Йошкар-Олалан 440 ий теме вашеш землякна Игорь Алексеевын руш йылме дене возымо «Сказание о Царёве городе на Кокшаге») поэмыже рушла-марла савыкталтын лекте. Автор шке произведенийжым «почеламут дене возымо краевед очерк» манын палемден. «Чарла нерген каласкалымаш» вуймут дене поэмым марлашке Россий писатель ушемын йыжыҥъеҥже Татьяна Очеева кусарен. Мут – тудлан.
– Писатель Игорь Алексеев дене ме интернет полшымо дене палыме лийынна. Коктынат Марий Элыште шочынна, да умбакыже илышна Моско ола дене кылдалтын. Пӱрымаш икте-весынам творческий корнышто ваш ыштен. Мо оҥайже, шинчаваш але ужын огынал. Икана кутырымо коклаште «Сказание о Царёве городе на Кокшаге» поэмыжым марлашке кусарыме нерген шомакым лукто. Шуко шоныде, «Ӱшанеда гын, кусарем», – маньым.
Пашам ышташ оҥай ыле, но тунамак икмыняр нелылыкат шижалтын. Историйын чыла лыке-луклажым шерын лекташ логале, шуко мутерым пургедынам. Мутым пуэнам гын, шуктыман манын, эрдене эр помыжалтын, вакшыш гыч кынелде, яндар вуй дене кусарыме пашам шуктенам. Малаш возынам гынат, иктаж катреным кусарыде мален колтен кертын омыл. Тыгак корнышто кудалме годымат, ошкылшылат южо йодышлан вашмутым кычалынам. Кусарыме пашалан кӱлынак пижмашын вес амалжат лийын: Йошкар-Олалан 440 ий теме вашеш у книга пöлекым ямде лийшаш.
Игорь Владимирович военный айдеме, чыла пашажат шот-рат дене шукталтшаш. Тӱҥалтыште тудо поэме корно-влакым эсогыл верышт дене вашталташ огыл манын йодын, рушлаже тиде кусарыме йӧным подстрочник манына.
Вара сапжым изишак луштарен, южо шомакым пуртыде кодашат келшен да куштыжо катрен корныламат вашталтыме. Уке гынже марий текст куштыжо пунчежалтын, сылнын шоктен огыл. Кажне гана авторлан шке шонымашемым шуктенам. Тудо пашамын кажне лончыжым пала.
Поэмысе лӱм да дате дене кылдалтше корнылаште поснак нелылык шижалтын. Тыште ны ешерен пурташ, ны луктын шуаш лийын огыл, историйым шӧраш, савырен возаш огеш лий. Мутлан, поэме гыч 6-шо главан пытартыш кок катренжым налаш:
Имена лишь части этих корифеев
Смог увековечить город сей Царёв:
Головин, Онучин, Матов, Галафеев,
Бабушкин, Шарапов, Кононов, Репьёв…
А ещё Аленин, Гурьев, Купреянов,
Шишкин, Доможиров, Сытин и Нагой…
Каждый, безусловно, был не без изъянов,
Ну а в общем, цели следовал благой.
Марла:
Икмыняр лӱмнерым веле корифейын
Кертын ты Чарла ола ӱмыраҥден:
Головин, Онучин, Матов, Галафеев,
Кононов, Репьёв, Шарапов, Бабушкин…
Гурьев, Купреянов, а эше Аленин,
Шишкин, Доможиров, Сытин ден Нагой…
Экшыкше, мутат уке, улмашын кажнын,
Такшым нунын лийын поро шоныш ой.
Кунам редакторем Геннадий Сабанцев лиеш манын каласышт, мый изишак коляненат колтышым: лӱмлӧ уста калык поэт, критик, лӱдын ок шого, кӱлеш гын, чылаштымат «почка». А мыйже, Сабанцев-Ояр гаяк лӱмлӧ Игорь Алексеевын пашажлан пижше, чыла шот дене ыштен моштенам мо? Ятыр гана шоненам. Но кунам ме шинчаваш палыме лийна, чоныштем ласкалык кумыл шочо. Марий книга издательствыште Геннадий Леонидович мыйым моткочак порын вашлие. Пырля кусарыме текстым лончылен, кече эртен кайымымат ыжна шиж. Тудо мылам руш текстым марла мут, марла ойсавыртыш, марла таҥастарымаш дене кусараш кӱлмӧ нерген умылтарыш.
