Тений август мучаште «Шап» тазаҥдыме комплексыш паша дене мийымем годым калыклан канаш чоҥымо ик пӧрт воктене пеш кугу да чапле «Лексус» автомашинам ужым. Кугыжаныш номерже озан Ямал-Ненец округ гыч лийын кертмыж нерген ойла… Шокшо ошман але шаргӱян теҥыз серыште верланыше ола олмеш Марий Элысе тымык верым ойырен налшат улыт аман, тора гыч кундем гыч толшо оксан еҥ-влакын кумылышт шотышто ӧрмалгенрак шоналтышым.
Йошкар-Ола гыч улам
– А ме чыла вере шуктена! – йодышемым рашемдыш машина оза Ж.Образцова. – Йочам-влакым кажне ийын Крымыш коштыктем, тушто кеҥеж гоч гаяк канена. Теҥыз гыч мӧҥгӧ пӧртылмӧ годым Марий Элыш пурена да ынде кокымшо ий «Шап» комплексыш кок арнялан шогалына. Тыште пеш ласка, шып-тымык, сандене шуко калык коклаште, кугу йӱк-йӱаныште лийме деч вара чон пытен канена. Марий Элыш идалыклан кеч ик гана толын каяшак тыршена, вет тыште, Йошкар-Олаште, мый шочынам, тыште ӱдырем тоенам…
Йоча уке – еш уке
Жанна Валентиновна Йошкар-Олаште 53 ий ончыч шочын, кум ияшак тулыкеш кодын: аважым ош тӱня гыч шучко чер наҥгаен, ачаже военный командировкышто вуйжым пыштен. Весела, чолга да тыгодымак ушан ӱдырым йочапӧртыш колтынешт улмаш, но 67 ияш коваже тудым пеленже коден кертын.
– Ковам пеш сай айдеме ыле… Уныкажым йол ӱмбаке шогалтен шуктыде, илыш гыч каен кертмыж шотышто кечын тургыжланен. Икана тольо да йодо: «Ача-ава дене пырля ешыште илынет?» «Конешне!» – куанен вашештышым. Тыге, вич ияшем годым йочам ыштен кертдыме ешыш логальым. Тушто лӱмемат, фамилиемат вашталтышт… Икана Йошкар-Ола урем дене ошкылмына годым кресавам ужым да, кидым шаралтен, ваштарешыже куржын колтышым… Ох, и логале мылам тунам «ачам-аваммыт» деч! Тиде ешыш мыйым воспитатлаш огыл, а шкеныштым «сай ача-ава», «образцовый еш» семын ончыкташ налыныт улмаш, – ӱдырамашын оҥгыр гай йӱкшӧ кенета пышкемалте. – Обижатленыт… Вургемым шымарташ кумылаҥмемлан кидем утюг дене йӱлалтеныт, кынервуйым ӱстембаке шындымемлан, шоганан шӱрым кочкаш тореш лиймемлан, шӱйлодышем гыч кучен, пырдыж пелен лупшалыныт… Сандене шкем шагалрак сусыртымо деч чын миен пернаш да камвозаш кӱлмым изинекак умыленам… Шотлыдымым чытен кертде, тиде еш гыч куржынам. Тыгай изи айдеме тыгай кугу олаште ковамым кузе кычал муынам – Юмо веле пала. «Ит пӧртылтӧ нунылан, кодо пеленет», – тудым шортын-шортын сӧрваленам. Тыге гынат, тылеч вара мыйым эше кок ешыш пуышт да уэш ковамланак пӧртылтышт – кок вережат шке интересышт гына лийын.
Школ, училище, консерваторий
Мураш-кушташ, тунемаш йӧратыше Жаннам коваже 1-ше №-ан музыкально-художественный школ-интернатыш пуэн. Тудын деч вара ӱдыр И.С.Палантай лӱмеш музыкальный училищыште, Н.К.Крупская лӱмеш Марий кугыжаныш педагогический институтышто да М.П.Мусоргский лӱмеш Урал кугыжаныш консерваторийыште тунемын.
Марий Эл гыч – Ямалыш
Пасушто шкет пистыла кушшо Жанна изинекак кугу ешыште илаш шонен. Очыни, садланак шкеж деч кугурак каче, ушан-шотан айдеме, акушер-гинеколог Сергей Борисович Одинцовлан 19 ияшак марлан лектын. Нуно кум икшывым ыштеныт: ӱдырым да кок эргым. Тыге ӱдырамашын йоча годсо шонымашыже шукталтын, манаш лиеш. Но… пӱрымаш тудлан эше ик ойгым ямдылен улмаш.
