Республикысе ялозанлык да перерабатыватлыше промышленность пашаеҥ-влак профессиональный пайремыштым теният сай кумыл дене вашлийыт.
Могай кӱкшытыш шумо?
Ял калыклан ты ганат уло мо дене кугешнаш. Тений кеҥежым игече кукшо да ояр шогыш гынат, нур пашаеҥна-влак бункер нелыт дене шотлымаште 220 тӱжем тонн пырчым поген кертыныт. Гектарлан шотлымаште 16 центнер дене лектын. Ты гана пасушко ӱяҥдышым кодшо ийысе дене таҥастарымаште шукырак лукмо, шурнывечына кугемын да 139 тӱжем гектарыш шуын. А теве Медеведево район эсогыл 25 центнер дене поген налын. Тиде районысо «Шойбулакский» ден «Семёновский» акционер ушемлаште республикыштыжат эн кӱкшӧ лектышыш шуыныт.
Пасу паша нерген умбакыже ойлаш гын, вес ийысе шурнылан сай негызым пыштыме, кокияшым нылле тӱжем гектарыш ӱден кодаш палемдыме ыле гын, вич тӱжем гектарлан шукырак вераҥдыме. Мландым кылмаш куралме паша ушнен толеш, октябрь тӱҥалтышлан 75 тӱжем гектарыште, але кодшо ийысе тыгаяк жап дене таҥастарымаште коло вич тӱжем гектарлан шукырак, кашым савырыме. Сай урлыкаш пырчым ямдылыше эше кок озанлык тений сертификатым налын.
Вольык озанлыкна икшырымын вияҥеш. Теве ушкал кӱтӱна 417 вуйлан ешаралтын, кажне ушкал деч сутка еда кокла шот дене 19,4 килограмм шӧрым, але ӱмашсе тыгаяк жапысе деч ик килограммлан шукырак, шупшылына. А Медведево ден У Торъял район-влак 24,6 килограмм дене шупшылыт, эртыше ийысе кӱкшытым кок килограммлан эртен каеныт. Отрасльын материальный базыже пеҥгыдемеш. Теве У Торъял районысо «Первый май» колхозышто вашке чапле ушкал комплексым чоҥен шуктат, Кужэҥер район, «Искра» колхозышто талук тӱҥалтыште жаплан келшыше ушкал комплексым пашашке колтеныт. Сурткайык, сӧсна шылым ямдылыме паша ятырлан саемын.
Тӱшка, тыгак фермер озанлык-влаклан вияҥашышт кугыжаныш могырым изи огыл полыш пуалтеш. Тений гына 1 миллиардат 700 миллион теҥге субсидийым ойырымо. Тидлан кӧра озанлык-влак тений у техникым кок пачаш шукырак конденыт, ӱяҥдышым, сай урлык вольыкым шукырак налыныт, ныл фермерлан «Агростартап» программе почеш грантым кучыктымо.
Перерабатыватлыше предприятий-влакат сай кӱкшытыш шуыныт. Нуно чыла гаяк тӱрлӧ кочкышым шукырак ямдыленыт, икмыняр предприятий Россий да тӱнямбал кӱкшытан тӱрлӧ конкурслаште шке сатужым ончыктен да диплом, медаль дене палемдалтын. Нунын коклаште «Чай Руси» , Йошкар-Ола шыл комбинат, Шернур сыр завод акционер ушем-влак да молат улыт. Тений «Российын тамже» кочкыш продукт кокымшо региональный бренд национальный конкурсыш республикна гыч ныл номинацийыш 8 брендым колтымо. Тыгай кочкыш-влак утларакше кызытак йот эллашке колталтыт. Кодшо ийын эртаралтше тыгаяк конкурсышто Йошкар-Ола шыл комбинат ден Шернур сыр заводын сатушт сеҥышыш лектыныт ыле.
Нунынат надырышт изи огыл
Республикысе тӱшка озанлык-влак дене пырля фермер, шке озанлыкым кучышо-влакынат кочкыш сатум ямдылымаште надырышт изи огыл. Нунын радамыште Параньга район гыч фермер-влак коклаште эн ончыч грантым налше, Штрамарий почиҥга ялыште илыше В.Токпаеват тырша. Тудо идалыкыште кокла шот дене кудло наре тонн шӧрым калыклан ужала. Ме тудын дене Йошкар-Олаште илыше-влаклан шӧрым ужалаш кондымыж годым вашлийна.
