Марий Турек район Кӱшыл Турекыште илыше Галина ден Борис Устюговмытын суртышт ынде ятыр гана посёлкышто эртарыме «образцово кучымо пӧрт» конкурсышто палемдалтеш. Мутат уке, тыште суртозанат, озаватынат надырыштым ончыктыман. Когыньыштынат кидйолышт чылалан толеш. Суртышт шондык гай: тӱжвач ончымаштат, кӧргӧ гычат.
«Пеш самырык лиймына годымак тудым нӧлтенна. Кызыт шонен ӧрам: кузе лӱдын огынал. Кеч таче шукынжо кугу пӧртым ыштат, мемнан дене от таҥастаре. Кум эргым ончен куштенна: Саша, Сергей да Станислав. Кугуракше посёлкыштак райпошто водительлан ышта, кыдалашыже – Москошто геолог-влак дене, Стас музыкантлан тунем лектын», – каласкалаш тӱҥале Галина Валентиновна шкеж нерген.
«Боречка, йӧратымем, моторем», – лач тыге Галина пелашыжым йӧратен ончалын лӱмда. Инсульт деч вара Борис Гурьяновичын тазалыкше изишак начарештын. Галина – пелашыжын ӱшанле эҥертышыже. Тений кеҥежым пырля илымыштылан 48 ий темын. Нунын деке миен лекме годым, озавате шергым когыльым ыштен ямдылен ыле. Мемнам пеш порын, когыльо да чай дене сийлен вашлие.
Шукынжо огыт пале, очыни, Галина Валентиновна эстраде мурызо Стас Устюговын аваже. «Аваем шыргыжал, воштылмет мылам пиал» аважлан пӧлеклыме мурыж гыч шомак-влак ушыш толыт. Мутат уке, авалан шкаланжат тыгай мурым колаш пиал, шонем. Палышыже палат, очыни, аваже эргыжын мурыжлан шомакым сера. Тыгай мурыжат ятыр погынен. Ӱдырамашын «Ош сирень» икымше изирак почеламут сборникшат лектын. Кеч Галина ончычшо книгам савыкташ торешланенат, но чолга йолташ вате Вера Сорокина тудым мутланен ссавырен сеҥен. Галина книгам лукташ келшен. Марий книга савыктыш полшымо дене тудо ош тӱням ужын. Кызыт гын, тынар шагал почеламутым тушко чумырымылан ӱдырамаш чаманат.
Стас эргыжын да мурылан шомакым возышо семын тӱрлӧ конкурсышто, фестивальыште палемдалтме наградыже, статуэткыже-влакым озавате посна шӧрлыкыштӧ куча: рат дене шогат, чоным куандарат, авам у почеламутлан кумылаҥдат манашат лиеш. Кеч Стасын мураш тӱҥалмыж нерген пошкудо-влакын моктымышт гыч веле пален налын. «Эргым изиж годым шукыжо мутланен огыл. Посёлкысо школышто, СПТУ-што тунемын, эркын мураш, концертлаш ушнаш тӱҥалын. Садикыш коштмыж годым политикыжак тугай лийын – марла мутланаш чареныт. Сандене Стас «руш» рвезе лийын кушкын. Рушлак мурен. Палантай лӱмеш тӱвыра да сымыктыш колледжын эстраде пӧлкажым тунем лектын. Варарак тудо марла мураш кумалаҥын, шкак мурым возаш тӱҥалын. Кызыт шкенжын студийыже уло», – мутвундыжым руда Галина.
