Ик почеламутыштыжо тудо тыге возен. Лач тиде корным мый арам огыл ойырышым, вет ты шонымашыже шукталтын – шке пашаж дене тиде айдеме чынжымак эре калык дене пырля, эре тудлан пашам ыштен да ышта. Лывырге, поян марий йылме дене возышо журналистын кажне статьяже – кеч-могай жанр дене серыме лийже – шӱм-чонжо гыч лектеш. А нуныжо тудын икмыняр тӱжем дене погынат… Тачысе «Арсланыштына» — Морко район Кӱчыкэҥер ялын талантан шочшыжо, поэт, Российын да Марий Элын сулло журналистше, марий журналистикын асше, ынде 43-шо ий «Марий Эл» газетыштына тыршыше Юрий Исаков (снимкыште). 20 апрельыште тудлан 65 ий темын.
– Юрий Валентинович, ӱмырда мучко «Марий Эл» газет редакцийыште пашам ыштеда. Сулен налме канышыште улыда гынат, журналистике корным умбакыже тошкеда. Тиде сомыл мо дене Тендам тынар савырен?
– Мый эше кумшо класс гычак «Ямде лий» газет дене кылым кучаш тӱҥалынам, нылымше классыште тунеммем годым тушто икымше почеламутем савыкталтын, тудо ийынак «Ямде лийын» тӱҥ редакторжо Алеко Юзыкайн Морко районышто лиймыж годым мемнан ялыш савырнен. Ме тунам пасушто катман дене пареҥгым уренна. Алеко Юзыкайн мыланна журналистлан тунеммыже нерген каласкалыш. Лач тунам мыйынат ала-кушеч кумыл шочо да «Сай ыле журналист лияш» шонымаш лекте. Тудо жап гычак «Ямде лий» дене кылым кучымем чарнен омыл. Тӱҥ шотышто почеламутым возенам. Октябрьский кыдалаш школын луымшо классыштыже тунеммем годым республикыште икымше гана самырык-влаклан «Сылнымут шыже» литератур фестиваль лийын, тушко кок тунемшым – Кужэҥер район Руш Шой школ гыч Геннадий Сабанцев ден когыньнам – ӱжыныт. Вара ме тудын дене пырляк Марий кугыжаныш университетыш тунемаш пуренна. Кумшо курс деч вара Алеко Юзыкайн практикыш ӱжӧ: тунам «Ямде лий» газетын ответственный секретарьже Геннадий Алексеевым армийыш налыныт, тудым алмашташ кӱлын. А тиде паша куштылго огыл: материал кугытым раш шотлыман, келыштарен, макетым ямдылыман.
– Те вигак келшенда. Молан?
– Мылам тунам тӱҥжӧ газетыште ышташ лийын. Ответственный секретарьын пашажым шуктымо дене пырля эше материал-влакым возенам. Тыге кок кеҥеж да кок шыже почела ыштышым. Визымше курсышто тунемме годым Алеко Юзыкайн каласыш: «Ямде лий» – йоча газет, тыланет «Марий коммуныш» логалаш кӱлеш, практикыш йодын ончо – можыч, налыт». Практикыш мыйым дипломым возымо жапыштак нальыч, а варажым – пашаш. Тыге 1980-ше ий гыч тӱҥалын, кызыт марте «Марий Элыште» ыштем.
– Тугеже мо дене ты сомыл Тыланда келша?
– Астрологий гороскоп почешат Шорык знак йымалан шочшылан журналист да юрист паша келшен толеш манын ойлалтеш. Школышто тунемме годым «Ямде лий» газетым кажне шуматкечын вургыж вученам. Возымем тушто савыкталтмеке, куанже могай лийын! Тидак мыйым газет деке лишемден. Да кызытат тыгак: материал савыкталтеш – кумыл нӧлталтеш. Кунам возымо материалет шканет келша, тунам ончыкыжымат возаш кумылаҥат.
– Чын журналист могай лийшаш? Тудын пашаштыже мо эн тӱҥ?
