Республикысе образовательный организацийлаште у тунемме ий тӱҥалын. Оршанке районысо Кугунур кыдалаш школын туныктышо ешыже тудым тений могай кумыл дене вашлийын? Ты гана тудлан кузе ямдылалтын? Тидын нерген пален налаш манын, тунемме верын кудывечышкыже пурышым…
Кеҥежын пытартыш тылзынже шыже кажне кечынак шке тӱсшым пуртенак-пурта. Кугунур школыш наҥгайыше корнат тӱрлӧ пеледыш дене волгалтеш, пуйто кажныже йоча да туныктышо-влак лӱмеш пеледалт шогалын.
– Кодшо тунемме идалык ойыртемалтшын мучашлалте: пытартыш йыҥгыр да индешымше классыште экзамен деч посна, – ойлаш тӱҥале школ вуйлатыше Галина Александровна Садовина. – Шинчымашым латикымше класс гына тергыш. Ныл выпускникна гыч кок эрге военный направлений дене умбакыже каеныт, ӱдыр-влакынат шонымашышт шукталтеш манын ӱшанена.
У тунемме ий тӱҥалмылан школым ямдылымаште шке кумылын ача-ава-влак кугун полшеныт, сандене нунылан моткоч кугу таум ойлена. Тачысе сӱретым шотыш налын, нуно мый декем йыҥгыртат, «Можыч, класслан лампе кӱлеш?» йодыт. Но у коронавирус чер ваштареш санитарно-эпидемиологический йодмашым шукташ дезинфицироватлыше средствалан школлан оксам ойыреныт, мо кӱлешым чыла налме.
Икымше классыш – 21 йоча
Ӱмаште школыш чылаже 132 йоча тунемаш коштын гын, тений – 146-ын улыт: парт коклаш икымше гана 21 ӱдыр-рвезе шинчын. Школ вуйлатышын мутшо почеш, тыгайже шукертсек лийын огыл. Адакшым индешымше классыште 12 тунемше лийын гын, индешыже луымшыш куснен.
– Чыла тидын деч посна ме теве молан поснак куаненна. Марий Элым вуйлатыше Александр Александрович Евстифеев шке ойыштыжо мемнан школышто пищеблокым ыштыме шотышто палемден да ынде вес ийлан 60 еҥлан кочмыверна лиеш манын ӱшанена. Чаманен каласыман, кочкаш йочасадын оралтышкыже коштына, тыге – шуко ий. Ынде у пищеблоклан документым ямдылена да мемнан ужмылан, йодмынам колмылан тауштена.
«Образований» нацпроект почеш
Шушаш Шинчымаш кечылан Кугунур школ у кочмыверым вуча гын, тенийысе 1 сентябрьыште тыште, «Образований» национальный проектын «Кажне йочан сеҥымашыже» федерал проект дене келшышын, «Спорт туризм» направлений дене ешартыш вер-влакым почыныт. Йоча-влак дене занятийым 2019 ийыште пашам ышташ толшо самырык специалист Павел Леонидович Головин эртараш тӱҥалеш.
– Школнан спорт базыже уло, адакшым мемнам Оршанкысе физический культур да спорт рӱдерыш ушеныт. Мыйын шонымаште, спорт туризм ялысе йоча-влаклан моткочак кӱлеш, тудо капкылым пеҥгыдемдаш да кӧргӧ куатым вияҥдаш полша, – шке шонымашыж дене палдарыш Галина Александровна.
Школлан – коло наре ноутбукым
Таче школышто 20 туныктышо пашам ышта, нунын коклаште нылытше – Л.Елькина, Н.Рыбакова, Р.Козлова, Р.Кудрявцева – Россий Федерацийысе общий образованийын почётан пашаеҥже. Кок педагог – Е.Рыбакова, Л.Белоусова – Марий Эл Образованийын сулло пашаеҥже лӱмым нумалеш. Пашаче коллективын кокла ийготшо ынде изи огыл гынат, кажне туныктышо жапын йодмыж почеш ошкылеш, кызытсе илышлан келшыше методикым да йӧным кучылтеш.
Вуйлатышын кабинетышкыже пурымем годымак тушто орален оптымо коробка-шамыч шинчалан пернышт. Ноутбук-шамыч улыт улмаш. У тунемме ий деч ончыч школлан, «Цифран образовательный среда» федерал проект почеш, латиндеш тыгай техникым пуэныт: латвизытым – тунемше-влаклан, кумытым – администраций-озанлык пашалан, иктым – туныктышылан.
– Эше панельым кондышаш улыт. Тиде, конешне, мемнан изи ялысе школлан моткоч кугу да вучыдымо полыш, тыгай проект огыл гын, чыла тидым кузе налына ыле? Илыш ончыко кая. Кызыт йоча-влак моткочак писе улыт, чыла палат, сандене чылажымат тунемаш логалеш, а туныктышо-влак почеш кодшаш огытыл – тунемше-влак деч ончылно лийшаш улыт, – чон почын каласыш Галина Александровна.