– Тиде 1992 ийыште 9 Май пайрем вашеш Йошкар-Оласе 60-шо №-ан йочасадыште лийын. Ик рвезе группыш коважын шӱм-вӱргорно чер деч йӱмӧ «Гемитон» таблеткыжым конден да, витаминке манын, чылалан сийлен. Тунам ӱдырем шуко йочан илышыжым да тазалыкшым арален коден: нылыт деч моло икшывын кидше гыч эмым поген налын да йӱын. Аяргыше ныл йочан илышыжым арален коденыт, а мемнан ӱдырланна полшен ышт керт. Ӱжыктымем почеш, «вашкеполыш» тольо, фельдшер-влак пагар-шолора корным мушкын луктыч, но йочанам больницыш ышт наҥгае. Ӱдырланна куштылго ыш лий, мӧҥгешла, ончыч ужмым чарныш, вара ушым йомдарыш… Больницын визымше пачашышкыже шкеак нумал кӱзыктышым да, «Полшыза!» манын, чон пытен сӧрвалышым… Шым кече гыч изи Аняна уке лие, – орлыкан ӱдырамаш шинчавӱдшым огеш шылте.
Шочшым йомдарыме деч вара ӱдыржым коштыктымо йочасадыштак воспитательлан да музыкальный руководительлан ыштыше Жанна Валентиновналан чот неле лийын: чылажат Аням ушештарен да шӱм-чоным вож гычак кочкын.
– Йӱдвелыш ойго деч куржым… – Ямал-Ненец округыш логалмыж дене палдарыш ӱдырамаш. – Туныктышем Лидия Ивановна Яперован темлымыж почеш, тушко ончыч ик ийлан пашам ышташ каяш келшышым, но… ӱмырешлан кодым, коеш. Йошкар-Ола шӱм-чонешем шуко кочо шарнымашым коден гынат, Марий Элыш толде ом керт. Амалжым ынде шкат паледа…
У вер, у йыжыҥ
Полярный круг вес велне верланыше Пуровский районысо Самбург селаш Ж.Образцовам катер дене намиеныт. Верысе калык тудым куанен вашлийын. Илыме верым пуэныт, школым ончыктеныт, паша кабинетым ойыреныт. Тиде жаплан тушто музыкант лийын огыл, сандене Марий кундем гыч мийыше ӱдырлан школ дене пырля йочасадымат, тӱвыра пӧртымат шке ӱмбакше налаш логалын. Кум ийыште кок тӱрлӧ хорым чумырен, селасе культурым палынак кӱшкӧ нӧлталын, а вара Пуровск посёлкыш куснен. 1997 ийыште Йоча музыкальный школым почын, директорлан да преподавательлан ыштен, шке йырже уста туныктышо-шамычым поген. Шинчымашым пуымо тӧнежым кызытсе жаплан келшыше оборудований, литератур, аудио-видеотеке дене шыҥдарен. 2005 ийыште Ж.Одинцовам Пуровский район администрацийын культур комитетшын председательжылан сайленыт.
А вара Жанна Валентиновна Тарко-Сале олаш куснен, И.О.Дунаевский лӱмеш Йоча искусство школышто хорын преподавательжылан да концертмейстержылан ышташ, Йоча усталык пӧртыштӧ «Канде кайык» хор студийым вуйлаташ тӱҥалын. Латкум ийыште мыняр йочан усталыкшым ужын шуктен да вияҥден колтен – шотлен лукташат огеш лий, очыни. Таче коллективыштыже шинчымашым пуымо тӱрлӧ тӧнеж гыч 4 гыч 17 ияш марте 60 утла йоча участвоватла. Жанна Валентиновна поснак кугу тӱткышым тӱнен илыше, шуко шочшан, тичмаш огыл еш, тӱп калык гыч улшо йоча-влаклан ойыраш тырша. Воспитанникше-шамыч ола, район, округ, россий, тӱнямбал кӱкшытан конкурслаште мастарлыкыштым ончыктат да кӱкшӧ награде дене палемдалтыт.
Тылеч посна Ж.Образцова – Сибирь казак войскон Обско-Полярный отдельский казак обществыжын атаманжын кугурак урядникше, тӱвыра-тӱшка паша шотышто алмаштышыже – «Элегий» казак муро ансамбльым, Тарко-Сале оласе 3-шо №-ан школышто казак класслаште тунемше кадет-влакын хор коллективыштым вуйлата. Нуно тӱрлӧ конкурслаште кӱкшӧ лӱм, награде-влак дене палемдалтыт. Жанна Валентиновнан шкенжынат тӱрлӧ кӱкшытан таумутшо, чапкагазше, наградыже шагал огыл, мутлан, пытартышыжым – «За заслуги перед казачеством России» III степенян наградной ыресым – оҥышкыжо 24 ноябрьыште Казак кругышто пижыктеныт.
