МАРИЙ ЙӰЛА

Шонанпыл гай тӱрлӧ тӱс дене волгалтын

17 июньышто игече могай лийшашым пален налаш манын, арня ончычак интернетыште ончымо, вет лач ты кечын марий калык йомартле Пеледыш пайремым палемден. Шошо ага мучашлалтмеке, кеҥеж пагытын ик эн йӧратыме пайремышкыже теният Российын тӱрлӧ кундемже — Йошкар-Ола, Марий Эл республикнан чыла районжо, Киров, Нижегородский, Свердловск областьла, Удмуртий, Башкортостан, Татарстан, Чуваший республикла, Хант-Мансий автономный округ да молат —  гыч марий-влак чумыргеныт. Лу шагат эртымеке, В.И.Ленин лӱмеш тӱвыра полат ончылнысо площадке пеледыш аланыш савырнен манаш лиеш. Кажне коллектив шке вургемже, сӧрастарыме ӱзгарже дене ойыртемалтын. Могай гына сем, муро йоҥген огыл?! Кажныже кумылым нӧлтен. Тӱрлӧ кундем гыч толшо марий-влак палымыштым ужын йывыртеныт, мутым вашталтеныт, сылне сем почеш тавалтеныт.

Латик шагатлан пайремыш погынышо-влак, радамын шогалын, мурен, куштен, ончен шогышо-влакым пайрем дене саламлен, нунылан поро тыланымашым ойлен, Ленин проспект дене эртеныт. Колонно дене ошкылмо годым кажне коллектив, посна кундем шке вел такмакым йоҥгалтарен. Теве Марий Элын сулло артисше Олег Логинов ты гана тӱмырым кырен, шке Юлсер кундемже гыч толшо коллектив пелен сӱан такмакым мурен эртыш.

М.Шкетан лӱмеш Марий драме театр ончылнат калык шыҥ-шыҥ темын….

Йырым-йыр муро йӱк йоҥген

Марий тӱвыра рӱдер Пеледыш пайремлан поян культур программым ямдылен. Рӱдӧ каныме паркыште йырым-йыр муро, мыскара, куштымаш-влак кумылым нӧлтеныт.

Марий калык ончычсекак тӱрлӧ калык дене икоян еш семын келшен ила. Теве эстраде площадкышкат могай гына калык погынен огыл!? Марийже, рушыжо, татарже, башкирже, одыжо, чувашыже, киргизше да молат. Чылаштымат  «Келшымаш кӱвар» лӱман концерт программе иквереш ушен. Марий койышна дене, муро поянлыкна дене «Мурсем», «Ший аршаш», «Юлавий», «Каприз» ансамбль-влак палдареныт. «Джаянти» эрвел, «Симд»,«Каприз» казак   куштымаш дене ойыртемалтыч. Чуваш республик гыч толшо «Тевет кель» ансамбльым калык шокшын вашлие. Ты коллектив Йошкар-Олаште икымше гана лийын. Нунын мурышт, ӱмбал вургемышт, ший окса дене ыштыме арверышт шинчалан вик перненыт.

— Пеледыш пайрем моткоч кугу пайрем улмаш.  Икымше гана пошкудо мландыш толынна, но тиде эрелан ушеш кодеш. Марий калык пашалан моткоч уста, шке йӱлажым пала, шукта да тидлан самырык тукымым шӱмаҥда. Уна-влакымат моткоч сайын вашлийын мошта да чапле пайремым пӧлекла, — палемдышт «Тевет кель» ансамбльын участникше-влак.

Тиддеч посна марий эстрадын шӱдыржӧ, «Сандугач» татар коллективын солистше, посна мурызо-влак шке йылмышт дене пайрем кумылан мурым йоҥгалтареныт.

А Тулото аланыште республикнан тӱрлӧ районжо, тӱрлӧ кундем гыч толшо коллектив-влакын мастарлыкышт дене палыме лияш сай йӧн ыле.