– Фермер озанлыкем вияҥдаш 1,5 миллион теҥгеаш грантым 2014 ийыште налынам, – каласкала Василий Васильевич. – Тиде окса дене МТЗ тракторым, пресс-подборщикым, «Победа» колхоз деч вич вуй сай урлык тунам налынам. Пелашем да эргым пашашке налынам, нунылан пашадар деч посна налогым тӱленам. Ушкалым лу вуй марте шуктенам, кызыт кандаше кодын, кокытшым сдатленам. Эше ик презе уло. Чывым шагал огыл вуйым ашнем, мунымат оласе калыклан ужалем. Пелашем, Нина Ивановна, пенсий радамыште, тудлан паша чотак логалеш. Мый ушкалым аппарат дене лӱштем, пелашем – кид дене. Коктынак пукшена, йӱктена. Пелашемын изаже, Геннадий Иванович, Кугу Пумарий гыч велосипед дене кече еда тышке полышкалаш, вӱта гыч терысым лукташ, кудалыштеш. Вет мемнан дене чылажат кид дене ыштыман. Тудак кеҥежым тракторым виктара, шошым пасушко урлыкашым ӱда. Теве мландым кылмаш курале. Мый мом кузе ыштышашым ончыктен кодем да олашке шӧрым ужалаш кудалам. Тыгак Памашъял гыч Юрий Вараксин мыланем полышкала. Тудо комбайн дене пырчым шиеш, тыгак гусеницан тракторым виктара.
В.Токпаев самырыкше годым Нартас ялозанлык техникумышто шинчымашым поген, тыштак варажым тӱҥ агрономлан ышташ тӱҥалын. Ялозанлык специалистым ямдылыше тиде тӧнежым петырымеке, Кугу Пумарий кундемыш, «Елеевский» совхозыш, толын. Тыште бригадирлан, агроном-семеноводлан, мехотряд вуйлатышылан ыштен. Паша жапыштак МарГУ-што заочно тунемын, учёный-агроном дипломым налын. Тӱшка озанлык панкрутыш лекмеке, ик жап «Лукойлышто» оператор пашам шуктен, Москвашкат коштын ончен. Но шочмо кундем садак шергырак лийын, шке велышкак пӧртылын. Тудо жапыште тӱшка озанлыкын погыжым парым шотеш ужалаш тӱҥалыныт. Тыгай йӧн лектын: кӧ совхозышто ыштен да ынде фермер озанлыкым почнеже, лач тудлан техникым эн ончыч ужаленыт. Токпаеват фермер лияш келшен. Тыге тракторым, пырче погымо комбайным, сеялыкым, культиваторым, тырмам налын. Тылеч посна 71 гектар мландыже уло. Тыште тений коло кум гектарыш шожым ӱден ыле, молыштыжо шукияш шудым ончен куштен.
– Тений шурно начар огыл лектышан лийын, – ойла В.Токпаев. – Шке вольыкемлан, урлыкашлан коденам, моло пырчым ужаленам. Шудымат утыжым верысе калыклан ужаленам, ик рулонжо вичшӱдӧ теҥгешке шуын. Мемнан кундемыште ынде яра кийыше мланде уке. Кугу почиҥга гыч фермер Виктор Ивановын тӱкан шолдыра вольыкшо шӱдӧ вуйышкат погына, тыгак мемнан ял гычак Владимир Воронцов грантым налын, тудат вольыкым ашна. Кажныжын шагал огыл мландыже уло. Мый тыге шонем: кушто фермер-влак пашам ыштат, пӱртӱс газ, чапле корно, социальный учреждний-влак улыт гын, ял ила, паша верат лектеш. Эшеже кок яллан кок пилорамына уло. Тыге самырык-влакланат илаш йӧн лектеш. А вет кушто нимоат уке – тушто илышыжыат мерчымыла веле чучеш.
Шӧр пайдам конда
Токпаевын озанлыкшылан тӱҥ доходым шӧр конда. Кеҥежым олашке шке машинаж дене шӧрым арняште ныл гана конден ужален гын, кызыт – кум гана. Вич-куд флягым (кеҥежым шымыт марте) конда, литржым 45 теҥгелан ужала. Ик флягыже 1,8 тӱжем теҥгешке шуэш. Еҥ-влак толын шумылан эр-эрденак черетыш шогалыт, кажныже эрдене лӱштымӧ шӧрым налын шуктынеже. Ончыч шӧрым пошкудо-влак дечат литржым коло теҥге дене поген гын, ынде шкенжынымак ситара. Шӧрым йӱкшыктараш куатле холодильникым налын.
– Ятыр вере вольыкым тӱжаҥдыме шотышто нелылыкым шижыт, а ме ты шотышто сайынрак илена. Штрамарий почиҥга ден Кугу почиҥга яллан ик ветврач уло. Тудак вольыклан прививкым ышта, вӱрым шымлаш налеш, эмла, вольыкым искусственный йӧн дене тӱжаҥда, эше вольыкым онча. Ик ушкалым тӱжаҥдымылан 1200 теҥгем тӱлыман, – ойла В.Токпаев.
Василий Васильевичлан кызыт кудло ий, пенсийыш лекме деч ончыч самозанятый пашаеҥ-влак радамыш шогалнеже. Ончыкыжымат оласе калыклан тыгак шӧрым шупшыкташ шона. Тазалык веле лийже.
В.СМОЛЕНЦЕВ
Авторын фотожо
