Марий Элыште ковид да грипп дене черланыме сӱрет огеш саем гаяк. У коронавирус инфекций нерген ойлаш гын, кызыт регионыштына омикрон штамм озалана. Европышто да Китайыште тудын у штаммже – Кракен – лектын, сандене тушто калыкын черланыме чотшат кенеташте кугемын каен.
Шкат паледа, вируслан нимогай чек чарак огыл, да тудын у штаммже-шамыч Российышкат пеш писын да куштылгын куснен кертыт. Тидым 12 январьыште Российын Роспотребнадзоржо эше ик гана пеҥгыдемден: элыштына коронавирусын Кракен штаммже дене черланыше икымше еҥым рашемден. У штамм деч аралалтме тӱрлӧ чаракым кызытеш пурташ палемдыме огыл гынат, модернизироватлалтше вирус чыла шотыштат кугу тӱткышым да радамынак ямдылалтме пашам йодеш.
Вирусын лӱмжӧ грек мифологий гыч лектын, тудо теҥызыште илыше моткоч кугу да шучко персонажым ончыкта. Тыге лӱмдымӧ дене шанчызе-влак ончылгоч шижтарат: Омикрон мутироватлалтеш да утыр осалыш савырна. Кракен штамм – тиде вирусан инфекцийын у типше огыл, а коронавирусын утларак осал видше.
«Лывыргырак» гынат…
Вирусын у мутацийжым икымше гана 2022 ий декабрь тӱҥалтыште США-ште регистрироватлыме. Тудын чот писын шарлымыжым США-н Чер-влакым контрольышто кучымо шотышто рӱдерже пеҥгыдемен. Идалык мучаште черланыше чумыр еҥ гыч пелыжым наре ковидын лачшымак тиде субвариантше авалтен, кеч кок арня ончыч тиде чот 10 процент гына лийын. Инфекцийын шарлыме писылыкшым теве кузе умылтарат: у штамм, айдемын спайковый манме белокшо дене ушнен, иммунный антитела деч шылаш «тунем шуын». Тидлан кӧра иммунный системе у вирусым ужын да рашемден огеш керт.
2023 ийын икымше арняштыже у штаммым Европын 28 элыштыже, Африкыште да У Зеландийыште диагностироватленыт. Российыште у коронавирус инфекцийын Кракен вариантше дене черланыме икымше случайым кокымшо арня мучаште Пензыште регистрироватленыт. Да тиде, очыни, тӱҥалтыш гына…
Роспотребнадзорын палемдымыж почеш, Кракен дене черланымылан кӧра шуко еҥак огеш коло, но тудым чытен лекташ нелырак лиеш. Вирусолог-шамыч тудын сезонный ОРВИ да грипп озаланыме пагытыште толмыжым лӱдыкшылан шотлат. Вет лачшымак тиде жапыште организм лушкыдемеш да инфекцийым сеҥен кертдыме лиеш. Тидыже хронический чер-влаклан пӱсемаш кугу амалым ышта.
«Кракен Омикрон гайрак, молан манаш гын нуно ик вариант гыч улыт да икте-весышт деч утыжым огыт ойыртемалт. Но тудо ковидын икымше вариантше-влакым чытен лекше-шамычымат авалтен кретеш», – ушештара молекулярный биолог да вирусолог, Россий науко академийын член-корреспондентше Петр Чумаков (снимкыште).
Зияным ыштымыж дене лӱдыкшӧ
«США-ште озаланыме койышыжым лончылен, тыгай иктешлымашым ыштенна: Кракеным чытен лекташ нелырак, но тудлан кӧра ончычсо семын шуко еҥак огеш коло», – увертара Терапевт-влакын Москва оласе науко обществыштын правленийжын председательже, профессор Павел Воробьев (снимкыште).
