Историйым еҥ-влак ыштат. А нунын кидышт дене нӧлтымӧ кугу оралте-влакат ты историйжым пойдараш полшат. Марий рӱдолште Гагарин уремысе 8-ше №-ан ныл пачашан пӧртым таче ме республикын Мер-политике рӱдерже семын палена. Шке жапыштыже «Келшымаш пӧрт» маналтын. Но эн ончыч тудо Политпросвещений пӧрт, КПСС партий обкомын идеологий рӱдерже семын ышталтын. Тушто марксизм-ленинизм университетыште элгӧргӧ да тӱнямбал политике шотышто шинчымашым пуэныт, компартийын агитатор-пропагандистше-шамычлан тӱрлӧ семинарым, лекцийым эртареныт. Партий обком, ончылъеҥже-шамычат ты кумдыкыштак иленыт. Таклан огыл оралтын «саҥгаштыже» тачат скульптор-влак Анатолий Ширнин ден Сергей Яндубаевын ыштыме Марксын, Энгельсын да Ленинын сыныштым ончыктымо барельефым ужына, кеч тудо шинчашке пешыже огешат логал.
«Шке жапыштыже оралтым сайын чоҥеныт, да вуйлатышыже-шамычат тудым эскереныт, санденак таче кече марте кӧргӧ да тӱжвал сынжат сайын аралалтын», – ойла Мер-политике рӱдерын кызытсе вуйлатышыже Эдуард Александров. Тудын дене вашлийын мутланаш амалжат лектын, вет 28 декабрьыште рӱдерым почмылан 45 ий темеш.
– Эдуард Васильевич, тений Йошкар-Олаште Келшымаш пӧртым почмо дене рӱдердан илышыштыже иктаж-могай вашталтыш лийын мо?
– Шке жапыштыже ты рӱдер Келшымаш пӧрт маналтын гынат, у Келшымаш пӧрт республикын Тӱвыра, савыктыш да калык-влакын пашашт шотышто министерствыжын шулдыр йымалныже улеш, а Мер-политике рӱдер кызыт марте Марий Эл вуйлатышын пашаже шотышто управленийын административный оралтыжлан шотлалтеш. Вес ий гыч ме ончычсо семын регион вуйлатышын администрацийжын кид йымакыже куснена.
Молан тачат южышт мемнан пӧртым Келшымаш пӧрт маныт, ӧраш нимолан. Тыгай лӱмжым 1993 ийыште тудлан пуэныт ыле. Ныл ий гыч, 1997 ийыште, Президент пеленысе Мер-политике рӱдерыш савыреныт. А 2001 ийыште тудо республикысе Мер-политике рӱдер лийын. Тышке пашаш толмеке, пӧртын историйже дене кылдалтше архивым шерынам. Документ-влак почеш, тудым 1975 ийыште чоҥаш тӱҥалыныт, 1978 ий 28 декабрьыште пашаш колтеныт, сандене лач ты кечым оралтын шочмо кечыже семын палемдена.
Политпросвещений пӧрт семын нӧлтымӧ оралте шке задачыжым сулен толын. Мый ты оралтын кок вуйлатышыжым гына палем: Леонид Башировым, Сергей Лоскутовым. Икымше вуйлатыше-влак нерген увер уке гаяк. 2018 ий октябрь гыч мыланем ты пашам ӱшанышт. Оралтым ончычсо вуйлатыше-влак чаткан кучаш тыршеныт. Уло молан, тудо тӱшка калыкым чумырышо палыме вер. Тыште ыштыше ятыр лӱмлӧ еҥ паша вер шотышто кӱшкӧ «кӱзен». Тыште партийный школ институт семын пашам ыштен, республик вуйлатыше-влаклан шинчымашым пойдараш, кушкаш полшен. Кундемнан, калыкнан историйыштым ыштыше оралте семын шке лӱмжымат сула.