«Йочана-влак марий шӱлышан кушкыт»
Марий ялысе марий школышто лийме годым шочмо йылмым да литературым туныктышо дене мутланыде кертат мо? А Кугунур школышто тиде пашам ынде 28 ий Людмила Геннадьевна Елькина шукта, тидын деч посна таче тудо – школын завучшо. «Марий йылмым туныктымо шотышто тендан школышто сӱрет могайрак?» йодышлан тудо тыге вашештыш:
– Оршанке кундемыштына ондакат рушла утларак мутланеныт да кызытат, садлан тиде йодыш эре лийын. Сандене ача-ава-влак коклаште умылтарыме паша ышталтеш. Чаманен каласыман, эркын дене нуно кугыжаныш йылмыш куснаш кумылаҥыныт, чылалан ме умылтарена: йоча-влак марий классик-влакын произведенийыштым шагал палаш тӱҥалыт. Но мый тыгай неле манын каласен ом керт: кундемыштына умылышо калык ила, сандене школышто марий йылмым да литературым туныкташ куштылго. Йочана-влак марий шӱлышан улыт, «марий йылмым ом тунем» манше иктат лийын огыл. Чыла тиде – школын, йочасадын, клубын, ял шотан илемын пырля пашам ыштымыштын лектышыже.
А школ вуйлатыше тидын шотышто пеҥгыдын каласыш:
– Марий йылмым пытараш огына шоно. Ме ялыште илена, национальный школ улына, шочмо йылмынам кызыт кучен огына керт гын. вес ганаже мо лиеш?
Эше ик сеҥымаш – 62 тӱжем наре теҥгеаш грант
Кугу Отечественный сарыште Сеҥымашлан 75 ий темме лӱмеш правительствына грантым увертарен. Кугунур школ «Маршруты памяти дней воинской славы России» проектше дене кокымшо верым сеҥен налын. Тидын нерген мыланна Людмила Геннадьевна каласкалыш:
– Грант пуалтын, тудын кугытшо – 62 тӱжем наре теҥге. Эркын дене ме проектнам илышыш пурташ тӱҥалынна. Шонымашна – школышто изи тоштерым ышташ. Туге, тунемме верыштына моткоч поян краеведений тоштер уло, но мемнан изи тоштерна лач сар дене кылдалтше лиеш. Молан ме лач тыгай темым налынна? Кызытсе самырык тукым историй могырым шочмо эл нерген шагал пала, тидым йодыштмашнат ончыктыш. Сандене лач тыгай изи тоштерым чумыраш шонымаш шочын. Тушто ик стендыште коча-кована-влакын шарнымашышт лийыт, ик верым землякна, Совет Ушем Герой Николай Рябининлан да молылан пӧлеклалтеш. Тоштер деч посна буклетым ямдылена, тудын дене ялысе калыкыш лектына, умылтараш тӱҥалына. Тыгак самырык-влак дене вашлиймаш-влакым да моло мероприятийым эртараш шонымаш уло. Мемнан кундемыште военный училыщылаште тунемше-шамыч улыт, нунын дене ужын мутланымаш йоча-влаклан пайдале лиеш манын шонена.
«Лудшо школ – сеҥымашан школ»
Каласыман, идалык наре тиде тунемме верыште «Лудшо школ – сеҥымашан школ» инноваций площадке пашам ышта. Кажне кечын урок деч вара йоча-влак 20 минут книгам лудыт. Тиде паша кажне классыште ышталтеш: изиракыште ик произведенийым уло классге лудыт гын, кугуракыште – кажныже икте гыч.
– Кокымшо пачашыште лӱмын тидлан верым ойыраш шонымаш уло. Тушто йоча, телефонжым ӧрдыжыш пыштен, книгам лудын але возен кертше. Библиотекына изирак, а ойырымо верыште шкешотан да кызытсе жаплан келшыше мебельым вераҥдаш шонена, – каласыш школ вуйлатыше.
Галина Александровна вуйлатышын пашажым 2018 ий гыч веле шукта гынат, кеч-мом манза, тудым да тысе туныктышо коллективым мокталтыме шуэш: школ илыш дене тӧр ошкылеш, у вашталтыш-влак деч ок лӱд да тыгодымак марий чон да шӱлышыж дене кугешна. Вес семынже тыште лийынжат ок керт. Вет шке жапыштыже тиде школышто марий калыкнан ик эн йӧратыме классикше М.Шкетан тунемын. Теве тудын бюстшо мыйымат тунемме верын капкаж марте тура шинчаончалтышыж дене ужатыш…
Г.КОЖЕВНИКОВА