— Могай гына кундем гыч чумырген огынал?! Кажныжын вургемже, мурыжо, семсавыртышыже шкешотан, ойыртемалтше. Но чыланнам марий улмына, пӱртӱсым йӧратымына иквереш ушен, — палемдыш Свердловск кундем Изи Тавра ял гыч «Чолга шӱдыр» ансамбльын гармонистше Виктор Александров.

Угарман кундем гыч «Ший оҥгыр» ансамбльын ӱдыржӧ-влакат Пеледыш пайремыш толын кертмыштлан куаненыт. Сценыштат шкештым чолган кучышт, мурымышт дене рвезе-влакын чоныштым йӱлатышт, очыни.

— Марий калыкын тӱшкан пайремлыме Пеледыш пайремже моткоч кугу кӱкшытыштӧ эрта. Тынар тӱрлӧ да шуко калыкым тудо иквереш чумырен кертын, — палемдыш ансамбльын участницыже Елена Петрова. — Коллективна дене гастрольыш лектын коштына, но тыгай пайремыш икымше гана ушнымылан моткоч куаненна.

Ансамбль-влак дене пырля тиде сценыштак шӱвырзӧ-влак мастарлыкым ончыктеныт. Тидым Пеледыш пайремын ик ойыртемжыланат шотлаш лиеш.  Кужэҥер районысо Йывансола ялын чолга эргыже Иван Каменщиков ден Морко районысо Элекэҥер ял гыч Сергей Викторов аланыш чумыргышо-влакым ик татлан ончычсо пагытыш пӧртылтышт. Вет лач тунам пайрем годым шукыж годым шӱвыр йӱк шоктен.

— Шӱвырым шокташ шкенан кундемысе тале марий Петр Павлович Эчейкинын Славик эргыж деч тунемынам. Иктаж кум ий ончыч. Тудын йымыжа семже кумылымак савыра, сандене пайрем годым ты семӱзгарым кидыш налде омат чыте, — ойла Сергей. — Ме «Морко сем» ансамбльыштат утларакше шӱвыр, тӱмыр, шиялтыш дене шоктена. Марий калыкнан ожнысо семӱзгарже-влакым мондыман огыл, тидлан изирак-влакымат шӱмаҥдена.

Модде, пайремжат пайрем гай огыл

Мурен-чӱчкен, тӱрлӧ кочкышым тамлыме деч посна рӱдӧ каныме паркыште изиракланат, кугурак-влакланат модыш-влак эртеныт. Йоча-шамыч, кидышкышт изирак умдым налын, радам дене вераҥдыме шарыш кышкеныт гын, кугурак-шамычлан пикш дене лӱйкалаш йӧн лийын. Тусо участник-влакым мыят кужун ончен шогышым. Вара мыят лӱен ончаш лийым. Инструкторжо туныкташат сӧрыш. Кидыш пикшым налын, умдым верышкыже кералмеке, йол ӱмбаке пеҥгыдын шогалын, пурла кидем луштарен колтышым. Икте почеш весе, кумшо… «16 очко», — шоктыш инструкторын йӱкшӧ. Тынар очком погышыжо кумытын лийна. Икымше верыш логалаш манын, уэш кум гана гыч лӱйышна. Адакат чыланнан 15 очко. «Ындыжым ик гана гыч веле!  — мане садет. — Кӧ оҥго покшекрак логалта — тудо сеҥыше».

Изи шӱмем лектын вочшашла кӱлткен, йолемат, кидемат чытырен. Изиш лыпланаш манын, кок пӧръеҥым ончычрак колтышым. Иктыже мишеньысе янлыкын йолышкыжо логалтыш, а весыже — йӧршын вес могырыш. Лыпланыме олмеш ындыжым йӱкемат чытырнаш тӱҥалын, но «пӧръеҥ-влаклан макым ом пу» шоналтышым да  пикш умдем виктарышым. Саде янлыкетым ужынат шым шукто, йыр улшо калык икымше вер дене саламлаш чумыргыш.

Тидын дене мом каласынем. Нигунам шкем терген ончаш вожылман огыл, вет ме, марий мландыште шочшо-влак, чыла пашамат ыштен моштена да чылалан вашке тунем шуына.

Алевтина Байкова.

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий