Кызыт интернет ик эн кугу вий манашат лиеш. Мом пален налнет – тушто чыла муын кертат. Кушто мо ышталтеш – тидат чыла коеш.
Теве мыят лач туштак «Келшымаш кӱвар» нерген возымым да фотографий-шамычым ужым. Снимкылаште улшо еҥ-влакымат шукыштым палем, а «Келшымаш кӱварже» мо тыгай – уке. Сандене рашемдаш кумылем лекте: мо тиде, тудо кӧм уша, кӧмыт да молан иквереш чумыргеныт, ончыкыжым мом ышташ палемдат…
Кажне гаяк фотографийыште эре ик ӱдырамаш уло, тугак интернетысе соцкылыш снимке-влакым вераҥда да кушто улмышт нерген кӱчыкын палдара. Тиде – Людмила Градова. Ты амал дене лачшымак тудын дене кылым ышташ да мутым вашталташ шонымаш шочо.
«Чонемже эре тӱвыра пелен»
– Мый кужу жап тӱвыра аланыште пашам ыштыше да культурлан моткочак шӱман еҥ улам. Санденак шкенан ялыште, Кужэҥер район Агытансолаште, клуб петыралтмеке, Чодыраял клубышко куснаш темленыт, – каласкалаш тӱҥале чолга ӱдырамаш. – Тыге тушто куд ий художественный вуйлатыше лийынам. Тиде жапыштак индивидуальный предприниматель семын ялла мучко шӧрым погенам. Тыгодымак эше почтальонлан ыштенам. Икманаш, кум вере тыршенам. А 2016 ийыште ик палыме ӱдырамаш вахте йӧн дене Москвашке пашашке кошташ тӱҥалаш ӱжӧ. Мый тунамак кӧнышым да ик гана гына кок арнялан миен толам, шонышым. Но, тевыс, кызытат тушкак кудалыштам.
Тыгодым чонемже эре тӱвыра пелен. Ик жап Йошкар-Олаште илымем годым Ленин тӱвыра пӧртыштӧ «Марий касым» эртаренам. Лач тунамак шуко лӱмлӧ еҥ, мурызо, артист, коллектив дене палыме лийынам. Тыге тиде жап гычак Советский поселко гыч Галина Александровна Щербакова дене кылым кучаш тӱҥалынна. Икана мутланыме годым Звенигово район гыч тӱвыра пашаеҥ Светлана Богданова тудын дене палымым ышташ да унала намиен кондаш йодо. Сӧрышым. А тылеч ончыч шкенан Кужэҥер район Тошто Йӱледӱр ялысе клуб вуйлатыше конкурсым эртараш ямдылалтмышт нерген ойлыш да тушко ушнаш, пеленем эше иктаж-кӧм кондаш темлыш. Тидланат кӧнышым. Тунам Светалан йыҥгыртышым да пеленем мияш темлышым. Тошто Йӱледӱр кушто верланымым тымарте пален огыл гынат, келшыш. Тыге коктын тушко миенна.
Полшаш шонен чумыреныт
Лач тылеч вара Людмила Юрьевна шкешотан мобильный полыш группым чумыраш шонымашыже шочын: кушко каяш да мероприятийым эртараш але концертым сӧрастараш полшаш кӱлеш – тӱрлӧ район гыч участник-шамыч чумыргаш да тушко тӱшка дене але икмыняр еҥ миен толаш.
– Шонымашем дене Галина Александровнам палдарышым, – ойла умбакыже. – Тудлан темлымашем келшыш да Советский район гыч кӧ ушнен кертше-влакым темлыш. Москваште пашам ыштымем годым марий-влак тусо Марий тӱвыра рӱдерышкат коштынна. Туштак У Торъял район гыч калыкыште поэтессе да муро-влакын авторжо семын палыме Нина Щербакова дене вашлийынна. Икмыняр жап гыч мӧҥгышкӧ пӧртылмеке, тудын деке унала миен толаш мутланен келшышна да кӱшнӧ палемден кодымо чыла нине еҥ жапнам веселан эртарышна.
Но нуно мероприятийыш веле огыл пырля чумыргат, тыгак, мутлан, шочмо кечыштымат пырля погынен эртарат. Тыге ӱмаште сентябрьыште группышкышт эше икмыняр еҥ ушнен да нуно Людмила Юрьевна деке мӧҥгышкыжӧ, Агытансолашке, шочмо кечыжым пайремлаш миеныт.
Концертым, мероприятийым, пайремым эртараш полшымо дене пырля иквереш каналташат лӱмынак погынат. Тыге ӱмаштак тӱшкашт дене Кӱ курыкыш, Визымыш миен толыныт. Галина Александровнан темлымыж почеш, Советский поселкышто ик эн чапланыше каныме клубыштат лийыныт. (Светланалан сӧрымем туштак шуктенам: тудо ты чолга ӱдырамаш дене палыме лийын). Тушкыжо Кужэҥер, Советский, Звенигово, У Торъял районла, Йошкар-Ола гыч тӱвыра пашаеҥ ден тидлан шӱман еҥ-шамыч чумыргеныт. Тушкак Советский районысо тӱвыра отдел вуйлатышымат ӱжыныт да икте-весышт дене палыме лийыныт, муреныт, куштеныт, каналтеныт.