– Чын журналист фактым гына ончыктышаш огыл, вет лудшым кукшын возен от савыре, тудым литературно пойдарен ямдылыман. Тунам гына лудшо умбакыжат возыметым эскераш да лудаш тӱҥалеш. Тидым мый эре тӱҥлан шотленам. Эше практикыш толмем годсекак. Тунам курыкмарий студент-влакын «Чолга шӱдыр» ансамбльышт нерген зарисовкым ямдылышым, ончем – кугу материал гыч кукшо гына уверым коденыт. Мый ӧрым. Тӱҥ редакторын алмаштышыже Василий Тихонович Иванов деке мийышымат, «Тыгай обработко дене ом келше» маньым. А тудо «Кузе возенат, тугак серен кондо» каласыш. Тыгак ыштышым, материалем шонымем семынак савыкталте. Тидын дене эше ик гана каласем: мый кукшо материалым ом йӧрате.
Газетыште пашам ышташ тӱҥалмекемат, тидым эре ушыштем кученам. Тунам сӱретче Измаил Ефимов шке пашаж дене тӱрлӧ фестивальлаште ойыртемалташ тӱҥалын ыле. Тудын нерген материалым ышташ каласышт, да уло кумылын келшышым. Тиддеч вара да кызытат тудо вашлийме годым «Тыйын материалет мылам эн шерге» манеш.
Эше тыгай шарнымаш уло. Армийыш кайымем деч ончыч койдарымашан, «Рашкалтыш ден почкалтышлан» келшен толшо, изиш фельетон деке лишылрак материалым возышым. Партий илыш пӧлкаште ыштыше Варсонофий Иванович Иванов «Мый тыге возен ом керт ыле» мане.
– Тыгай ой пеш шерге, туге? А тунамсе журналист-влак коклаште пример семын Тыланда кӧ лийын?
– Мылам эн чот Василий Тихонович Ивановын возымыжо келшен. Тудо кеч-могай материалым анализироватлен серен, чыла могырым аклен. Келша ыле фельетон сынан койышыж дене Анатолий Филиппович Филиппов-Чончурий. Зарисовкым, фельетоным шкежат возаш йӧратем ыле…
– «Ыле» маныда, а кызыт?
– Но кызытше мемнан фельетон жанр йӧршеш уке, зарисовкыжо уло – тудыжым чылан гаяк возена. А фельетон йомын, молан манаш гын тушто улшо кажне мутшылан мутым кучыман. Совет жапыште кажне тыгай сынан материал деч вара иктешлымашым кучемын органлашкыже колтымо, тыге ситыдымашым тӧрленыт але могай-гынат мерым ыштеныт. Сандене возымо годым йылмым эскераш кӱлын, шонен лукташ ок лий – чын деке лишке, но литературный обработкан лийшаш. Шке гыч пургедын лукмо огыл, а калык контрольын тергымаш материал негызеш ышталтын, молан манаш гын шке гыч, кучемысе иктаж органын тергыдымыж деч посна возет гын, шкендычым судыш пуэн кертыныт.
– Кызытат возаш лиешыс…
– Кызытат лиеш, туге гынат ме фельетон деч кораҥынна да проблемный сынаным возаш тӱҥалме, но пытартыш жапыште тудын дечат ӧрдыжкырак лийме. А проблемный материал шке шымлыме негызеш возалтшаш.
– Те журналист семын веле огыл, поэт семынат палыме улыда. А поэт – романтике шӱлышан айдеме. Журналистике пашаште тиде мешанчык але…
– Мешанчык огыл. Ме кажне материалым романтике шӱлыш дене возена, а кумыл нӧлтен серыме сайрак лектеш, пессимист кумыланын материалжат тыгаяк лиеш. Романтик шӱлыш оптимист лияш тарата, сай верч тыршаш кумылаҥда.
– Эн кугу сеҥымашлан мом шотледа?
– Эн кугу сеҥымаш – чапле материал, но кунам тудым тугак чаплын аклат – эшеат сайрак! (авт.: шыргыжеш).
– Палена, проблемный материалым возымо дене пырля ятыр еҥлан неле йодышым решатлаш полшенда да кызытат тыгак. Иктыжым шарналтена моли?
