Тунемшын сеҥымашыже – пашалан кӱкшӧ ак
Кажне ийын марий йылме да литератур дене республик кӱкшытан да варажым регион-влак кокласе олимпиадылаш Марий Эл да пошкудо кундемла гыч ик эн виян педагог-влак шке тунемшыштым кондат. Нунын кокла гыч ик тыгай уста туныктышыжо – Параньга районысо Матародо кыдалаш школ гыч Нина Алексеевна Семёнова (снимкыште). Туныктымо пашаште тудо ынде 38-ше ий тырша. Эше лу утла ий ончычак сулен налме канышыш лекшылан шотлалтеш гынат, йӧратыме сомылжым умбакыже шуя. «Ала-молан чон школышкак эре шупшеш. Кеҥеж каныш годымат йоча-влакым ужмо, нунын дене кутыралтен колтымо шуэш», – ойла тудо. Опытан педагог дене тенийысе регион-влак кокласе олимпиаде годым мутым вашталташ йӧн лекте.
Тиде татыште Марий кугыжаныш университетын ик аудиторийыштыже тунемшыже Людмила Калинина марий литератур дене заданий-шамычым шуктен. Нина Алексеевна тудым коридорышто чон вургыжын вучен.
– Марий йылме да литератур дене район кӱкшытан олимпиадылаште Матародо школын тунемшыже-влак шукертсек эреак икымше вер дене палемдалтыт. Молодец улыт! Тунемыт, тыршат, сылнымутым лудыт. Санденак республик кӱкшытан олимпиадышкат ынде икмыняр ий коштына. Кодшо ийын Людмила Калинина кокымшо верым сеҥен налын ыле, а регион-влак кокласыште кумшо лийын. Тений тудак республик кӱкшытаныште кумшо верыш лектын. Таче ынде мом ончыкта – ужына… – тургыжланен да тыгодымак ӱшанен каласыш туныктышо.
Шӱм-чонышто тиде ӱшан арам огыл лийын: марий литератур дене 11-ше классыште тунемше Людмила Калинина икымше верым сеҥен налын! Кеч-могай туныктышылан тыгай сеҥымаш моткочак шерге, тиде – пашалан кугу ак.
Олор ялыште шочын-кушшо Нина Алексеевна 1985 ийыште Н.Крупская лӱмеш Марий педагогический институтын руш-марий пӧлкаж деч вара Матародо школыш направлений почеш пионервожатыйлан ышташ толын. Кум ий гыч туныктымо пашаш куснен, йоча-влаклан руш йылме да литератур дене шинчымашым пуаш тӱҥалын, а икмыняр жап гыч – марий йылме да литератур дене.
– Марий йылмым туныктымо да тунемме шотышто мом ойлаш лиеш?.. – умбакыже мутшым шуя педагог. – Тыршена, тунемына. Но марий орфографийлан кӧра йӧсылыкна лектеш: южо мутшо посна возалтеш, южыжо – пырля. Тидым эше посна радамлен, мучаш марте чын возен огына керт, санденак мутерлан эҥертена. Кунамже шкежат йоҥылышым ыштымемла веле чучеш. Палет гынат, ты шижмаш уло. Изложенийымат мутерлан эҥертен возена. Кызыт ОГЭ-лан ямдылалтына. Тений кок тунемше марий литератур да кудытын марий йылме дене экзаменым ойырен налыныт. Марий йылме дене ты гана изложенийым возаш тӱҥалыт гын, мут-влакым пырля да посна возымо дене кылдалтше правил шотышто йӧсылыкышт лектеш, наверне, шонем.
Нина Семёновнан ойлымыж почеш, методический пособий, учебник шотышто нелылык ок шижалт.
– Визымше, кудымшо класс-влаклан учебник-шамыч улыт. Тачысе семинарыште каласышт: лишыл жапыште шымше, кандашымше да индешымше класс-шамычлан савыкталтыт. Марий литератур дене тыгак визымше да кудымшо класслан книга-шамыч улыт, но шымше-индешымшылан – кызытеш уке. Ондак «Ямде лий» газетыште «Туныктышылан полыш» рубрике ыле, тудын дене южгунам пайдаланыме. Изирак ойлымашын ксерокопийжым ыштыме да лудаш пуэдыме. Но кугуракшым шке мут дене каласкалаш але вес йӧным кычалаш логалеш, – каласыш туныктышо.
Туныктышо лияшыже тудо эше йоча жапыштак кумылаҥын. Ешыште ныл йоча коклаште кушкын. Пошкудо икшыве-влак дене пырля школла модыныт.
– Школышто тунемме годым класс вуйлатыше Светлана Тихоновна Бирюковам ончен, тиде кумыл эшеат вияҥын. Адакшым Олор ялыште пошкудем республикыштына кумдан палыме туныктышо Зоя Константиновна Иванова ыле. Луымшо класс деч вара тудо «Пединститутыш каяш шонымашет уке? Айда, пурен ончо» манын. Тунемаш пуренам да пашам ыштем ынде, – шыргыжале Нина Алексеевна.
Г.Кожевникова
Авторын фотожо
