Марий Элыште 10-16 март Хронический вирусан С гепатитын пижын кертмыже да шарлымыж ваштареш кучедалме арня семын эрта.
Россий правительстве вирусан С гепатит дене кылдалтше йодышлан кугу тӱткышым ойыра: 2022 ий ноябрьыште вирусын шарлымыжым чарен шогалтыме шотышто паша радамым 2030 ий марте палемден, «Кужу да чолга илыш» у национальный проектын кышкарышкыжат «С гепатит ваштареш кучедалмаш» федеральный проектым пуртен да инфекциян тиде черым чактараш эмым яра ойыраш пунчалын.
Мокш – организмын эн кугу органже да железаже. Тудын тӱҥ пашаже вещества алмашталтмаште участвоватлымыже, белокым аминокислота марте шалатымыже, гликогеным синтезироватлымыж дене кылдалтын. Тылеч посна тиде органыште витамин ден гормон-шамычын алмашталтмашышт эрта – лач тыгодым токсин ден бактерий лушкат да шондо дене чарашке лектыт.
Тиде железаште шекш кислота, пигмент да холестерин гыч шогышо шекш ышталтеш. Тудо коям шулыктараш, витамин-влакым шыҥдараш, шолын перистальтикыжым чолгаҥдаш полша.
Мокш организмын тӱрлӧ пашаштыже участвоватла гын, тугеже тудын тазалыкшыланат кугу тӱткышым ойырыман. Органым эн ончычак кугу зияным ыштен кертше амал-влак деч аралаш кӱлеш. Тиде радамышке пурат:
– утыждене йӱмӧ арака. Мокшышто этанолын тӱҥ алмашталтмашыже эрта. Аракам шукыжак огыл йӱмӧ годым органын клеткыже-шамыч тудым переработатлен шуктат. ВОЗ-ын темлыме дозыжым кугемдымеке, этанол мокшын клеткыже-влакым локтылеш, да железаште коя погынаш (коя гепатоз але коя дистрофий), пуалме процесс вияҥаш (алкогольный гепатит) тӱҥалыт, мучашлан орган йӧршын пыта. Ты жапыштак ушышо ткань утыждене лектеш, да фиброз, цирроз, эсогыл рак гай чер вияҥыт;
– эмым йӱмӧ правил-влакым шуктыдымаш. Эмлыме препаратым шотдымын йӱмылан кӧра мокшын пашаже нелемеш. Органлан тӱрлӧ аярат лӱдыкшым ышта, вет нуно клеточный мембраным пытарат да клетке-влакын пашаштым локтылыт, а эше гепатит ден мокш черлан вияҥаш амалым ыштат;
– вирусан гепатит-влак. Нуно мокшым локтылшо кумдан шарлыше лӱдыкшӧ черлан шотлалтыт. Возбудительже А, В, С, Д, Е гепатит-шамыч улыт. Лачшымак нуно цирроз ден мокшын ракшылан вияҥаш амалым ыштат.
Эн лӱдыкшыжлан С гепатит шотлалтеш. Тудо организмыш логалмыжым нигузе гаяк огеш палдаре, да айдеме тазалыкше дене кылдалтше чыла уто-ситым чӱчкыдынжӧ утыждене нойымыж дене умылтара, тыгодым шинча ончен гаяк «шула»… Арам огыл С гепатитым «шыман пуштшо чер» маныт.
Вий ситыдымым, мален темдымым, паша кумыл йоммым, утыждене нойымым, аппетит начареммым, коя кочкышым чытен кертдымым, умшаште кочын чучмым шижмеке, укшинчыктыме, мел шелме, кочын роҥгедме, вуй да йыжыҥ, тыгак пурла могырышто корштымо годым, жапым шуйкалыде, гепатолог але инфекционист деке тергалташ кайыман.
Донорын вӱржӧ дене пайдаланыме, шуко хирургический операцийыште лийме, наркотикым вӱргорныш колтымо, пирсингым, татуировкым, маникюрым, педикюрым ыштыктыме, стоматолог да гинеколог деке чӱчкыдын коштмо, половой партнёрым вашталтылме годым вирусан гепатит дене черланен кертмым тергашак кӱлеш. Тыгак ӱдырамашлан мӱшкыраҥмыж деч ончыч С гепатитын вирусшылан тергалташ темлалтеш.
Хронический С гепатит ынде мынярымше ий эмлаш лийме черлан шотлалтеш. Вирусым чактарыше препарат дене эмлалтме курс организмыш логалше инфекцийым тӱрыснек пытара. С гепатит деч эмлалтме йӧн ойыртемалтшылан шотлалтеш, сандене препаратым врач гына палемдышаш.
Вирусан С гепатит дене черланен кертмым тергыме да тудын деч эмлалтме йодышла дене илыме верысе поликлиникыште але СПИД-рӱдерыште инфекционист дене мутланыман.
Лариса Бочарова,
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын штат деч ӧрдыжсӧ тӱҥ
Маргарита Иванова ямдылен
Марий Эл Тазалык аралтыш министерствын фотожо
