ТАЗАЛЫК

Чылажымат шӱм-чон вошт колтет гын…

Вуйдорыкышто вӱр коштмо пашан пужлымыжым врач-влак «инсульт» семын палемдат. Тиде чер нерве клеткым локтылмыжо да пытарымыж дене лӱдыкшӧ.
Инсульт дене кылдалтше чӱчкыдын пуымо йодышлан Вуйдорык да нейротехнологий федеральный рӱдерын рӱдӧ нерве системын пужлымыж дене орланыше пациент-влаклан 3-шо №-ан медицине реабилитаций отделенийым вуйлатыше Аминат ДжанбековнаТАЗАРТУКОВА вашешта.
— Самырык-влак инсульт дене черланен кертыт мо?
— Статистике почеш, инсультын 10-15 процент случайже лачшымак 18-50 ияш граждан-влак дене лиеш. Шанчызе-влак черын «самырыкеммыжым» айдемын тамакым шупшаш кумылан улмыжо, уто нелытым погымыжо, гипертоний, сакыр диабет да липид алмашталташын пужлымыж гай неле чер дене орланымыж дене умылтарат. Келшыше мере-влакым шотыш налаш огыл гын, лишыл жапыште инсульт пашам ыштен кертше самырык еҥ-влакын чӱчкыдын вашлиялтше черышкышт савырнен сеҥа.
— Инсульт дене черланыше-шамычын чотышт молан ий гыч ийыш кугемын толеш?
— «Инсульт» диагнозым ий еда 150 тӱжем наре россиянлан шындат. Тиде показатель чынжымак кушкын толеш – мутлан, 2008 гыч 2016 ий марте тудо 25 процент нарылан кугемын. Тӱҥ амал эн ончычак айдеме тукымын шоҥгеммыже да лӱдыкшӧ фактор-влакын шукеммышт дене кылдалтын. Кызыт оласе-шамыч коклаште тамакым шупшмаш, шагал тарванылмаш, вӱргорно гипертоний, уто нелыт, липид алмашталмаш гай лӱдыкшӧ фактор-влак чӱчкыдын вашлиялтыт. Чыла тиде — инсульт да шӱм-вӱргорно дене кылдалтше моло чер дене черланаш кугу амал.
— Инсульт лиймым кузе палаш?
— Тидым FAST манме тест дене пеш писын да тӧр рашемдаш лиеш:
* шыргыжалаш але пӱйым шыраташ йодмылан айдемын шӱргыжӧ шӧрын кая (умшажын ик лукшо «кечалтеш»);
* шогымаште 90 градуслан, кийымаште 45 градуслан нӧлталме кок кид гыч иктыже 5 секунд жапыште волен кая;
* проста ойсавыртышым каласаш йодмылан азапыш логалше еҥ деч умылаш лийдыме мут шокта.
Тыгай годым, жапым шуйкалыде, «вашкеполышым» ӱжыктыман: врач черлылан 4-4,5 шагат гутлаште веле полшен кертеш.
— Молан «4-4,5 шагат гутлаште» веле?
— Вуйдорыкышто вӱр коштмо паша пужлымыж годым пӧртылташ лийдыме моло вашталтыш дене пырля «пенумбра» манме формироватлалтеш. Тиде — вӱр коштмо пашам шотыш кондымо годым арален кодаш лийме кумдык. «4-4,5 шагат утлам» вес семынже эше «терапевтический окна» маныт. Лач тиде жапыште вӱрчуҥгам шулыктараш але кораҥден шукташ кӱлеш!
— Инсульт лийын кертме деч кузе аралалтман?
— Эн ончычак айдемын инсульт дене черланен кертмыжлан лӱдыкшым ыштыше фактор-влакым рашемдыман. Тыштыже шуко мо: пациентын кӧ улмыжо, ийготшо, расыже, генетикыже, хронический черже, уда койышыжо, рационжо, чолгалыкше, капкыл нелытше, — шотыш налалтеш. Но эн лӱдыкшӧ факторлан кугу давлений шотлалтеш. Сандене эн ончычак тиде черым эскерыман да эмлыман, тыгак липид алмашталтмашым ден шӱм пералтышым тӧремдыман, тамак ден аракам кудалтыман, тазалыклан пайдале продуктым кочман, спорт дене кылым кучыман. Шымлымаш пеҥгыдемден: профилактике шотан мере-влак полшымо дене инсульт лийын кертме 80 процент наре случай деч аралалт кодаш лиеш.
— Инсульт деч вара йол ӱмбаке пеҥгыдын шогалаш ӱшан уло мо?
— Статистике почеш, инсультым чытен лекше чумыр черле гыч 10 процент наре еҥ веле ончычсо илышышкыже пӧртылын кертеш. Пациентлан шкенжын тыршымыж деч посна эше невролог, медсестра, логопед, психолог, физический реабилитаций шотышто специалист, эрготерапевт-шамыч да моло медицине пашаеҥ чот полшат. Медик-влакын ямдылыме реабилитаций программышт йомдарыме фунций-влакым тӱҥ шотышто инсульт деч варасе икымше ийын пӧртылташ йӧным ыштат.
Тазалыкым аралыме тӱнямбал организаций инсульт лийын кертме деч тамакым шупшшо, шагал тарванылше, аритмий да шӱм-вӱргорно системын моло черже, сакыр диабет дене орланыше, инфаркт да инсульт еш историян еҥ-влаклан шкем поснак эскераш темла. Тыгодымак кажне пациент идалыкыште кеч ик гана поликлиникыште тергалтшаш: вӱргорно давленийым, капкыл нелытым висыктышаш, холестеринын да глюкозын чотыштым рашемдыктышаш.
Аклыза илышым, перегыза тазалыкым!

М.ИВАНОВА

Опубликовать в Одноклассники

Добавить комментарий