Шыже – Антонов Ивукын почеламутысыжла «окна ончыл куэ оралгыме», «пызлыгичке кечен лозыргымо» пагыт, Альберт Васильев манмыла «кеҥежын ош йӱксыжӧ». Шыжым сылнымут нурыштат паша тарвана: поэт да писатель-влак пырля погынат, у книга пайремым эртарат, каҥашат, ӱчашат… да, уэш ӱстел коклаш шинчын, возымо пашалан пижыт. Шыжын идым тылзыштыже Марий Элыште сылнымут паша кузерак каен шогымао нерген таче радамлен налына.
Айда, йолташ, презентацийыш!
Кугу олалаште книга презентаций-влак утларакшым книга кевытлаште, кафелаште, книга ярмиҥга годым посна площадкылаште эртаралтыт. Мемнан дене тыгай йӧнжӧ шагалрак, но писатель-влак вуйым шийын огыт керт, кеч-могай тӱвыра тӧнеж нуным вашлияш эреак ямде. Вученак шогат. С.Г.Чавайн лӱмеш национальный книгагудын омсаже, мутлан, кеч марий, кеч руш серызылан эреак почмо. Тылеч коч, библиотеке пашаеҥ-влак автор нерген видеофильмым але презентацийым шкештак ямдылат, выставкым чумырат.
Октябрь тӱҥалтыште Россий писатель ушемын йыжыҥъеҥже Анатолий Подольскийын «Не переступить черту» книга презентацийже лийын. Авторым Марий Эл Республикын тӱвыра, печать да калык паша шотышто министрын алмаштышыже Е.Бурнашева, С.Г.Чавайн лӱмеш национальный книгагудын директоржо И.Щеглова, Марий книга издательствын директоржо Ю.Соловьев, Марий Элын писатель-влак ушемым вуйлатыше С.Архипова, поэт Н.Симянская саламленыт. Каласыман, Анатолий Подольский лудшо-влаклан поэт семын палыме. Тудын «Маме» икымше почеламутшо 1998 ийыште Волгоград областьыште лектын шогышо «Авангард» газетыште савыкталтын. Икымше книгаже ««Меж светом и тенью» (1999) маналтеш. У книгашкыже повесть да ойлымаш-влак пурталтыныт.
Вес автор – Мария Василевская, Российысе писатель ушемын В.Маяковский лӱмеш медальже дене палемдалтын, Йошкар-Олаште ила, М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме театрыште тырша, кум книгаже уло: «Разбитое сердце», «Роща души» да йоча-влаклан пӧлеклалтше «Фант Азбука». Шукерте огыл «Облака» почеламут сборникше лектын. Тушко 200 наре почеламут пурен, нуно гражданский да философий сынан улыт, тыгодымак йӧратымаш, пӱртӱс, лишыл еҥже-влак нерген лирикыже лудшын чонеш логалеш. Арам огыл республикысе рӱдӧ библиотекыште эртыше презентаций годым Константин Шемякин, Надежда Кульшетова, Светлана Яндукова почеламутшылан возымо ятыр мурым йоҥгалтареныт.
– Мый поэтессе дене шукерте огыл палыме лийынам. Режиссёр Василий Домрачевын шындыме «Каша из топора» спектакльлан келыштарыме почеламутшо-влаклан семым возенам. Тыге куштылгын, ик шӱлыш дене возалтын! – ойла Светлана Яндукова.
У сборникыш Вячеслав Абукаевын, Геннадий Сабанцевын икмыняр почеламутыштым марий йылмыш кусарен пуртымо, тыге автор рушла лудшо-влакым марий поэзий деке лишемден. Ончалына В.Абукаев-Эмгакын ик почеламутшым, кусарыме мастарлыкым теат аклыза:
Почеламут ӱстелеш ок возалт.
Почеламут ушешат ок возалт.
Почеламут шӱм-чонеш возалтеш,
Почеламут оҥым кӱрышт лектеш.
Почеламут ок возалт пера ден.
Прчеламут возалтеш вӱр ден.
Почеламут возалтеш йӱкланен.
Почеламут возалтеш туге,
Кузе ош тӱняш аза шортын толеш.