«Меат Образцов фамилиян лийнена»
Пӱрымашлан ӧраш веле кодеш… Чыла сай улмо ӱмбачак вате-марий Образцовмытлан ойырлаш логалеш: Сергей Борисовичын аваже нелын черлана. Ешыште ончыкыжым кузе лийме нерген кутырымо деч вара пелаш, ача Краснодарский крайыш илаш кусна да аважлан эше куд ий илышым пӧлекла. А Жанна Валентиновна 2014 ийыште верысе школ-интернатым петырыме годым акак-шӱжарак Катя ден Таням ончаш налеш. Кугурак ӱдыржӧ шушаш ийын индешымше кадет классым тунем пытара. 2016 ий кеҥежым Марий Элыш толмекышт, ӱдырамаш регионнан образований да науко министерствышкыже палымыже-влак деке пурен. Тушто ача-ава деч посна кодшо кок рвезым, жапым шуйкалыде, але йочапӧртыш колташ, але ешыш, эргылыкеш пуаш кӱлмӧ нерген кутырымым колмеке, изак-шоляк Степан ден Ильям ончаш налын. Изирак эргыже тений икымше классыш тунемаш каен. Ӱмаште Крымыште канымышт годым Ялта оласе йочапӧртыш костенеч дене миеныт да…
– Пурен гына шогална – иктаж кум-ныл ияш рвезе, «авай толын», «мемнан деке авай толын», «авай, ончал, Ваня могай кугу лийын» манын, ваштарешем куржын тольо, – Жанна Валентиновнан шинчаже нигузеат огеш кошко. – А мый чыла документым шукертак пеленем коштыктем. Ты ганат мӧҥгышкӧ эше изак-шоляк Саша да Иван дене пырля пӧртылна. Рвезе-шамычын тазалыкышт пеш начар ыле… Юмылан тау, таче кечылан врач-влак чыла неле диагнозыштым кораҥденыт… Паледа, кастене Ваням йочасад гыч налаш мием, а ваштарешем иканаште кок йоча куржын лектеш: иктыже «авай», весыже «ковай» манын – эргым ден уныкам, кугурак эргымын Таисися ӱдыржӧ, ик группыш коштыт.
Жанна Образцован койышыштыжо иктым поснак палемдыме шуэш: шуко неле-йӧсым, шоям ужашыже пернен гынат, ӱдырамаш шыде да осал лийын огыл, мӧҥгешла, ойгыш логалмекше, илышыжым, койышыжым, шонымашыжым ала-кушто, ала-кузе вашталташ кӱлмым умылен да тидым ышташак тыршен… Иктешлаш гын, ава семынат, профессионал семынат мыняр йочалан куаным пӧлеклен!
– Мыланем йот йоча уке… Образцов деч ыштыме кугурак эргымлан – 33 ий, тудо ешыж дене вес пачерыш посна лектын. Изирак эргымлан – 21 ий, кызытеш мемнан дене пырля ила. Шыгырыште икте-весым шӱкедылаш огыл манын, Тарко-Сале олаште кок кӱкшытан пачерым, чылаланнат пырля кудалышташ шым веран автомашинам налынам… Йочам-влакын образованийыштлан, тазалыкыштлан, канышыштлан оксамат, жапымат ом чамане. Мыланем нунын дене мӧҥгыштат, школыштат, черкыштат, теҥызыштат, чодыраштат – чыла вере, моткоч каньыле. Теве теле каникуллан Великий Устюг олашке тарваненна, – чонжым почеш шуко шочшан ава. – Умылем, пеш кугу ответственностьым налынам – сусыргышо йоча чоным умылаш да эмлаш, шкан да лишыл еҥ-влаклан ӱшанаш туныкташ, изи чукай гыч ушан-шотан, калыклан пайдале айдемым ышташ… Тидым ышташ вием сита, шонем. Икшывем-влак шке фамилийышт денак коштыт, уке-уке да мыйыным йодыт. А мый нунылан манам: «Тореш омыл: паспортым налмекыда але вашталтымекыда, Образцов але Образцова лийын кертыда. А 18 ийым темымекыда, йӧршын эрыкан лийыда. Тунам вара кӧ кушко шаланен пытеда…» Йоча-влак, «ме тый денет кодына» манын, кӧ кушеч кертеш, тушеч ӧндалыт – але вара тиде пиал огыл?
Маргарита ИВАНОВА
