Эше ик кеҥеж шеҥгелан кодеш. Марий Эл уло Россий дене пырля адакат шушаш тунемме идалыклан ямдылалтеш: ача-ава-влак йочаштым школыш каяш погат, туныктышо-влак кӱлешан материалым иктеш чумырат, школым вуйлатыше-шамыч тунемме оралтын ямде улмыжым эскерат да ситыдымашым кораҥдылыт. Ушештарена, элын президентше Владимир Путинын кӱштымашыже почеш, регионлаште школлам капитально олмыктат. Мемнан республикыште тыгай кӱлешан сомылым 27 тунемме верыште ышташ палемдыме, нунын коклаште – Медведево районысо, Г.Н.Петуховын лӱмжым нумалше Озакъял тӱҥалтыш школ-йочасад. Тиде кечылаште ме тушто лийынна да ачалыме пашан кузе кайымыж дене тендам палдарена.
Шке вий дене ачалыме гынат…
Кыдал Озакъялыште верланыше тунемме верын кудывече капкажым вончымо годымак тудын леведышыжым шотыш кондышо «Орион» Чоҥышо организаций» ООО-н пашазыже-влакым ужна. Ты кӱлешан сомылын подрядчикшылан лач тиде организаций шотлалтеш.
– Тиде оралте шке омсажым 1986 ийыште почын, но школ семын огыл – йочасад лийын, – ойла тунемме верым вуйлатыше, Россий Федерацийысе общий образованийын почётан пашаеҥже Галина Валентиновна Калиева. – Тудо жап гыч нимом вашталтыме огыл: ны шокшым пуышо системым, ны канализацийым, ны вӱд пучым. Сандене чылажат тоштемын, рӱдаҥын, манмыла «строй» гыч лектын. Ик ийжымат пыкше эртарышна, аварий гына ынже лий манын шоненна. Конешне, шке вий дене эреак ачаленна. Варажым капитально олмыктымо дене кылдалтше проектыш ушненна, но тидын деч ончыч, мутат уке, ачалаш кӱлмӧ шотышто йодмашан серышым верысе администрацийышкат, моло вереат возенна.
Школ вуйлатышын мутшо почеш, тымарте – 35 ий – оралтым ик ганат капитально олмыктымо огыл, сандене тиде – куан увер. Ачалыме пашалан чылаже шым миллион теҥгем ойыреныт. Но тиде окса Озакъял школ-йочасадлан гына огыл, эше мӱндырнӧ огыл верланыше Шап школланат пуалтын. Районышто тымарте ик тушто гына тунемме вер коҥгам олтен ырыкталтын. Тыгай ынже лий манын, Шап школышто электровий полшымо дене ырыктыме системым пуртеныт, тыгак окнам вашталтеныт, оралтын леведышыжым олмыктеныт. Икманаш, ойырымо шым миллион теҥге гыч икмыняр ужашыжым Шап школлан кучылтмо.
Школ, йочасад да книгагудо
Мийымына кечын Озакъял школ-йочасадыште окнам вашталтен, шокшым пуышо системым да леведышыжым уэмден шуктымо ыле.
– Леведышым кӱжгын леведыныт, – умбакыже каласкала Галина Валентиновна. – Цемент ден ошма вартышым пыштеныт да линокромым шареныт. А пӧртйымал шотышто ойлаш гын, конешне, нимогай вентиляций уке, мардеж ок пуро, пучышто вӱд йӱштӧ, сандене пуч шӱеш – тыге системе локтылалтеш. А вет пӧртйымалне эше электровоштыр, канализаций системе улыт. Сандене чылажымат шотыш кондаш манын, пашажат шуко, роскотшат кугу.
Каласыман, тиде оралтыште йочасад ден тӱҥалтыш школ гына огыл, эше ялысе книгагудат верланен. Арам огыл тунемме верлан шке жапыштыже Аграрный колледжым (Йошкар-Ола совхоз-техникумым) вуйлатыше, Россий Федерацийын калык депутатше Геннадий Никонович Петуховын лӱмжым пуымо, лач тудо 1986 ийыште тиде оралтым чоҥен. Но тунамже тыште йочасад гына лийын, а школжо Озакъялыште 1903 ийыштак чоҥалтын, сандене палынак тоштем толын. Лач 1986 ийыште республикыштына куд ий гыч йоча-влакым туныктымо дене кылдалтше эксперимент каен. Марий образований институт тиде йочасадыште икымше классым почын. Тыге ик группышто школ лийын, а весыште – йочасад. Икманаш, инноваций площадке ышталтын, тудым школ-йочасад манаш тӱҥалыныт. Тунамсе жаплан тыгайже республиклан у лийын.
– Вара, илен-толын, книгагудат мемнан деке куснен. Верысе администрацийын пашаеҥже-влак пурташ йодыныт. А ме книгагудо дене эреак чак пашам ыштена, вашкылна эреак пеҥгыде. У школым мыланна 2002 ийыште чоҥаш тӱналыныт ыле, но ыштен шуктен огытыл… – каласыш вуйлатыше.
Таче школ-йочасадыш чылаже 60 икшыве коштеш, тышеч школышкыжо – 40. Галина Валентиновнан ойлымыж почеш, тений икымше классыш куд икшыве толеш гын, вес ийын – коло.
– Визымше классыш йоча-влакым школ автобус дене Медведево школыш шупшыктена. Руэм посёлкышкат лиеш ыле, но тусо тунемме верыште тугакат кок смене шинчымашым налеш. Икманаш, тидын шотышто йодыш шуко уло. Чылажат йоча шочмо да социально-экономический сӱрет дене кылдалтын. Мемнан Озакъялна уда огыл, шуко ышталтын, но кумло вич ийыште коммуникаций вашталтын огыл, сандене чылажат тоштемын. Ача-ава-влакат ӧрдыжыш пашам ышташ коштыт, сандене нунылан икшывым тышке кондышташ йӧнан огыл. Вес йодыш самырык туныктышо-влак дене кылдалтын, нуныжо ялысе школыш туныкташ толаш кумылан огытыл. Мутлан, кызыт мыланна музыкальный вуйлатыше кӱлеш, тыгак эше кок туныктышо сулен налме канышыш лекташ ямдылалтыт.
1 сентябрьылан чылажат ямде лийшаш
Капитально олмыктымо паша шотышто иктешлен каласаш гын, школ вуйлатышын мутшо почеш, чыла гаяк ышталтын. Класс-шамыч ямде улыт, тушко шкаф-шамычым шындылаш да эрыктен лукташ гына кодын.
– Тидыже кугу паша огыл, кугужо – ик группышто шокшым пуышо системым ыштен шукташ, тыгак канализаций системым колодецыш лукташ. Столовый шотышто ойлаш гын, пищеблок ямде, электромясорубкым кондышаш улыт, тудыжым ме тендор почеш сеҥен налынна. Тений мыланна вентиляций системым вашталтеныт. Икымше сентябрь марте чылажат ыштен шуктена да школ-йочасад уэш омсажым почеш, – каласыш Галина Валентиновна.
Г.КОЖЕВНИКОВА
Авторын фотожо
