24 июньышто Марий Эл Республикын Конституцийжым приниматлымылан 30 ий темын.
Тӱҥ Тӧртык тыге шочын
1995 ий 24 июньышто Марий Элын Конституционный Погынымашыже республикнан историйыштыже кумшо Конституцийым пеҥгыдемден. Тудын негызше 1993 ий 12 декабрьыште приниматлыме Россий Федерацийын Конституцийже лийын.
Проектым ямдылаш да Тӱҥ Тӧртыкым приниматлаш республикыштына лӱмынак Конституционный комиссийым ыштыме да Марий Элын Конституционный Погынымашыжым учредитлыме.
1995 ий 3 мартыште ямдылен шуктымо проектым калык каҥашымашке лукмо, да эксперт сообществе, граждан-влак деч 1270 замечанийым налме. А 24 июньышто республикнан Конституцийжым приниматлыме.
Эртыше 30 ий жапыште Конституцийыш 71 тӧрлатымашым пуртымо. Нуно тӱҥ шотышто федеральный законодательствыште лийше вашталтыш дене кылдалтыныт. Тыгодым положений-влакын негызышт вашталтде кодын.
Книгагудылан – чапле пӧлекым
Марий Элыште Конституцийын 30-шо идалыкшылан пӧлеклалтше икмыняр мероприятий лийын.
Пайрем кече С.Г.Чавайн лӱмеш калыкле библиотекыште тӱҥалын. Кугыжаныш Погынын председательже Михаил Васютин книгагудын директоржо Ирина Щегловалан Марий Эл Конституцийын пытартыш гана тӧрлен савыктен лукмо специальный экземпляржым кучыктен. Кок кугыжаныш йылме дене возымо Тӱҥ Тӧртык кугыжаныш символ-влак залыште аралалташ тӱҥалеш.
Конгресс полат чумырен
Вес кугу событий – лӱмгечылан пӧлеклалтше торжественный погынымаш. Тудо Марий Элын Конгресс полатыштыже эртен. Ӱжмӧ уна-влак коклаште регион вуйлатыше Юрий Зайцев, Россий Федерацийын сенаторжо – Марий Эл деч представитель-влак Константин Косачев ден Сергей Мартынов, республикнан икымше президентше Владислав Зотин да шуко моло лийыныт.
Мероприятий деч ончыч уна-шамыч республикнан Тӱҥ Тӧртыкшын историйже дене палыме лийын кертыныт. Экспозицийым Марий Элын Кугыжаныш архивше ямдылен.
Конституцийын 30-шо идалыкше дене эн ончычак Марий Элын вуйлатышыже Юрий Зайцев саламлен, кызыт вийыште улшо Тӱҥ Тӧртыкын текстшым ямдылыше-влаклан республик законодательствым вияҥдымашке надырым пыштымыштлан, тыгак Конституцийын 30-шо идалыкше лӱмеш Тауштымашан серышым кучыктен. Саламлыме еҥ-шамыч коклаште Кугыжаныш Погынын депутатше Григорий Пейсахович лийын.
Марий парламентын спикерже Михаил Васютин Конституцийым простажак огыл мер-политике ситуацийыште ямдылыме да тудым приниматлыме историй дене кылдалтше тӱҥ дате-влак нерген ушештарен. Спикерын мутшо почеш, тунам чылажат икымше гана лийын: тӧртыкым лукшо (законодательный), шуктышо (исполнительный) да судитлыше (судебный) кучем-влакым ыштыме, Марий Эл президентын, Кугыжаныш Погынын да правительствын полномочийыштым палемдыме, верысе шкевиктем орган-влакын статусышт ден тӱҥ пашаштым пеҥгыдемдыме.
«Мемнан Конституцийна жапын тергымыжым чытен лектын да правовой системе ден мер илышын ӱшанле негызше лийын. Тудо кызытсе жапын чыла йодышыжлан вашешта. Да тидын дене кугешненат кертына», – палемден Михаил Зиновьевич.
Марий парламентын вуйлатышыже депутат-влак Наталья Козлова ден Александр Павловлан, республикысе Ветеран советын председательже Николай Сорокинлан да МарГУ-н профессоржо Татьяна Михеевалан Кугыжаныш Погынын отличий знакшым – «Марий Эл законодательствым вияҥдымашке посна надырым пыштымылан» медальжым – кучыктен, университетын икмыняр преподавательжым чапкагаз дене палемден.
Саламлыме мутым Константин Косачев ден Сергей Мартыноват ойленыт. Татарстан Кугыжаныш Советын кугыжаныш чоҥымаш да верысе шкевиктем шотышто комитетшын йыжыҥъеҥже Евгений Султанов спикерышт Фарид Мухаметшинын саламмутшым лудын пуэн.
Кугыжаныш Погын пеленысе Эксперт-консультаций мер советын председательже, МарГУ-н калыкле тӱвыра да культур-влак кокласе вашкыл институтшын директоржо Родион Чузаев Марий Элын историйышкыже экскурсым ыштен.
1990-ше ийласе конституционный реформо, парламентын икымше депутатше-влакын пашашт нерген Марий Элын икымше гана чумырымо Кугыжаныш Погынжын председательже, Конституционный Погынымаш председательын алмаштышыже Анатолий Смирнов ден 1990-ше ийлаште Кугыжаныш Погынын юридический службыжым вуйлатыше Светлана Наумова каласкаленыт.
Депутат Григорий Пейсахович Марий Эл Конституционный Погынымашын кумшо Конституцийым приниматлымыж нерген шарналтен да икымше президент Владислав Зотин ден Марий АССР-ын латкокымшо гана чумырымо Верховный Советшын председательже Юрий Минаковын конституционный реформым тӱҥалмаште, тыгак тӧртык-влакым лукшо кучемым Верховный Совет деч Кугыжаныш Погынлан пуымаште надырыштым палемден.
Шанче-практике форум
Лӱмгече мероприятийым «Марий Эл Республикын Конституцийжылан – 30 ий: кызытсе парадигме ден историй концепт-шамыч» теме дене регион-влак кокласе шанче-практике конференций мучашлен. Тудым Марий кугыжаныш университет ден Кугыжаныш Погын эртареныт.
Калык-влакын келшымаш пӧртыштышт эртыше форумын участникше-влакым марий парламентын спикерже Михаил Васютин ден МарГУ-н ректоржо, Кугыжаныш Погынын депутатше Михаил Швецов саламленыт.
Тӧртык-влакым лукшо органын председательже Марий Элын икымше гана чумырымо Кугыжаныш Погынжын председательже Анатолий Смирновлан парламентын отличий знакшым – «Марий Эл законодательствым вияҥдымашке посна надырым пыштымылан» медальым – кучыктен.
Пленар заседанийыште Российын тӱрлӧ регионжо гыч толшо шанчызе, юрист, министр, кугыжаныш орган вуйлатыше, кугыжаныш да муниципал служащий-шамыч элысе республик-влакын конституцийыштын ончыкылыкышт, Тӱҥ Тӧртыкын кажне гражданинлан кӱлмыжӧ, тудын мер илышыште верже да моло нерген доклад-шамычым ыштеныт.
Маргарита Иванова.
Марий Эл Кугыжаныш Погынын фотожо.