– Эн кочо шарнымаш теве могай. У Торъял посёлкышто газ пучым шупшмаште пошкудо-влак коклаште ӱчашымаш лектын. Тыгай йодыш дене кылдалтше материалым, верыш лектын тергыде, возышо-влак дене вашлийде ямдылен от сеҥе, молан манаш гын кок могыр гычат шонымашым палыман. Тыгодымак кучемысе органлаш пурыде ок лий. Ты йодыш дене посёлкысо администрацийыш миенам, серышыште ты органымат тӱкымӧ ыле. Тушко пурышым. Ойлышо еҥын кажне мутшым кид дене возен шукташ ок лий, сандене диктофоным луктым. Вуйлатыше ойлыш, ойлыш, а вара, диктофоным ужат, «А тый диктофоныш возаш разрешенийым йодынат? Ӱштын шу!» мане. Чыла ӱштым. Разрешенийым йодым. «Йӧра» мане. Но ала-могай йодышланже каласен ыш керт да алмаштышыжым ӱжӧ. Тудат ойлыш, ойлыш да диктофоным ужын шуктышат, «Разрешенийым йодынат? Ӱштын шу!» шоктыш. Вара, вуйым шийын, прокуратурыш йыҥгыртышт, но мыйже тушко миенам, сандене «Кузе лийын, тугак вашештыза» маньыч. Вара гына вашештышт, но адакат «Диктофонышто шонымыда семын вашталтен кертыда» маныт. Мыйже «Тугеже компьютерым пуыза, вигак возена, кагазыш луктына, те лудыда да кидпалым пыштеда» манам. Тыгак ыштышна… Тиде – эн кочо шарнымаш, тыгайже тетла нигунам лийын огыл.
– Журналистлан теве могай чытыш кӱлеш вет, Юрий Валентинович.
– Туге, кузе чытенам ман шоненам. Эсогыл, лӱдыктен, «полицийым ӱжыктем» маныныт… А пытартыш жапыште тыгай сынан материалже мемнан пашаеҥна дене кылдалтын, тудын илыме шуко пачеран пӧртын туврашыж гыч 2019 ий годсек вӱд пура, олмыкташ эре сӧрат. Мый шкежат Илыме верым тергыме шотышто департаментыш коштынам, материалым рушлаш кусаренам, тӱҥ редакторна кучемысе икмыняр органлаш серышым колтыш. Ӱшанена: могай-гынат лектыш лиеш. Проблемный статьям возаш куштылго огыл, кажне факт чын лийшаш – тунам гына кӱлеш мерым ыштат да айдемылан полшен кертат.
– Тыгай полыш кумылым эшеат нӧлта.
– Туге. 2000 ийыште экономике да бизнес йодыш дене редакторлан ышташ тӱҥальым. Редакцийыш критике сынан серышым тӱҥ редактор эре мылам кучыктен. Тыгай материал лудшым савыра да адакшым тудын дене республик кӱкшытан журналист конкурслаште чӱчкыдынак ончылно лийынам – вич ий почела «Республиканский газетыште эн сай паша» да «Республиканский газетын эн сай журналистше» номинацийлаште палемдалтынам.
– Икымше гана айдемым ужмеке, тудын тӱжвал тӱсыштыжӧ молан тӱткышым ойыреда?
– Мылам моторлык нерген возаш логалын огыл, сандене тӱжвал тӱсшым огыл, айдемын кузе ушан вашештымыжым, мутланымыжым шотыш налын, пашажым аклен онченам. Моторлык нерген серем ыле гын, очыни, тидымат шотыш налам ыле (авт.:шыргыжеш)
– Койыш-шоктышышто мом эн кӱкшын акледа? Могай айдеме пагалымашым луктеш?
– Шкем шот дене кучымым. Шала койыш, уто мутым арам кышкылтме мылам огыт келше. Йодышлан раш, чаткан, шонен вашештат, ушан ой дене – мылам тиде эре тӱҥ верыште.
– Шкан шке кунам шыдешкен кертыда?