Почеламут шӱмым кӱрышт шочеш…
Но кузе тудо тушто шочеш
Да вара ӱстембаке возеш,
Мый тидым тачат ом пале,
А молан палаш тидым кӱлеш?..
Почеламут ок возалт ӱстелеш…
Стихи не пишутся от скуки,
За белой скатертью, в тиши;
Стихи не пишут по науке,
Лишь по велению души;
И не пером у изголовья,
Не на бумаге как-нибудь,
А криком пишутся и кровью,
Выходят, разрывая грудь!
Стихи рождаются как дети,
Ложатся строчками за миг!
Но как стихи родятся эти,
Я и сегодня не постиг!
«Холодной не объять науке» –
Я с этой мыслью и живу.
Стихи не пишутся от скуки,
Стихами грезят наяву!
18 октябрьыште Руш литератур ушемын Марий Элысе пӧлкажым почмылан 10 ий темын. Пӧлкам самырык поэт Андрей Шурыгин вуйлата, тудын эсогыл членский билетшат 1-ше номеран. Ик мотор шыже кечын Андрей дене Йошкар-Ола уремыште вашлийна.
– Теве, «В моем сентябре» сборникем лектын, – кӱсенеш чыкалташ йӧршӧ кугытан, моторын сӧрастарысме коман книгам луктын ончыктыш. – Кызыт гына кидышкем нальым, чияжат ӱпшалтеш, – мане.
Саламлышым. Мемнам Алексей Михайлович Юзыкайн ушен шога. Андрейын икымше почеламутшым Юзыкайн «Родничок» йоча газетыш печатлен, тидымак поэт икымше сылнымут ошкылжылан шотла. Вара книга презентацийыш ӱжын возыш, но изишак черланымылан кӧра пайремыш миен шым керт. Шуко уна коклаште блогер Эльвира Монахова лийын, йодмо почеш тудо тыгерак сералтен:
– Ме рвезе поэтым поэзий тÿвыраште шукертак палена. Тудын возымо шуко почеламутшо шочмо эллан, Марий кундемлан, Чарла олалан пöлеклалтын, сандене тÿрлö концерт, фестивальлаште чÿчкыдынак шокта. Тунемше-влакат конкурслаште лудыт, йылмыштым лывыртат. Презентацийыш таче моткоч шуко еҥ погынен ыле. Кугу аклымаш шомакым филологий наукын шанчызыже, профессор Т.А.Золотова, Йошкар-Оласе туныктышыжо-влак Е.А.Косова (11-ше №-ан лицей), Г.А.Чиркова (14-ше №-ан гимназий) да молат ойлышт. А.С.Пушкин лÿмеш 4-ше №-ан гимназийын да Марий Турек район Сысоево школын тунемше да туныктышо-влак шуко вашлиймашым эртарымыжлан пайрем озалан кугу таум ойлышт. Звенигово ола гыч саламлаш поэт, критик Анна Бовт пеледыш аршаш дене толын. Поэт йолташыже-влак Сергей Тарасов, Мария Василевская, Сергей Земцов, Елена Еремина поэт семын кÿкталт шукталтмыж дене саламлышт. Бард мурызо Константин Шемякин сцена гыч авторын почеламутшылан келыштарыме кум мурым йоҥгалтарыш.
Презентаций молан да кӧлан кӱлеш? Книгам ужален, оксам ыштен налын, кӱсеным овартыме нерген умшамат почман огыл. Пел тиражшым пӧлеклен пытарет. Презентаций эн ондак авторлан кӱлеш, шонем. У книга дене палдарымаш – тиде эн тӱҥ. Автор ончыкылык пашаж дене палдарен, книгам лукташ полшышо-влаклан калык ончылно таум каласен кертеш. Арам огыл презентацийыш эн лишыл еҥже, йолташыже-влакым ӱжеш. Шкеже шулдыраҥеш, а творческий еҥлан тидыже моткоч кӱлешан. Адакшым презентаций годым йоҥгалтше тынар моктеммутым серызе еҥ кунам да кушто колеш?
