Елена Гусева Татарстан кундемыште шочын-кушкын. Самырык ӱдыр Оршанке педучилищыш тунемаш толын, Отар школышто практикым эртен. Аппаково ялын рвезыжлан марлан лектын, да Отар школышто тӱҥалтыш класслаште туныктышылан ышташ тӱҥалын. Школым петырымеке, ял администрацийыш пашам ышташ куснен. Ондак тӱҥ специалистлан тыршен, вара вуйлатышылан сайленыт.
Оршанке район, Шулко ял администрацийым вуйлатыше Елена Гусева дене журналист Вячеслав Смоленцев вашлийын мутланен.
– Елена Александровна, Шулко ял администрацийым кугемдыме деч вара тушко коло индеш ял ден села пурат. Йӧршеш пытен шушо илем-влакат улыт?
– Руш Кугланур, Кашнур, Мушинцы руш яллаште ик еҥат ок иле. Александровкыш кеҥежлан гына кок еҥ илаш толеш. Гришунята ялыште кодшо ий марте ик пӧрт тӱньык гычат шикш лектын огыл гын, кодшо ийын самырык ик еҥ мланде участкым, суртым налын. Ынде тиде ялат илыше-влак радамыште шотлалтеш. Но ик-кок суртышто илыше-влак улыт гынат, ме нунымат огына мондо, мо йодмыштым шукташ тыршена.
– Ял илышым саемден колташ верысе калыкын тӱҥалтышыжлан полышым пуымо республик кӱкшытан программе полша. Те тудлан кузерак эҥертеда?
– Кугэҥер ялыш корно моткочак уда ыле. Ты программе тӱҥалтышым налме 2015 ийыштак ял калык чолгалыкым ончыктен: проектым возеныт да конкурсышто сеҥышыш лектыныт. Алметовмыт да Лебедевмыт еш поснак чулымлыкым ончыктеныт. Ынде Кугэҥерыш тыгыде кӱм шарыман сай корно уло. Вара Аппаковышто шӱгарым тиде программе почешак тӱзатышна, йырже евроштакетник дене печым ыштышна. Сеҥымаш, Илян кече вашеш кажне гана нылле наре еҥ вондерым, пушеҥгым кораҥдаш, шудым солаш, шӱкым эрыкташ лектеш. Тылеч вара Кугэҥер шӱгарлам тӱзатыме. Отар ял калыкат шке вий дене шӱгарлам шотыш кондаш пиже. Мо кӱлешым налаш ял администраций кандашле тӱжем теҥгем ойырен ыле.
Кодшо ийын Аппаковышто икшыве-влаклан модашышт кумдыкым ышташ да Отарыште Кугу Ачамланде сарыште вуйыштым пыштыше-влак лӱмеш шогалтыме шарныктышым ачалаш проект-влакым возенна ыле. Икымше проектше сеҥышыш лектын. Кызыт мландым ямдылена. Ял калыкат тиде пашалан шке шийвундыжым ойырышаш. Кызыт, кеҥежым, йоча-влак шагалын улыт. А теве кеҥежлан ешаралтыт, посёлко ден олала гыч икшыве-влак толыт, а модаш нигушто. Ончыкыжым, шонена, нунылан йӧнан лиеш. Тиде проектым кум гана возенна ыле, ынде веле шонымашкына шуынна.
– Ял калык кушто пашам ышта?
– Мемнан кундемыште кок тӱшка озанлык – «Оршанке сельхозпромын» Нужавлак отделенийже да «Родина» колхоз – уло. Кокытшынат паша лектышышт сай. Нуно шагал огыл еҥлан паша верым пуэныт. Пасу тургым годым пашаеҥым ешарен налыт. «Родина» колхозыш Чирки велым дояркылан, механизаторлан шукын коштыт. Нуным автомашина дене шупшыктат. Тыгак индивидуальный предприниматель, фермер, соцконтракт почеш тыршыше-шамыч шагалын огытыл. Мутлан, Шулкышто Алексей Столбовым, Изи Кугланурышто ачаж ден эргыже Камаевмытым, Кугэҥер гыч Владимир Алметовым, Николай Гусевым палемдаш лиеш. Нуно утларакше вольыкым ончат, шурным куштат, тыге ешыштлан илаш йӧным ыштат.
Кок школна уло: Шулкышто да Нужавлакыште. Нунат паша верым пуэныт. Но чаманен каласыман: Отарыште чоҥымо у школ улыжат кандаш ий гына икшыве-влакым туныктен, пеленжак йочасад лийын. Тунемшыжат кудло утла ыле. Но петырышт. Кызыт тиде сай оралтыште библиотеке ден почто гына кодыныт.
– Тендан дене шке озанлыкыште вольыкым ашныше-влак улыт?
