнан суртышто ты але вес сомыл мыйын огыл манше уке, кӧ шуэш, тудо ышта. Изинек тыге туныктымо».
«Эҥертыш уло гын, пеш сай», – ешарыш Евгений Викторович. Кызыт, Володя эргыштын олаште пашам ыштыме жапыште, Лиана шешкыштлан тыгак икшывым ончаш полшат. Эн изижым эсогыл черет дене рӱпшат манмыла. Но тиде чыланыштлан куан веле, вигак шинчаш перна.
Евгений Викторовичын ойлымыж почеш, тудо шкежат шольыж дене пырля ваш келшен кушкыныт. Вара ачажын акажын эргыже ешыш ушнен. Кум рвезе коклаште нигунам вурседылмаш лийын огыл.
Небогатиковмыт марий йылме, тӱвыра, йӱла, тукымвож дене кылдалтше тӱрлӧ кӱкшытан конкурсыш эре ушнат да ойыртемалтыт. Шкеныштын тукымвож «пушеҥгымат» ямдыленыт. Мутлан, тений Йошкар-Олаште эртыше Пеледыш пайрем кышкарысе еш конкурсышто икымше верыш лектыныт. Ава ден Родион эргышт Москваш верысе самоуправлений дене кылдалтше всероссийский конкурсыш миен коштыныт да сеҥыше пӧртылыныт. Ачаштлан нине кечылаште ушкалымат лӱшташыже логалын, тидын нерген тудо шыргыжалын шарналтыш. «Таче тыште улына, эрла – вес вере. Кызыт теве у презентацийым ямдылена, кас еда верысе тӱвыра пӧртыш репетицийыш коштына», – ешарыш Евгений Викторович. Небогатиковмыт мужыр верысе ансамбльыш коштыныт, спектакльлаште модыныт. Кызытат тидлан кумылан улыт. Таклан огыл шке жапыштыже школ директор лиймыж годым Евгений Викторович, ялысе икшыве-шамычын тӱрлӧ шӧрын дене усталыкыштым кушташ манын, ялыште У Торъял сымыктыш школын пӧлкажым почын. Варажым кум шочшат тудым тунем лектын. Родион эргышт баян классым пытарымеке, гармонь дене шокташ кумылаҥын. Весымат ешарыман: тӱрлӧ конкурс презентацийлан Евгений Викторович шкежак почеламут корнылам воза. Поэзийлан тудо изиж годымак шӱмаҥын.
Еш чыла пайремым, лӱмгечым, сеҥымашым пырля погынен палемда. Мутлан, Кугечылан чылан пӱртӱсыш, Алеево плотинаш, йолын каят, эсогыл пырысышт почешышт ошкылеш. Телым курыкышто ватрушко дене мунчалтат, ече дене коштыт. Тӱрлӧ спорт таҥасымашке, районысо ма оласыш, кудалыштыт. Пытартыш гана ече дене еш эстафетыш ушненыт. Колумб лудмашымат огыт кодо. «Чыла тиде шочшына, уныкана-влаклан сай пример. Илен-толын, нунат тыгак поян духовный илыш дене илаш тӱҥалыт», – палемда суртоза.
Уныка-шамыч чылан марла мутланат. Марла мутланыме шотышто Евгений Викторович ик историйым шарналтыш. Армий гыч пӧртылшыжла, тудлан Йошка-Ола гыч таксим налашыже логалын. Аважым памаш воктене муын да тудын деч таксистлан тӱлаш оксам рушла йодын. Аваже ик тат нимом вашештыде шоген. А вара каласен: «Мый марий эргым ончен куштенам, марла кутыро». Тылеч вара Евгений Викторович марий улмыжым эрелан шарнен кодын.
Марий кумалтышат ялыште Небогатиковмыт деч посна ок эрте. Ялын вес старостыж дене пырля кажне ийын калыкым тудак тарвата. Еш дене кум ийлан ик гана кумалыт.
Мер илышыш Евгений Викторович школышто ыштымыж годым шупшылалтын. Ял пайрем, колызын, военно-морской флотын (тушто службым эртен) кечыже-влак, Пеледыш пайрем… – ялыште тудак эртараш тӱҥалын. Чолгалыкшым ужын, район кӱкшытан депутатлан сайленыт. Тыгак варажым республик кӱкыштыан мер илышыш шупшылалтын. Марий калык конгрессын еҥже семын, 2012 ийыште Мер Каҥашын эртарыме Марий самырык тукым слётым Токтарсола школышто организоватлаш темлымаш дене лектын да илышыш шыҥдарен. Чолгалыкшылан кӧрак Мер Каҥашын вуйверышкыже тудым пуртеныт. Кызыт тушто шинчымаш направленийлан вуйын шога да погыныштат ты секцийын пашажым виктараш тӱҥалеш. Мер илыш шкенжымат, еш илышыштымат вашталтен. Земфира – тудлан чыла шотышто эҥертыш.
Марий мер илышым, мер еҥ-влакым шылталыше-влак эре лектыт. Ты шотышто нунылан мом каласен кертыда манын йодмылан, Евгений Викторовичын вашмутшо тыгай лие: «Мер пашаш лишкырак ушнымеке веле мо тушто ышталтмым, кузе мер вӱршер кырымым умылаш лиеш. Ӧрдыж гыч еҥ пашам шылталаш эре куштылго. Ончыч шкалан вашталтман, лишыл еҥлан, пошкудылан, кундемлан иктаж-мом сайым ыштен ончыман. Шке ешыште икшывым марла кутыраш туныктымо гычат тӱҥалаш лиеш».
Черетан Марий калык погынын делегатше семын могай темлымашым ямдылыме нергенат тудо мутым шуйыш: «Образований секцийым вуйлатыше семын мый иктым темлынем: марий йылмым школышто огыл, ача-ава-влакын кумылышт уло гын, йочасадыштак туныкташ тӱҥалман. Тидлан садыште ончычсо семын посна специалист лийшашак. А школышто гына туныкташ тӱҥалме дене ме вараш кодына. Икшывын марла мутланаш изи годсек кӱлешлыкше лиеш гын, школышто веле огыл, ончыкыжымат шочмо йылмым тунемаш, тудын дене мутланаш да шке шочшыжымат шӱмаҥдаш тӱҥалеш».
Мучашлан Земфира ден Евгений Небогатиковмыт пиалан ешын рецептшым пуышт: «Вате-марий икте-весым пагалышаш, аклышаш, чаманышаш да ваш полшышаш, эҥертыш лийшаш улыт. Ешыште икмыняр тукым дене илыме годым изирак ден кугурак ийготан-влак коклаштат тыгак лийшаш». А Земфира Васильевна ӱдырамаш семын ешарыш: «Кунамже гын, шыпланен, пелашым колыштман. Тудым вурсымо олмеш, мӧҥгешла, кумылаҥден шогыман. Тунам пӧръеҥын кеч-могай у пашалан кумылжо лиеш». Вара коктынат ешарышт: «Ешын пиалже – чыла пырля ыштымаште».
Светлана Носова
Снимкыште: Небогатиковмыт еш.
М.Скобелевын фотожо.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий