Премьер деч вара
«Йӧраташ уло чон дене – тиде шерге пиал!»
Икмыняр ий ончыч М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрын репертуарже гыч шкешотан «ревизий» деч вара ончычсо южо спектакльым кораҥдымеке, калыкыште колаш пернен: ындыже нимом ончаш, ожнысо спектакльже-влак саяк улыт ыле… А театрын вес шонымаш – артистлан кушкаш, Россий, тӱнямбал кӱкшытыштӧ театрым чапландараш у деч у постановко, тачысе жапын, театральный исскусствын йодмыжлан келшыше репертуар лийшаш. Сценыш чынже денак ятыр спектакльым луктыч. Мутат уке, ончычсым йӧратыше-влаклан гына келшышым огыл, а профессионально умбакыже кушкаш полшышо, тӱрлӧ жанран паша-шамычым. Тыге ик тургымыштак икмыняр премьер дене куандарат.
А зритель чапле уым эреак шокшын вашлиеш. Пытартыш жапыште, мутлан, тыге лие «Спасти камер-юнкера Пушкина» (М. Хейфец) моноспектакль дене, а эртыше каныш кечылаште – «Кеҥеж йӱд» дене.
Икымшыжым икмыняр гана театрын цех-залыштыже ончыктеныт гын, ты гана – кугу залыште. Режиссёр Алексей Ямаевын черетан постановкыштыжо 1 шагат да 40 минут жапыште Марий Элын сулло артистше Павел Ефимов уло залым ик чумыр кышкарыште куча! А кузе модешыже!? Икмыняр рольым, кужу монолог-влакым (спектакль руш йылме дене) туге келыштара, пуйто артист рольым огыл модеш, а шкенжын илышыжым каласкала. Зал деч шинчажым ик татланат огеш кораҥде гай, санденжат герой дене мо лиймым каласкалымыжлан ончышо чотырак ӱшана.
Спектакль Пушкиным веле огыл, а айдеме чоным арален кодаш, шочмо элым, литературым йӧраташ туныкта. Постановкышто музыкат (Григорий Архипов) , декорацият (Сергей Таныгин) – чыла веран верыште. Тиде пашам кажне тунемшылан, ача-авалан ончаш темлем.
Павелын модмыжым шукертак эскерем. Тиде спектакль тудын талантшым куатын почын пуа. А ме палена, талант Юмо деч веле огыл, тиде эше кажне кечын чот тыршыме паша. Павел Ефимовын геройжо мучаште шинчавӱдым луктеш. Но тиде сценарий почеш веле огыл, а артистын чын шинчавӱдшӧ – ик могырым, геройым чаманымыже шижалтеш, в вес могырым, ончышо-влакын шокшын вашлиймыштлан вашмут. Чылажат – чон почын.
«Кеҥеж йӱд» (Н.Арбан) музыкальный комедийым икымше гана 1948 ий 7 майыште, Сеҥымаш кече вашеш, сценыш луктыныт. Тылеч вара тудым ятыр гана тӱрлӧ режиссер, тӱрлӧ состав дене шынденыт. Кажныже – шке жапшылан келшышын.
Эртыше каныш кечылаште театрыште «ончычсым йӧратыше-влак» веле огыл, ятыр студентым, руш зрительымат ужна. Кок кечыжат кугу аншлаг дене эртыш. Шуматкечын фойеште уто билетым йодшо-влакат улыт ыле.
Комедий ман, а вет кумылат мыняр гана тодылалте, шинчавӱд лекте. Курымашлык темым тарватымат, тачысе пуламырат тидлан амалым ыштат. Сар пагытыште сусырым пидме шовыч илышым утарен, ятыр жап гыч йӧратымашым ылыжтен. Тунам лӱмдымӧ, но тӱрлымӧ канде шовыч Санюклан волгалтше кече семынак лийын. Тачат тыгак, возымо серыш, колтымо салам мемнан салтак-шамычылан сеҥымаш дене пӧртылаш ӱшаным ешарат.
Постановкын чапле лийшашыжым рольым чын шеледен пуымат рашемда. Ты ганат тыгак лийын. Режиссер Р.Алексеевым тыштат мокталтыман. Шкетан театрнан артистше-влакын музыкальный улмыштым ме ятыр ий спекакль гыч спектакльыште ужына. Тыгай поянлык дене шагал драмтеатр моктанен кертеш. «Кеҥеж йӱдыштӧ» кӧ мурен гын, чыланат шке кӱкшытыштым кученыт. Интеллигент Тамара Васильевнам тыгак интеллигентнын Светлана Строганова модо да мурыш. Комедий жанрым мурымышт денат, йылме пӱсылыкышт денат Иван Смирнов (Одоким), Андрей Бусыгин (Марка), Светлана Филиппова (Ведаси) да Генрих Тимиряев (Мичуш) ден Кристина Лебедева (Катя) мастарын почын пуышт. Эдуард Яковлев ден Алесей Юнусов спектакль мучко койдарен воштылаш да шыдым лукташ йӧрышӧ образ-влакым (Шумелев ден Алгаевым) чоҥышт.
А яндар йӧратымаш верч шогышо Ольга ден Санюк комедий мучко воштылаш огыл, нунын верч тургыжланыме, пырля ойгырымо да мучашлан йывыртыме кумылым порсын шӱртӧ пырче семын кучышт. Марина Воронцова ден Иван Соловьев икте-весышт коклаште мутланымашышт гоч веле огыл, а мурымо мастарлыкышт, йӱкышт гоч тӱрыс почын пуышт. Пьесын южо сюжетшым монденамат ыле. Санюк вашмутдымо йӧратымашлан кӧра ял гыч лектын кая, адакше паша деч поснат кодын. А мучашыжлан кузе пӧртылеш, кузе ушнат? Ойгыраш логале. Йӧратымаш виет пӧртылтыш! Шонет, ах, кузе ок сите илышыште тиде пеҥгыдылык – проститлымаш, йӧратымаш верч шогымаш, угыч пӧртылмаш… Санденжат чумыр музыкальный комедийым иктешлыше «Йӧраташ уло чон дене – тиде шерге пиал!» корныла девиз семын кӱдыратлын йоҥга.
Композитор-влак Н.Арбан ден Л.Сахаровын чумырымо музыкальный поянлыкыштым постановкылан Светлана Яндукова мастарын келыштарен. «Марий кундем» калык семӱзгар оркестр вуйлатыше Алексей Волков оркестрже велке вуйжым савалтышат, дирижер тояж дене музыканче-влаклан веле огыл, уло заллан дирижироватлаш тӱҥале. Южо ончышын кидыштыже – муро текст. Но тудым шагалынже ончен, «Кеҥеж йӱд» дене зал кугу хорыш савырныш.
«Таче ме комедийым огыл, а марий опереттым ончышна», – маньыч саде «ончычсо спектакльым йӧратыше-шамычет». Нуно кызыт театрын ик эн ӱшанле зрительже-влак улыт. Тиде тукым марий театрым шукертак, телефон ден гаджет деч ончычак, йӧратен шынден.
Светлана Пехметова
Авторын да Валерий Тумбаевын фотошт