Шкенжын усталык шӱлышыжӧ изиж годымак палдырнен улмаш. Тудо почеламутым возгален, но иктыланат ончыктен огыл, вожылын. А возашыже пакча шеҥгелсе чодыраш лӱмын коштын, эсогыл телым – ече дене. «Мемнан пӱртӱсшак поэзийлан кумылаҥда», – манеш Галина. Устюговмытын кугу пакча шеҥгелнышт моткоч мотор вер-шӧр: олык, памаш, корем гоч чодыра, туштыжо емыж, поҥго шуко. «Тений кеҥежым олыкыш мӧрӧ погаш каенам. Трукышо ушыш почеламут корныла тольыч. Пурен кайышым да мӧремат велалте. Тудым погаш огыл вет, корнылам мондаш огыл манын, давай кагаз ден карандашлан мӧҥгыш куржаш», – воштыл-воштыл каласкала Галина Валентиновна поэзийлан кумылаҥдыше пакча шеҥгелысе вер-шӧржым ончыктен коштыктышыжла. Мӧҥгеш толшыла кашташте кечыше вургемым кучен ончыш да пелештыш: «Мый моткоч йӧратем теле мардежыште кошкышо мушмо вургемын пушыжым».
Ӱдырамаш поэзий велке угыч Стас эргыжын йодмыдмыж почеш лупшалтын. Садыже рушла почеламутым марлаш кусараш йодын. Ончыч ӱдырамаш отказен, а вара шинчын да серен. «Эх, тек муро йоҥга» икымше почеламутшо маналтын. Эргыже вигак мурым шочыктен. Тудын олаш кайымекыже, Галинан эше почеламутым сераш кумылжо ылыжын. Нуно пеш куштылгын шочыныт. «Иктаж латвич мурылан серенам, очыни. Икымше книгам кидыш налмеке, моткоч куаненам. Шинчавӱдемат лектын. Кумылем тодылалтынат, нӧлталалтынат… Молан манаш гын, возымемым воштылаш тӱҥалыт, огыт савыкте манын шоненам. Аптыраныше улам да, сандене тыге», – чонжым почо ӱдырамаш. Кызыт ынде тудын деч почеламутым сераш моло артист-шамычат йодыт.
Галина шке ийготшо деч палынак самырыкын коеш. 40 ий наре посёлкысо «Березка» йочасадыште поварлан ыштен. «Мый ик вер гыч весыш куржталышташ ом йӧрате, кеч кажне кечын кум километрым тышке да тушко йолын кошташ логалын. Но сулен налме канышыш лемеке, икымше пенсийым кидыш налмеке, шортынат колтымем шуын… Мом ыштет. Теве лишыл кечылаште йочасадыште нылле ияш лӱмгечым палемдаш тӱҥалыт. Тушко саламлаш каяш сийым ямдылышашем уло. Стасымат уна семын мураш ӱжыныт, вет изиж годым тудо тушко коштын», – мутшым шуйыш Галина Валентиновна.
Вате-марийын кум эргыштат шке ешышт дене посна илат. 7 уныка да ик кугезе уныка дене куандареныт. Ача-ава деке пайремлан, канышлан я иктаж кугу пашам ышташ полшаш толын каят. Озавате нуным, уна-влакым вашлияш, сийлаш йӧрата. Сандене ты суртыш толшо-влак эре улыт. «Кеҥежым беседке нигунам пуста ок шинче. Еҥ толеш – суртем весела», – манеш шкеже.
Эшежым Галина баян дене шокта. Ончыч тудо гармонь дене шокташ тунемын. Моло семынак – мончаште. Вара тыгак шке гычак баяным «сеҥен». Кок тыгай семӱзгарже уло. Еш пайрем годым кумылын шокта, чылаштым куштыкта да мурыкта. Кумыл лекме годым, лишыл еҥже-влакым, баяным шоктен, пакча шеҥгел, поэзий кумылым лукмо верышкыжат вӱден наҥаен кертеш. Пеш проста, весела, поро, поэзий кумылан мотор ӱдырамашын чон почын шке нерген каласкалымыж дене кумылымак савырыш. Тыгай ойыртемалтше марий ӱдырамашым кузе моктыде чытет?!
Светлана Носова
М.Скобелевын фотожо.