«Келшымаш кӱвар»
Да лач туштак Людмила Юрьевна группыштлан «Келшымаш кӱвар» лӱмым пуаш темлен. Тылеч вара ынде кеч-кушкат тиде лӱм денак миен толедат. А лийынытше ятыр вере: Шернур район, Кукнур кундемыште Йӱштӧ Кугызан илыме верыштыже; ты районысак Тамшэҥер ялыште тӱрызӧ-влакын клубыштышт; Советский районысо Чкарино кундемыште; тыгак Йошкар-Оласе Совет Армий тӱвыра пӧрт пелен чумырымо «Марий мланде» ансамбль денат палыме лийын толыныт. Кужэҥер район Йӱледӱр селасе тӱвыра пӧртышкӧ гын тымарте икмыняр гана миеныт. Мутлан, Шорыкйол пайремым эртарымашке ушнымышт годым Кугу Лаждӱр, Йывансола тӱвыра пӧртла гыч ансамбль-влакат толыныт да весела мероприятий дене калыкым, икте-весыштым куандареныт.
У Торъял районышто эсогыл ныл ганат лийыныт: Нина Щербакован книга презентацийыштыже (снимкыште. Л.Градова – кокымшо радамыште шола гыч нылымше); районысо тӱвыра да каныме рӱдерыште да кок ганаже Шӱвылак ялысе клубышто. Пытартыш ганаже арня утларак ончыч, 10 апрельыште, ты ялыш миеныт да кызыт Украиныште кайыше сарыште кредалше Российысе салтак ден военнослужащий-влакым кумылаҥдыме шонымаш дене «Чонна дене пырля улына» патриотический концертым ончыктеныт. Тунамже «Келшымаш кӱвар» группыш калыкыште утларакше этноблогер семын палыме Эльвира Куклина ушнен да шкенжын икмыняр почеламутшым лудын. Ончыкыжым, 7 майыште, тиде программе денак Кужэҥер район Шӱдымарий школыш каяш погынат.
– Але теве, мутлан, тений 8 мартыште Чкарино тӱвыра пашаеҥ-влак Кужэҥер район Чодыраялыште концертым ончыктышаш улыт ыле. Но выступатлышаш еҥ-шамыч кенета икте черланен, весе кертын огыл да клуб вуйлатыше, нимолан ӧрын, «Келшымаш кӱварым» полшаш йодын. Тунам мый Йӱледӱр пӧрт вуйлатышылан, Йошкар-Олашке «Марий мланде», «Чон оҥгыр» ансамбль-влакын участникыштлан йыҥгыртышым. Тыге кандаш еҥ погынен мийышна да, нимогай репетиций деч посна, чапле концертым эртараш полшышна, – куанен палдарыш Людмила Юрьевна.
Ойлымыж почеш, кызыт группышко ушнышо еҥ-влак Москва гыч паша гыч пӧртылмыжым гына вучат да кажне гана «ынде кушко каена? Ынде кушко миен толына?» манын йодыт.
– Лишыл жап нерген ойлаш гын, шукерте огыл Морко районысо ик ял гыч шкешт мыйым кычал муын йыҥгыртеныт да нунын деке унала ӱжыныт. Сандене тушко миен толына, очыни. Тыгак Звенигово олаштат вучат, – рашемдыш мобильный группын вуйлатышыже.
Уста еҥ-влак дене палдараш темлат
Советский поселкышто иквереш погынымышт годымак умбакыже кугурак лектыш дене пашам ышташ манын, группыш ушнышо-шамыч проектым возаш мутланен келшеныт.
– Вет ончыкыжым ме концерт, мероприятий, пайрем годым веле огыл полышым пуаш, тыгак вашлиймашым, мастер-классым эртараш, икте-весым паша опыт дене палдараш шонена. Тӱвыра паша куштылгыла коеш веле. А чынже дене пеш неле. Тидым шкеат сайын палем. Сандене мый тӱҥжӧ культур пашаеҥ-шамыч ваш коштышт, икте-весышт дене чумыргышт да ваш-ваш эҥертен пашам ыштышт манын шонен, тыгай группым чумыраш кумылаҥынам. Да ты амал денак кушко, могай ялыш, клубыш миена, эре ойлем: «Кӧн могай талантше уло, иктаж-мо шотышто уста еҥ кундемыштыда ила, мутлан, талеч ургызо, тӱрызӧ, гармоньчо – нунын дене палдарыза, калык ончыко лукса, коллективда, шуктымо пашада нерген каласкалыза». Молан манаш гын, ме кеч-кушко миена гынат, чыла тидым видеошко возена да альбомым чумырена.
Чонышт йодмо почеш пашам ыштынешт
– Кызытеш мемнан нигуштат шкенан кабинетна, погынен мутланаш верна уке. Мый участник-шамычлан йыҥгыртем да тиде я тудо верыш мероприятийым эртараш полшаш кажныже изирак тӱшка шке машина дене миен толына. Но тыге пеш йӧнанжак огыл. Южыштын вигак тыгай шонымашышт але темлымашышт лектын кертеш: а молан мыланна республикысе Марий тӱвыра рӱдерыш ушнаш огыл? Тудо вет – рӱдер. Но мемнан нигӧн пелен лияш огыл, а чон йодмо почеш шке семын пашам ыштымына шуэш. Сандене кызытеш шке семын йӧным муаш тыршена.
Улшо нелылыкна нерген пален, Эльвира Куклина тудын гоч проектым возаш темлен. Тыге лишыл жапыште тидым илышыш пурташ тӱҥалаш шонена. Да тылеч вара группынан паша чынже денак эшеат утларак ворана манын моткоч ӱшанена, – мучашлан палдарыш вуйлатыше.
Тугеже тек тыгак лиеш. Тек шонымашышт шукталтеш. Еҥ-шамычын пашам ышташ, икте-весылан полшаш моткочак кугу кумылышт уло гын, тек тидлан нимогай чаракат огеш лий.
Любовь Камалетдинова
Фотом группын архивше гыч налме