Шанчызын рашемдымыж почеш, чер кок йыжыҥын эрта: икымшыже коронавирусын моло штаммже гаяк – вирусын пижме татше гыч черын вияҥаш тӱҥалмыж марте ик арня шуйна, тылеч вара организмыште тӱрлӧ нелылык палдырнаш тӱҥалын кертеш. Вирусолог-шамычын мутышт гыч, кокымшыжо лӱдыкшырак: шодо пужлен, вирусан пневмотит вияҥын кертыт.
«Коронавирус эн ончычак косаже да зияным ыштымыж дене лӱдыкшӧ, – манеш медицине науко доктор П.Воробьев. – Чер вияҥме кокымшо йыжыҥыште энцефалопатий тӱҥалын кертеш. Вирусын вуйдорыкым авалтымыжлан кӧра вуй коршта, омо пужла, шинча начарын ужаш тӱҥалеш, куат пыта. Тыгак кӧргӧ органлаште изи вӱрчуҥга-влак погынаш тӱҥалын кертыт, сандене врач-шамыч, черланымеке, вигак антикоагулянтым йӱаш темлат».
Икымше пале-влак
Кракен дене черланен кертме икымше пале-шамыч эн ончычак вийдымылык шижалтме, йыжыҥ тургыжландарыме да чогашылыште йӱчкен корштымо дене кылдалтыныт. Капкыл температур 38 градус марте веле кӱза гынат, шкем шижмаш бронхитын пӱсеммыжым, шӱлыш петырнымеш нелын кылмен черланымым ушештара. Капкыл температурын 38 градус деч кугу улмыж годым врач-влак пациентын нерже петырныме, шӱлышыжӧ нелемме, логарже корштымо, чогашылже ден йыжыҥже тургыжландарыме, кокырыктымо, куатше пытыме, вуйжо пеҥме нерген ойлат.
Эн ончычак кӧ черлана?
Врач-шамычын шонымышт почеш, коронавирусын у штаммже эн ончычак илалше ден лушкыдо тазалыкан еҥ-влаклан, тыгак 3 ияш деч изирак ийготан йоча, мӱшкыран да оҥым пукшышо ӱдырамаш-шамычлан лӱдыкшӧ. «Вирус ий еда осалемеш, но айдемын илышыжым ынде шуэнрак пытара. Чылажат организмын ойыртемже дене кылдалтын. Мутлан, Владимир Жириновский Омикронын зиянжылан кӧра колен. Кызыт тиде штаммым Никита Михалковат пеш нелын чыта, – каласкала П.Чумаков. – Но тичмаш налмаште, коронавирусын пандемийже мучашке лишемеш, тиде тудын йӱксолнышыжо веле. Тыгеат лийын кертеш: илен-толын, ковид шкенжым тыглай кылмен черланыме семын веле ончыкташ тӱҥалеш. Тудын шарлыме кумдыкшо тӱшка иммунитет дене кылдалтше лиеш. Мутлан, тудо кушто изи, кызыт Китайысе семын, тушто эн шуко еҥ черлана».
Йодыш лектеш: Кракен ваштареш кӧн иммунитетше лиеш? «Коронавирусым чытен лекше-шамычын иммунитетышт вакцинироватлалтше-влакын гаяк лиеш. Тыгодымак у штамм дене вирусым чытен лекше-шамычат, прививкым ыштыктыше-влакат черланен кертыт, но тудым куштылгынрак да уто нелылык деч посна чытен лектыт. Российыште кызыт темлыме вакцине Кракен ваштареш начарын шога», – шотла П.Чумаков.
Вирусолог-шамычын шонымышт почеш, Кракен Российыштат шарла да моло штаммым шӱкен луктеш. Но катастрофо огеш лий. «Шукерте огыл, шыжым, Москваште коронавирусын черетан толкынжо озаланыш, сандене элнан рӱдолаштыже илыше калык у штамм деч мыняр-гынат аралыме, – ӱшандарен ойла П.Чумаков. – Калыкын коронавирус дене черланыме чотшо шошо вашеш кугемын кертеш».