Теве 9-ше главан пытартыш ныл корныжо рушла тыге йоҥга гын:
Да и тот, кто мелкой промышлял торговлей,
Тоже не совсем уж маялся в нужде:
Дом, по крайней мере, был под ладной кровлей,
И капуста липла к сальной бороде.
Марлаже тыге:
Изирак сатум ужалыше коклаште
Йорлылык ден маитлалтшыжак уке:
Пӧрт леведыш сай, оҥа – авагашташте,
Оҥылаш мучкыжо ÿят йога вÿге.
Ончалза тиде корным: «И капуста липла к сальной бороде» – «Оҥлаш мучкыжо ÿят йога вÿге».
Марлашке кусарымашыже марлак шокта! Тыгай ойсавыртыш поэмыште эше икмыняре уло. Садлан чылт точный перевод манмет тыште чылаж годым шотлан толын огыл. Ик кечыште ме Геннадий Леонидович дене 26 глава марте лончылен шуктышна.
Тиде мыйын икымше кугу кусарыме пашам. Ик ий утла ыштенам, мучашлымеке, тыгай иктешлымашке шуынам:
- Кугу пашам тӱҥалме дечын ончыч опытан творческий еҥ дене кылым кучен, тудлан шонымашым йоҥгалтарен, ойжым колыштын, шотышко налман. Тӱҥалтыш ужашыжым кусарымек, вик лудыктыман, темлымашым шотыш налман.
- Пашам тӱҥалме деч ончыч книга издательстве денат ойым пидман; икте-весым умылен, келшен, кумылаҥден пашам ыштыман.
Книгам марий книга савыктыш луктын. Тыгак тудым тӱрыс шуктымаште руш редактор Сергей Щеглов тыршен.
Книга историк ден краевед-влаклан веле огыл, тыгак моло лудшо-влакланат темлалтеш, школ ден ВУЗ-лаште урок ден занятийлаште кучылташ ешартыш сай материал лийын кертеш.
Автор нерген
АЛЕКСЕЕВ Игорь Владимирович 1967 ий 9 июльышто Йошкар-Олаште шочын. Россий литератор, Россий журналист да краевед ушем член.
11 книган, 50 тӱшка сборникын да савыктыме СМИ-ште 800 утла публикацийын (Российыште, тыгак йот эллаште) авторжо. Ятыр премийын да конкурсын лауреатше. «Петровка, 38», «Щит ден керде» газетлаште пашам ыштен. Ятыр жап «Содружество» журнал редакцийым вуйлатен. Элгӧргӧ службо полковник отставкыште. Кызыт – Россий МВД Тӱвыра рӱдерын редакционно-савыктыш паша пӧлкажын тӱҥ редакторжо.
Кусарыше нерген
ОЧЕЕВА (Ельмекеева) Татьяна Ивановна 1968 ий 10 ноябрьыште МАССР У Торъял район Ӱлыл Ядыкплак ялыште шочын.
Россий писатель-влак ушемын йыжъеҥже. Кандаш сылнымут сборникын авторжо. «Олорысо еҥ-влак да нунын пӱрымашышт» очерк книган да «Тып-топ ошкылам» йоча муро сборникын ик авторжо.
Татьяна Очеева руш да марий йылме дене Параньга районлан Гимн текстым возен. Почеламутшо-влак моло калык-влакын ятыр йылмышкышт кусаралтыныт, тӱшка сборниклашке пурталтыныт.
Лидия СЕМЕНОВА
Фотом еш альбом гыч налме
КАТРЕН – поэмысе ныл корнан строфа.