Книга почеш книга
Лу-лучко ий ончыч книга лукмо паша кунедемыштына, чынжымак, окшакла ыле. Кызыт тыге ойлаш йылме ок савырне. Кажне кечынжак поҥгыла шочыт манашыжак ок лий, но тылзе еда могай-гынат у книга шӧрлыкышто верым муэш. Марий Элысе «Марий книга издательстве» савыктыш пӧрт» сайтышкыже ончалмек, сентябрьыште лекше марла книга-влакым ужына: Николай Золотарев «Малем, ӧндалын пиалем», Анжела Тимоева «Пеледыш таман пагыт», Зоя Висвис «Шӱмбел Ӱшӱт воктен», Валентина Изилянова «Пеледыш-влак» да молат. Самырык, но кугу ӱшаным пуышо, Юлсер кундем гыч серызе Анжела Тимоева ньогаж семынак шергакан книгаже нерген тыгерак ойла:
– «Молан «Пеледыш таман пагыт?» йодыт шукын. Пеледыш кӱчык жап пеледеш, тамле пушыжо да чечен улмыжо дене чоннам куандара. Йоча пагытат кӱчык, ӱмырешлан ушеш кодшо, но тыгодымак пеледыш гаяк сылне, оҥай. Книгашке лу ойлымаш пурен. Чылажат йоча-влакым эскерен, чын лийше событий-влак негызеш возалтыныт.
Каласыман, Марий книга савыктыш пӧртын лукмо кугурак ужашыже Марий Эл Республикын «2013–2025 ийласе жаплан Марий Эл Республикын кугыжаныш национальный политикыже» кугыжаныш программыж почеш савыкталтеш да республикысе рӱдӧ книгагудо сеть полшымо дене районласе библиотекыш миен шуэш. Но мондыман огыл, книга-влакым моло учреждений, тӧнеж, тыгак посна еҥ-влакат луктедат. Тиде сай, но нунышт шукышт лудшо-влак деке корным огыт му, лудаш йӧратыше-влак тыгай але тугай книга лекме нерген палдеат кодыт – азапше теве кушто! Совет жапысе «Марий книга» кевытетым ах уэш почаш…
Эре тунемман
Марий Элысе писатель-влакын эн вучымо да лектышым пуышо семинарлан кок ийлан ик гана эртаралтше «Сылнымут шыже» шотлалтеш. Тудо икымше гана тыгай лӱм дене 1974 ийыште лийын. Писатель ушем вуйлатыше Светлана Архипован вуйлатымыж почеш чумыргышо тенийысе семинар нерген возенна ыле. Но сылнымут йогын нигунам ок чарне. Тӱрлӧ вашлиймаш, семинар, мастер-класс, сылнымут кас (Герман Пироговын «Давай на равных говорить» поэзий касше), унагудо («Кугарня» газет редакций шукерте огыл пеш суапле пашам тӱҥалын) эреак шолын шогат. Тыгай мероприятий-влак икте-весыштлан нимынярат чаракым огыт шынде.
Кодшо кечылаште В.Колумб лӱмеш республикысе йоча да самырык-влаклан книгагудышто возымо пашалан шӱман-влак погыненыт. Нунын коклаште самырыкшат, илалшыжат лийыныт: Виктория Матвеева, Христина Александрова, Елена Иванова. Надежда Рыбакова, Вера Гордеева, Марина Смирнова, Нина Щербакова, Ольга Эльтемерова, Инна Алексеева, Андрей Николаев – южыштын лӱмышт палыме, южыштын …. Но нуно чыланат возышо улыт. Возаш кумылышт уло – теве мо нуным ик кашакыш уша. Сандене тунемаш толыныт! (Оҥайын шокта вет?) Семинарын экспертше Марий Эл искусствын сулло деятельже, поэт (шукыштын йӧратыме манам гынат, йоҥылыш ом лий) Альбертина Иванова лийын. Икымше занятий – тӱҥалтыш, ончыкыжым кажне авторын пашаже-влакым онлайн йӧн денат, шинчаваш вашлийынат лончылаш тӱҥалыт. Семинарым поэт Алена Яковлева вӱда.
Л.СЕМЕНОВА
Снимкыште: М.Шкетан лӱмеш Марий национальный драме тетарын директоржо Эрик Юзыкайн Мария Василевскаям саламла.