Куд ий тыште ыштыме пагытыште икмыняр гана олмыктымо пашам эртаренна. Чыла окнам пластик янда пакет дене вашталтенна. Ынде нигушто огеш ший. Но толмекем, эн ончыч леведышым тӱрыс олмыктымо, вӱд чыпча ыле. Кызыт эркын кабинет-влакым уэмден толына.
– Тачысе кечылан могай организаций ден партий-влак тыште вераҥыныт?
– Федерал кӱкшытанже – Юл кундемыште Тӱҥ федерал инспекторын приемныйжо, МИД-ын представительствыже, Роскомнадзор управлений, тыште Федераций Советын сенаторжо-влак Сергей Мартыновын, Константин Косачевын, Россий Кугыжаныш Думын депутатше Сергей Казанковын паша верышт. «Единый Россий» партий вуйлатышын калык дене вашлийме пӧлемже, исполкомжо, тыгак КПРФ, «Справедливый Россий» партий-влакын пӧлкашт, Регионым виктарыше рӱдер улыт. Шкенан Кугыжаныш Погын депутат-влакын кабинетышт, Айдемын праваже, Икшывын праваже шотышто уполномоченный-влакын приемныйышт вераҥыныт, палемдыме радам дене шке пашаштым шуктат. Икманаш, тыште мер, политике да кугыжаныш структур-влак пашам ыштат, сандене рӱдерым моткоч кӱлешан оралте семын аклыман.
– Мер пашам виктарыше-влак нерген мутым шуяш гын…
– Ты пӧртыштӧ Общественный палатын аппаратше, республикысе ветеран-влакын организацийышт пашам ыштат. Мер Каҥаш ден «Йоча йӱк» организацийым ончыктыман. Нунат чӱчкыдын мероприятий-влакым эртарат. Тыгак моло организаций-шамычат мемнан залыште тӱрлӧ погынымашым, ончерым, моло вшлиймашым эртарен колтымо шотышто йодмаш дене лектыт. Марий самырык театрыште олмыктымо паша кайымылан кӧра тений шыже гыч артист-шамычат шке постановкыштым мемнан залыште ончыктат.
Зална кугу, 700 лишке верлан келыштарыме. Республикыштыжат ик эн кугу зал, очыни. Кеч-могай кугу погынымашым эртараш моткоч йӧнан. Йӱкат сайын йоҥга: архитектор-влаклан тауштыман, сайын шонен проектироватленыт. Сценына гына изирак, утларак президиумный манаш лиеш. Сандене ме ончыкыжым тудым лопкаҥдаш шонена. Кугурак творческий коллектив-шамычат тушто шке мастарлыкыштым ончыктен кертышт.
– Оньыжа семын пашам ворандараш Мер Каҥашын тыште вераҥмыже тыландат йӧнан вет?
– Мутат уке, йӧнан. Рӱдер пелен Российын тӱрлӧ регионыштыжо илыше марий-влак дене пашам ыштыше пӧлкан сомылжым лачшым Мер Каҥашын еҥже-влак ворандарат. Мер-политике рӱдер – вес кундемла гыч толшо марий-влакым тӱрлӧ мероприятийыш чумырышо верланат шотлыман. Нунылан концерт программым эртарашат йӧным пуэна.
– Тиде пӧртыштак СВО-што вуйым пыштыше салтак-влакымат пытартыш корныш ужатеда вет?
– Республикысе виктерын, военкоматын темлымышт почеш салтак-влакым пытартыш корныш ужатыме сомылым ӱшанымымат пашанам аклымылан шотлыман. Тиде пагытыште СВО-што вуйым пыштыште тыглай салтак гыч Российын Геройжо марте ужаташ логалын. Жап тыгай…
Марий Эл виктерын мыланна ӱшаныме чыла пашам сайын шукташ тыршена. Чынжымак, рӱдерыште мер-политике илыш шолеш, пӧрт шке лӱмжым сула манаш лиеш.
С.Носова мутланен
Снимкыште: Вуйлатыше Э.Александров.
Авторын фотожо.
