Оршанке район Кугэҥер ялыште шке озанлык дене илыше Владимир Алметов шуко ӱшкыжым пукшен ӧрдыктара.
Ондак чылажат лийын
Тиде ял Отар деч йӱдвелышкыла ик километр тораште, кок корем коклаште, кӱкшакаште, верланен. Лӱмжӧ воктенак йоген эртыше эҥер дене кылдалтын. Тыште эн шукыжо 1936 ийыште 126 еҥ кумло суртышто илен. Жапше годым ялсовет, тӱҥалтыш школ, трахом ваштареш кучедалме пункт, вӱдым имне дене шупшыктымо пожарный станций лийыныт. Школыш икшыве-влак Аппаково, Александровка, Анисково ялла гыч коштыныт. Мӱндырнӧ илыше-влак телым пачерлаште иленыт. Ял покшелне пеш шоҥго кугу тумо шога. Тудын укшлажым кугу мардеж сӱмырен, но кызытат ила. Ойлат, ялым негызлыше пӧръеҥ тиде тумо воктеке икымше суртым шынден.
1964 ийыште чумыр ял калык «Маяк» колхозыш ушнен. Тыште имньым, ушкалым, ӱшкыжым ӧрдыктарыме ферме-влак пашам ыштеныт. 1961 ийыште, школым петырымеке, йоча-влак Отарыш кошташ тӱҥалыныт. Тысе калык 2001 ий марте «Маяк» СПК-ште пашам ыштен. Тидын деч вара паша вер укелан кӧра самырык-влак ӧрдыж кундемлаш илаш куснаш тӱҥалыныт.
Сай эҥертыш
Ме тиде ялыш миен коштна. Тушко шумеш тыгыде кӱм шарыман корно шуйналт возын. Ял мучко эртышна да лачак ик машина эртен кудалме палым гына ужна. Шке озанлык дене илыше Владимир Алметов деке толынна. Суртшо тӱжвач ончалмаштак тыште пашаче еҥ илымым шижтара. Чапле печым ыштыше суртоза дене палыме лийна.
– Кызыт ялыштына латкум пӧрт шотлалтеш. Но тышечын кокытыштыжо гына идалык мучко илена. Вячеслав Лебедев Надежда пелашыже да ме Надежда пелашем дене коктын. Южо пӧртшым моткоч чаплын чоҥен шындыме, сад-пакчам кучат. Мутлан, Александр Антоновын суртшо чапле. Такшым каныш кечылан ӧрдыжтӧ илыше-влак шке суртышкышт пӧртылыт. Кеҥежым гын мемнан дене йокрок огыл, икшыве-влак ача-ава пелен толыт да урем йоча йӱк-йӱан дене темеш.
Владимир Алметов,
Кугэҥер ялыште илыше
Владимир самырыкше годсек «Маяк» колхозышто шоферлан ыштен. Морко район Корамас велыште шочын-кушшо ӱдыр Надежда Аркадьевна тӱшка озанлыкыш Марий совхоз-техникумым тунем пытарымыж деч вара зоотехниклан направлений почеш толын. Ӱдыр-каче палыме лийыныт да ушненыт. Но 2001 ийыште тӱшка озанлык панкрутыш лектын, да Алметовмыт паша деч посна кодыныт. Самырык пӧръеҥ ӧрдыж кундемыш каяш шонен огыл, шочмо ялыштак илаш кодын, пелашыж дене пырля эргым да ӱдырым куштеныт. Тудо жапыште ача ден аваже иленыт. У суртым нӧлтеныт. Варажым ешарен чоҥеныт, кумдаҥденыт. Владимир ондакше кевытыште кочегарлан ыштен, вара Отар школ пелен ыштыме пожарный частьыште водительлан тыршен.
Алметовмыт шке озанлык дене илаш кутырен келшеныт. Ӱшкыж-влакым пукшен ӧрдыктарен, шылым ужалыме пашашке ушненыт. Суртоза ӱшкыжаш презе-влакым «Оршанке сельхозпром» ООО-н Лужбеляк отделенийыштыже да Шулкышто верланыше «Родина» колхоз деч налын. Ончыч идалыкыште кумло утла вуй марте ашненыт. Тидлан Владимир Анатольевич лӱмынак кугу вӱтам келыштарен чоҥен. Тушко иканаште кумло утла вуй вольыкым шогалташ лиеш.