– Кунам материалым вашкен возет, шукташ тыршет, а жап шагал… Тыгай годым «Молан писынрак возаш огыл ыле?» шканет шыдешкет, а вара тунамак шоналтет: а писын возымо материал кузерак лектеш? Вара иктешлымашым ыштет: утыжым вашкаш огыл, а сай да лудшылан пайдале лийже манын тыршен возаш.
– Тугеже шыдешкеда да тунамак шкем лыпландареда.
– Туге. Материал сай лекше манын шонет, тиде – тӱҥ. Вет писын возымын акше тунарак уло мо? Куштылгын да писын возымо келгын шонен ямдылыме деч садак ойыртемалтеш.
– Моткочак тыматле койыш-шоктышда вигак шижалтеш, коеш. Ачада тыгай лийын але авада?
– Ковам тыматле лийын. Авамын йылмыже пӱсырак ыле, сандене пошкудо-влак тидым йӱштынрак онченыт. Тудо ушан кутырен, сайын ойлен, тыгодымак пӱсын. Ачам лыжган мутланен. Тӱҥ шотышто лыжгалыкше — ковамын, ачам дечат куснен, но материалым келгын шонен ыштен тыршымашыже – авам деч. Тудо ушан ӱдырамаш лийын, тунемынжат книгагудо пашалан, но, ешартыш курсым пытарымеке, ӱмыржӧ мучко бухгалтерлан тыршен.
– Нуно журналист пашада шотышто мом ойленыт?
– Ончыч, конешне, модыш семын онченыт, но вара, газетыште возымем лекташ тӱҥалмеке, вес семынрак. А пошкудо-влакын «О, Исаков-поэт!» манмыштлан авам «Поэт марте эше кушкаш кӱлеш!» каласен. Куандарен, моктанен огыл, тудо чын ойлен да мемнамат тидланак туныктен: чын дене пашам ышташ да илаш, сеҥымашыш шуаш.
– Йоча жап гыч могай шижмаш чонышто ила?
– Мый шошым шочынам, вӱдшор жапыште. Санденак йоча годсек тиде пагытым йӧратем, возымо пашамат лач ты жапыште утларак кумыл нӧлтын ышталтеш. Кажне шошым мый куанен вученам да вучем. Шошо идалык мучкылан кумылем нӧлта.
– Илышым уэш илен лекташ йӧным пуат гын, кызытсе уш дене эн ончычак мом шотыш налыда ыле? Могай ошкылым йӧршеш огыда ыште, а могайым ыштеда ыле?
– Очыни, мый тиде профессийымак ойырем ыле, мылам тудо лишыл лийын. Но жапым утларак пайдалын кучылтам ыле да поэзийымат тиде жапыште вияҥден толаш йӧным муаш кӱлеш ыле тыршыманак ыле манын шонем. Но торленжак омыл, кызытат жапым муын возаш тыршем. Ошкыл шотышто ойлаш гын… Йоҥылыш деч посна илаш ок лий. Уэш илена гын, тудым огына ыште ыле, но тыге илаш ок лий.
– Пелашда дене ятыр ий пырля иледа. Еш илышыште мо эн тӱҥ?
– Эн тӱҥ – икте-весым умылымаш, ик ой дене йочам ончен куштымаш. Ачам ден авам тыгай лийыныт, санденак мый кызыт тыгай улам. А мыйын илышыштем чылажак шонымо семын огыл, туге гынат ӱшанен илена.
– Пиал тугеже тиде – …
– Еш илышыште сай лийже – ик пиал, паша ушнен толеш – кокымшо, илаш ситыше пашадар – кумшо. Поян лияш нигунам шонен омыл да тидым ымй пиалланат нигунам шотлен омыл. Эн тӱҥ верыш, ончыко мый эре пашам шынденам. Санденак пашаште чыла сай – пиаланла чучам.
– Пытартыш жапыште могай шонымаш ушышто озалана?
– Юмо мылам мом пуэн, тудым ыштен шуктем манын шонем.
Г.Кожевникова
М.Скобелевын фотожо