– Тичмаш налмаште ял калык ынде вольыкым ашнаш кумылан огыл. Мутлан, кугу Шулко селалан улыжат кок ушкал кодын. А теве Нужавлак велне йӧршеш вес сӱрет. Тыште ушкалым, шорыкым кӱтат. Южо суртоза кок ушкал дене ашна. Шӧрым, торыкым, ӱйым, ӱмбалым Оршанкыш, Йошкар-Олашке ужалаш шупшыктат, кажныжын сатуштым эреак налше-влак улыт.
– Яллаште лийна да у оралтым чоҥышым ышна уж. Тугеже ял калык ынде у суртым ок нӧлтӧ?
– Тыгеат манын каласаш лиеш. Вет ялеш самырык-влак илаш огыт код гаяк. Поснак ӧрдыж яллаште. Но тыгай ойыртем шижалтеш: ятырын пӧртышт пелен эше пристройым ыштат. Ынде ялыштат оласе семынак илат: вӱд суртышкак толеш, тудым ырыкташ бойлерым кучылтыт, душевойым шындат, туалетат пӧртыштак, канализацийым келыштарат.
– Пӱртӱс газ тендан деке толын шуын?
– Чаманен каласыман, кызытеш мемнан дене Чирки ял калык гына тыгай йӧн дене пайдалана. Шулко селаште, мутлан, шуко пачеран пӧртлаште, машина дене кондымо газым кучылтыт. Но пӱртӱс газым пуртымо паша ик верыште ок шого. Мутлан, Аппаково, Отар, Кугэҥер яллашке кӱкшӧ давлениян пучым шупшмо, шкафым шындылме. Ынде яллаште проектым ямдылат. Нужавлак могырымат паша ышталтеш. Тений, шонена, сай шонымаш илышыш шыҥдаралтеш. А моло яллаште кунам газ лиеш, кызытеш каласаш неле.
– Тендан дене Нужавлак, Кугу Кугланур тӱвыра пӧрт-влакым уэмдыме, ачалыме. Калык тидлан куанен?
– Мый Кугу Кугланур тӱвыра пӧртым ачалыме деч вара уэш почмо пайремыш миенам ыле. Ӧрынат колтышым: сходым эртарет – калык шагал погына. Шоналтет: тыште калыкшат чолга огыл. А теве тӱвыра пӧртым уэш почмашке калык зал тич погынен ыле. Кажныже куанен, кугыжанышын полышыжлан тауштен. Шкештак тӱрлӧ кружокым почыныт. Нужавлакыштат сӱрет тыгайракак. Икманаш, тӱвыра илыш уэш волгалт кайыш.
– Старосто-влак чулым улыт?
– Ме нунылан пурла кид семынак эре эҥертена. Яллаште могай нелылык, ситыдымаш, йодмаш уло – старостылан ойлат, вара чыла тидым пырля каҥашена, могай йӧнлан эҥертышашым рашемдена. Калыкым сходыш погаш кӱлеш – тиде пашам адак старосто-влак шуктат. Шулкын старостыжо Раисия Топкаева, Аппаково гыч Любовь Соловьева, Пуял почиҥга гыч Ирина Гребнева поснак чолга улыт. Моло ялвуй нергенат поро шомакым гына ойлымо, нунылан тауштымо шуэш.
– Ял пайремым эртареда?
– Пытартыш пайремым ончылий эртарыме ыле. Кодшо ийын тыгай мероприятий лийын огыл. Калык тыгай шонымашан: кызыт сар каен шога, шуко рвезына шочмо элым арала, самырык вуйыштым геройла пыштыше-влакат улыт. Теве тиде арняште гына ик рвезына дене чеверласышна. Шучко пагыт эртен каят, уэш ял калык дене чапле пайремым ыштена. А кызыт сеҥымашым лишемдышашлан тӱвыра пӧртлаште маскироватлыме сеткым пидыт, сортам ыштат, моло гуманитар полышым погат.
– Сеҥымаш кече лишемеш, сар чарнымылан юбилейым палемдаш тӱҥалына. Тиде пагытлан кузерак ямдылалтыда?
– Эн ончычак ме шарныктыш-влакым шотыш кондаш тыршена. Телымат нунылан тӱткышым ойырена, утларакше тунемше-влак тыршат. Чыла шарныктыш районысо тӱвыра отделын балансыштыже улыт. Мутлан, Отарыште пеш чапле шарныктышым шогалтыме. Тудым ачалаш проектымат возымо ыле, но конкурсышто сеҥен огыл. Тудым лачак штукатур ден маляр-влак гына ачален огыт сеҥе, специализироватлыме организацийын пашажым ушыман. Ончыкыжым программыш пурен кертына гын, тиде шарныктышым шке ӱмбакына налына ыле.
Снимкылаште: ял администраций вуйлатыше Елена Гусева.
Вячеслав Смоленцевын фотожо