– Эре самырык огына лий, вашке кудло ийым темем, сандене вий-куатат мӧҥгештеш, – ойла Алметов. – Кодшо ийын лу презым Лужбеляк гыч конденам, тыгак лучко вуй эше чепыште шога. Презе-влакым кок ий пукшен ӧрдыктарем да ваштарешак суртым кучышо Александр Антоновлан шылым ыштен ужалем. Пелашыже пазарыште ты сатум ужала. Ӱшкыжым шӱшкылаш Лужбелякыш специализироватлыме цехыш наҥгаем. Чыла продукций «Меркурий» системе гоч эрта, тыштак клеймом шындат. Тылеч посна эше ушкалым ашнена. Вет ӱй-торык деч посна илаш неле. Ий еда кок сӧснам пукшен ӧрдыктарем. Шкаланна, тыгак эрге ден ӱдырын ешыштлан шылым тӱрыс ситарена. Кодшо ий марте сурткайыкымат ашненна, шошо еда игым налынна. Ынде ончымым чарненна. Вет кызытшат вольыкым ончаш шуко вий кӱлеш.
Фермер озанлык кугытан
Эн ончычак вольыкым пукшаш шуко курго кӱлеш. Тудым тӱрыснек шкежак ситара. Колхоз пытымек, суртоза шкенжын, пелашыжын, ача ден аважын пай мландыштым, чылаже коло ныл гектарым, налын, чыла документым возыктен. Тыгак техникыже ситышын погынен: МТЗ маркан кок трактор, шурным шийме кок комбайн, автомашина, сеялке, косилке, пресс-подборщик, шорвондо. Чыла тыгай технике шурным ончен кушташ, кургым ямдылаш келшыше. Чын, техникым уым огыл, тоштым налын. Нуным ачалаш шагал огыл вий ден роскот ышталтын.
Шке озанлык дене илыше пӧръеҥ пасушто шудым, шожым, шыдаҥым ончен кушта. Шудым тыгак шке олыкышто, ял йыр кушшым сола. Вет ялыште вольыкым ашныше да кургым ямдылыше уке. Еҥ-влак шкештак оралтышт йыр шудым солен налаш йодыт. Тыге мланде участкыштышт шӱкшудо ден вондер огыт куш.
– Шошо ден шыже ага, шудо ямдылыме тургым годым чыла техникымак шкетын виктарен ом керт, мыланем полшаш олаште илыше Станислав эргым толеш, – ойла Алметов. – Тудын техникым виктараш праваже уло. Паша верже гыч жаплан колташ йодын толеш, да тыге ме пасу пашам жапыштыже эртарен колтена. Шуын шогалше шурным вигак тӱред шийына да левашыш аралаш пыштена. Озым пасушко шӱкшудо налме деч гербицидым шаваш лӱмынак у опрыскивательым налынам. Тыге ынде нурышто шӱкшудо ок куш, шийме пырче яндар лектеш. Лиеш вес тӱрлӧ кушкылымат ӱдаш, но тидлан урлыкашым аралаш лӱмынак вес леваш кӱлеш. А такшым пырчым вольыклан пукшаш ситарена. Ончычшо пареҥгымат пел гектар марте шынденна да ужаленна. Ынде лучко сотыкым веле шындена. Шкалан ситышым.
Вольык дене гына огыт серлаге
Пакча шеҥгелне орален шындыме терысым ужна. Алметов вӱташте погынышым тышке трактор дене конден ястара. Мутшо почеш, тыгай ӱяҥдышым йодшо-влак шукын улыт. Вет кызыт вольыкым пеш шагалын ашнат, сандене терыс ынде шергакан сатушко савырнен. Владимир Анатольевич тудым шке тракторжо дене тележкыш опта да налше деке шкежак наҥгаен пуа. Ик тележкыже кум тӱжем теҥгеш шуэш.
Тошкемыште, куэ-влак коклаште, ятыр мӱкш омарта коеш. Алметовын ойлымыж семын, нылле марте ешым кучен. Ынде куд омартам гына ашна. Ик тӱҥ амалже – мӱйым ужалаш неле, налше-влак шагалын улыт. Ондакше Озаҥыш шумеш мӱйым лу фляге дене ужалаш намиен. Адакшым мӱкшым кеҥежым ончаш шуко жап кӱлеш. Полышкалаш эше латкок-латныл ияш уныкаже-влак толыт. Мӱкшым телылан тӱжваланак кода. Омартаже-влак кугу, 16-18 раме пурыман, улыт.
Снимкыште: Владимир Алметов.
Вячеслав Смоленцевын фотожо