А Марий Элын тазалык аралтыш министржын алмаштышыже Татьяна БАСТРАКОВА (снимкыште) теве мом темла:
– Черым куштылгынрак чытен лекташ, колымо деч утлаш манын, прививкым ыштыкташ кӱлеш. Чаманен палемдем, иммунитет у коронавирус инфекций деч пел ий наре веле арала. Сандене ревакцинацийым эрташ темлем, поснак – илалше-шамычлан.
Таче вирусан инфекций коклаште А типан грипп (сӧсна грипп) озалана. Тиде чер моткоч нелын эрта. Республикыш кондымо чыла вакциным кучылтмо: калык гыч декретироватлыме тӱшкалан, ты шотыштак йоча ден мӱшкыран ӱдырамаш-шамычлан, прививкым ыштыме. Статистике ончыкта: вакцинироватлалтше-влак кокла гыч кум процент ужаш еҥ гына черланен, тудыжат – куштылго формо дене.
Республикыштына ик жапыштак грипп да ковид дене черланыше-влак улыт. Тиде моткоч неле ситуаций, молан манаш гын чер ваштареш палемдалтше препарат-шамыч икте-весыштлан 80 процентлан келшен огыт тол.
Грипп деч вара айдемын организмже чот лушка, да пациент ковид дене черлана але, мӧҥгешла, – ковид деч вара грипп дене. Грипп але ковид дене черланымым рашемдаш лиеш, но 100 процентланак огыл. Икте раш: грипп годым инкубаций жап кӱчык – 1-3 кече. Тудо талын тӱҥалеш: капкыл температур кӱза, кукшо кокыртыш орландара да кужу жап ок чакне. Нер тургыжландара, гайморитат вияҥын кертеш. Черым тӱҥалтыш гычак чын эмлаш огыл гын, бактериян инфекций ушнен кертеш.
Ковидат талын вияҥын кертеш, но чӱчкыдынжӧ – эркын-эркын. Кызыт моло штамм дене черланыме годымсо гай умшадам ден нерӱпш шуэнрак йомыт, шодат тынар писын да чот огеш пужло.
Таче ковидный отделений-влак Йошкар-Оласе, Марий Турек районысо, Волжск оласе рӱдӧ больницылаште да Козьмодемьянск район-влак кокласе элымверыште пашам ыштат. Чылаже 47 койкым шындыме. Куанен палемдыман, кызытеш пациент-влак 20-25 койкышто гына кият. Шодым искусственный йӧн дене вентилироватлыме аппаратын полышыжат нигӧлан огеш кӱл. Грипп дене черланыше-влакым нине отделенийышкак эмлалташ пыштат, но тылеч ончыч вируслан тестироватлат да коронавирусан пациент-шамыч деч посна ойырат.
Тидымат палемден кодынем: у коронавирус инфекций ден гриппым чытен лекме деч вара икмыняр жап гыч инфекциян огыл хронический чер-влак пӱсемын, да пациент-шамыч чӱчкыдынжӧ шӱм-вӱргорно черлан, сакыр диабетлан да моло черлан кӧра колен кертыт. Теве тидын дене инфекций лӱдыкшӧ!
Гриппым ик ияш да нылыт гыч шым ияш марте ийготан йоча, пашам ыштен кертше граждан да илалше еҥ-влак эн начарын чытат.
У ий каникулышто лийме дене пытартыш жапыште инфекциян чер дене черланыше-влак шагалемыныт. Маскым чийыме режимым кораҥдыме гынат, калыклан шуко еҥ улман верлаште, тӱшка транспортышто шкем аралаш – тиде медицине наста дене пайдаланаш – темлем, вет вирус юж-чӱчалтыш йӧн дене шарла. Маске тендамат, лишыл еҥда-шамычымат черланыме деч арала.
Лаштыкым М.ИВАНОВА ямдылен.
Фотом интернет гыч налме
